Βιβλιόφιλοι: Κλείνοντας το μεγάλο στο μικρό

06:00 22/10/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Τη δεκαετία του 1990 έγραφα βιβλιοπαρουσιάσεις για το περιοδικό «Νέα Οικολογία». Επέλεγα κυρίως βιβλία που γνώριζα ήδη από βιβλιοκριτικές ή από προτάσεις φίλων που εμπιστευόμουν. Ενίοτε όμως τραβούσε την προσοχή μου και κάποιο βιβλίο για το οποίο δεν ήξερα απολύτως τίποτε, ούτε καν τον συγγραφέα του. Έριχνα μια ματιά στο οπισθόφυλλο, στα περιεχόμενα, ίσως λοξά και σε κάποιες σειρές από το εσωτερικό του, και έπαιρνα το ρίσκο να το αγοράσω.

Ένα τέτοιο βιβλίο ήταν «Η ποιητική του χώρου» του Γκαστόν Μπασελάρ (1884-1962). Ο εκδοτικός οίκος Χατζηνικολή ήταν μια κάποια εγγύηση, αλλά μέχρι εκεί.

Το πήρα, το διάβασα και ενθουσιάστηκα. Μα ένα τέτοιο βιβλίο και να μην έχω ακούσει τίποτε, ούτε γι’ αυτό ούτε για τον συγγραφέα του; Σιγά – σιγά άρχισα όμως να αμφιβάλλω μην τυχόν και παρασύρθηκα από τον ωραίο, ποιητικό τρόπο γραφής του. Ρώτησα λοιπόν τον φίλο μου Αριστομένη Προβελέγγιο, ο οποίος είχε ζήσει και δίδασκε για πάρα πολλά χρόνια στη Γαλλία: «Ξέρεις κάποιον Γκαστόν Μπασ(ε)λάρ;». Απόρησε με την ερώτηση και μου είπε ότι όχι μόνο τον ήξερε, αλλά ότι είχε παρακολουθήσει και διαλέξεις του τη δεκαετία του ’50! Τα αμφιθέατρα που δίδασκε ήταν κατάμεστα και είχε τεράστια απήχηση στη νεολαία της εποχής. Οπότε συμμερίστηκε τον ενθουσιασμό μου, διασκέδασε τους φόβους μου και έτσι ανακουφισμένος έγραψα τη βιβλιοπαρουσίαση.

Πολλοί συγγραφείς αδιαφορούν για την αμφίδρομη επικοινωνία με τον αναγνώστη. Συχνά μάλιστα του απευθύνονται με αλαζονεία σα να είναι περίπου αγράμματος· του πετούν κατάμουτρα την άγνοιά του, δημιουργώντας του μια αίσθηση κατωτερότητας. Ο Μπασελάρ, αν και καθηγητής της Φιλοσοφίας των Επιστημών που συνδύασε αριστοτεχνικά στο έργο του την ποίηση με την επιστήμη, δεν έκανε επίδειξη γνώσεων. Απεναντίας, μου πρότεινε μια φιλική βόλτα, μια ποιητική ονειροπόληση, όπου η ψυχή σε αντίθεση με το όνειρο «ξαγρυπνά, χωρίς πίεση, ξεκούραστη και δραστήρια», έτοιμη να περιπλανηθεί ανάμεσα στις «εικόνες του ευτυχισμένου χώρου», όχι του γεωμετρικού, αλλά του βιωμένου χώρου «με όλες τις μεροληψίες της φαντασίας» – που προηγείται της μνήμης.

Μέσα από τη διαλεκτική του μικρού και του μεγάλου, αναζητούμε το «μεγάλο» που εμπεριέχεται στο «μικρό». Αναζητούμε το μελλοντικό μας σπίτι, αυτό που ακόμα δεν έχουμε, αλλά που – οπωσδήποτε – θα χτίσουμε. Ποιο σπίτι; Μα εκείνο με τις χιλιάδες γωνιές της μνήμης μας, όπου όλοι έχουμε καταχωνιάσει ερμάρια και σεντούκια, στη σοφίτα, στο υπόγειο, στο «σύμπαν του σπιτιού». Εκεί όπου αφουγκραζόμαστε την «απειλή του ονείρου να περιδιαβάζει πάνω στη στέγη», υπερβαίνοντας τη γεωμετρία και τον ορθολογισμό. Εκεί όπου τα ντουλάπια είναι «γεμάτα από τη βουβή αναταραχή των αναμνήσεων» και στα ερμάριά του «ζει ένα κέντρο τάξης που προστατεύει όλο το σπίτι από μια αταξία χωρίς τέλος»· εκεί όπου ανακαλύπτουμε μια «νοημοσύνη κρυψώνας» με απέραντους θησαυρούς.

Όμως «την απογραφή του θησαυρού δεν την κάνει ένας συμβολαιογράφος, αλλά ένας ποιητής». Έτσι, αισθάνομαι κι εγώ από τότε, ένας ποιητής/απογραφέας κρυμμένων θησαυρών. Θέλω να αναπτυχθεί και η δική μου ακοή «τερατωδώς». Ν’ αφουγκραστώ τον «θόρυβο των χρωμάτων», «τη νεαρή λεπτοκαρυά να πρασινίζει». Να νιώσω «την οσμή της σιωπής», να ακούσω από μακριά «τις πηγές της γης να προσεύχονται». Δεν θέλω γεγονότα, αυτά δεν εξηγούν τις αξίες. Μια μικρή, ανεπαίσθητη ένδειξη θέλω.

«Αλίμονο, όμως, πρέπει να γεράσουμε για να κατακτήσουμε τη νεότητα, για να την ελευθερώσουμε από τα εμπόδια, για να ζήσουμε σύμφωνα με την πρώτη ορμή της». Εξάλλου, «όσο κι αν ανασκαλεύουμε, ποτέ δεν φθάνουμε στον πάτο του σεντουκιού». Τρυπώνω λοιπόν σε κρυψώνες, σε σεντούκια και αρχεία, και αναδύομαι με άπειρα ερμάρια (armoire), κασετίνες, ντουλάπες και «ασήμαντες» ενδείξεις… προσπαθώντας να νιώσω «την οσμή της σιωπής» τους.

Θέλω να δονούμαι από τη λέξη «ερμάρι» – «Είμαι η κρυψώνα μου».

*Ο Σάκης Κουρουζίδης είναι Δρ Σεισμολόγος και διευθύνει την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη. Έχει εκδώσει 20 βιβλία.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Η διεθνής των ηλιθίων

Βιβλιόφιλοι: Εκείνο το φθινόπωρο

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας