Αλέξης Σταμάτης: Περί φόβου

12:13 5/2/2014 - Πηγή: Culture Now

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα. Βασικός μηχανισμός επιβίωσης. Συνεπώς εγγενές συναίσθημα.

Ίσως κάτι που παραβλέπουμε είναι ότι ο φόβος σε συντριπτικό ποσοστό αφορά σε μελλοντικά γεγονότα, άρα συνδέεται με την προβολή μιας κατάστασης η οποία πιθανόν χειροτερεύει στο μέλλον ή μιας άλλης της οποίας η συνέχιση είναι αφόρητη. Η σχέση μέλλοντος – φόβου δεν είναι τυχαία. Υπό μια έννοια, ο φόβος είναι ένα φίλτρο πάνω στο χρόνο.

Ο άνθρωπος φοβάται περισσότερο το θάνατο πάρα τον πόνο και την αρρώστια. Αν το δει κανείς κάπως «λοξά» το ζήτημα αυτό είναι παράλογο. Η ζωή πονά πολύ περισσότερο

από τον θάνατο. Θάνατος σημαίνει τέλος του πόνου. Είπαμε, δείτε το «λοξά». Ο φόβος του θανάτου, μιας βεβαιότητας δηλαδή είναι στη βάση του, ένας αδικαιολόγητος φόβος (μιλάμε για καταστάσεις όπου κάποιος βρίσκεται σε μια «φυσική» συνθήκη). Θυμηθείτε τον στίχο του Εμπειρίκου: Έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου.

Κοινότοπο, πλην αληθές. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσεις τον φόβο, είναι κατ’ αρχήν να τον αποδεχτείς κι ύστερα είναι να μην κάθεσαι να τον κλωθογυρίζεις στο μυαλό σου. Να βγεις έξω και να πράξεις. Δεν υπάρχουν πράγματα στη ζωή για να φοβάσαι, υπάρχουν μόνον πράγματα για να τα κατανοήσεις. Κατάλαβε, για να μη φοβάσαι.

Απόσπασμα από το βιβλίο μου «Χαμαιλέοντες», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, όπου ένας κεντρικός ήρωας, διαφημιστής, δίνει μια ομιλία περί φόβου:

«Φόβος. Ο φόβος είναι παντού. Ακόμα και σ’ αυτό το δωμάτιο που σας μιλάω τώρα. Ο καθένας μας σ’ αυτή την αίθουσα, αυτή την στιγμή φοβάται κάτι. Μηδέ εμού εξαιρουμένου. Ο φόβος είναι μια έντονη, συναισθηματικά ριζωμένη κατάσταση που συνοδεύει τη συνειδητοποίηση ενός άλλοτε αληθινού, άλλοτε φανταστικού κινδύνου ή μιας απειλής. Ο φόβος είναι η βασική μας αίσθηση. Αλλά και ένα από τα βασικά εργαλεία για τη δουλειά μας. Βρίσκεται στην καρδιά στρατηγικών, αποφάσεων, προσφορών, πρωτοβουλιών και τρόπων επικοινωνίας που μας απασχολούν καθημερινά. Ο φόβος, θα υπερθεμάτιζα, βρίσκεται στην καρδιά της δουλειάς μας. Ίσως και να είναι η ίδια η δουλειά μας. Ο φόβος πάει με το προϊόν. Ο φόβος είναι προϊόν.

Ως προϊόν, ο φόβος έχει μια ιδιαιτερότητα: πρέπει να πουλήσει αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ανοιχτά. Δεν θα τον επικαλεστείς ολόκληρο. Έτσι κι αλλιώς βέβαια ο φόβος δεν είναι ένας. Υπάρχουν οι Μεγάλοι Φόβοι: οι επιδημίες, οι επικείμενες καταστροφές, οι κρίσεις, αλλά υπάρχουν και οι καθημερινοί φόβοι. Αυτοί είναι και οι πιο ενδιαφέροντες για μας μια και είναι λανθάνοντες. Εκφράζονται υπόγεια. Αόρατοι. Στο κάτω μέρος του παγόβουνου. Δεν είναι τόσο συνειδητοποιημένοι, μπορεί να μοιάζουν κοινότοποι και ανεδαφικοί. Όμως, αυτοί οι μικροί φόβοι είναι που εξηγούν και ερμηνεύουν τις συμπεριφορές μας. Οφείλουμε λοιπόν να τους αναλύουμε, να τους μελετάμε, να τους έχουμε στην ατζέντα.

Φυσικά, ο πιο οργανωμένος φόβος στις κοινωνίες μας είναι ο φόβος του θανάτου. Με την εξέλιξη της επιστήμης, ο θάνατος έχει εξοστρακιστεί από τα σπίτια μας κι έχει μεταφερθεί στα νοσοκομεία. Ωστόσο επιστρέφει μαζικά σαν εικόνα από ένα σωρό μίντια. Τον επιστρέφουμε κι εμείς, θέλοντας και μη. Η τάση μας, ως άνθρωποι, είναι αυτό το φόβο να τον σπρώξουμε όσο γίνεται πιο βαθιά, όσο πιο μακριά στο μέλλον. Η αποστολή μας ως διαφημιστές είναι να προωθήσουμε προϊόντα, μεθόδους, εφευρέσεις, ιδέες, που να τον απομακρύνουν από την καθημερινή ζωή μας. Κανείς δεν πουλάει κάτι στον άλλον για να πεθάνει καλύτερα. Κι αν το κάνει, δεν θα το πει ποτέ. Καταλαβαίνετε ότι η λέξη - κλειδί είναι μία: πρόληψη.

Ένα πασίγνωστο παράδειγμα. Το φαγητό. Ακόμα και το φαγητό είναι ένας τρόπος με τον όποιο ο θάνατος εισέρχεται στο σώμα. Πόσες καμπάνιες έχουμε για υγιεινή διατροφή; Η διαφήμιση δε μιλάει πια για τη γεύση ενός φαγητού αλλά για τις ευεργετικές επιρροές που δημιουργούν στο σώμα μας τα στοιχεία που περιέχει. Είμαστε ένα διατροφικό εργοστάσιο άμυνας εναντίον του θανάτου. Εναντίον της φθοράς. Προτείνουμε ουσίες, που η κύρια δράση τους είναι να στείλουν αυτό το φόβο όσο το δυνατόν πιο μακριά.

Ένας δεύτερος βασικός φόβος, εξίσου κοινότοπος, είναι η μοναξιά. Δεν είναι ασύνδετος με τον προηγούμενο. Η παρατεταμένη εφηβεία, η διάλυση της οικογένειας και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης δημιουργούν πρόσθετο χρόνο. Δεν ενέχει μόνο χαρά αυτός ο bonus χρόνος. Ενέχει και φόβο, φόβο να μη μείνεις μόνος, φόβο να μην εγκαταλειφθείς, και εντέλει, φόβο μην πεθάνεις μόνος».

Info: Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά αρχιτεκτονικής και κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι δύο βιβλία (μυθιστορήματα, διηγήματα, βιβλίο για παιδιά, νουβέλες, ποίηση). Το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο έβδομος ελέφαντας (1998), εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ (2000) εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Επανεκδόθηκε το 2012 από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε νέα, συμπληρωμένη έκδοση. Η Αμερικάνικη φούγκα (2006) κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ. Η Μητέρα Στάχτη (2005) εκδόθηκε στα αγγλικά και τα τουρκικά. Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, Ο Άλκης και ο λαβύρινθος (2009), κέρδισε το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Για τη δεύτερη ποιητική συλλογή του, Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων (2003), του απονεμήθηκε το 1994 από το Δήμο Αθηναίων το Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στη Μεγάλη Βρετανία. Ο μονόλογός του, Τελευταία Μάρθα, παίχτηκε το 2008 στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας. Δύο μονόλογοί του με τίτλο Γένεση ανέβηκαν το 2009 στο Θέατρο Χώρα. Το θεατρικό του έργο Δακρυγόνα παρουσιάστηκε το 2010 στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, όπου το 2012 ανέβηκε και το θεατρικό του Σκότωσε ό,τι αγαπάς. Το έργο του, Μεσάνυχτα σ’ έναν τέλειο κόσμο, ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν το 2013. Έχει αντιπροσωπεύσει πολλές φορές την Ελλάδα σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια και διδάσκει δημιουργική γραφή στο Κολλέγιο Αθηνών-Ψυχικού και στο Μουσείο Ηρακλειδών.

Το νέο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη «Χαμαιλέοντες» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.