Αστερισμός ζωτικών φαινομένων - Anthony Marra: Κριτική βιβλίου

11:29 24/11/2015 - Πηγή: Culture Now

Σε καιρούς χαλεπούς όπου ο ανθρωπισμός δοκιμάζεται και η προσφυγιά γίνεται καθημερινό φαινόμενο με όρους που θυμίζουν άλλες εποχές και συγκλονίζουν ενώ δεν μας αγγίζουν παρά μόνο μέσα από τον τηλεοπτικό φακό, ο Anthony Marra με αυτό το μυθιστόρημα καταγράφει τον πόνο, την απώλεια και την θλίψη μίας σειράς πολεμικών επεισοδίων στην Τσετσενία. Εκεί ο άνθρωπος υποφέρει, αναρωτιέται, χλευάζεται, λοιδορείται, ξεγυμνώνεται ηθικά και υπαρξιακά. Σε αυτή την κολασμένη γωνιά του κόσμου όπου ο πολεμικός πυρετός κοχλάζει καθώς βουίζει

τα αυτιά και καίει τα μάτια, τίποτα δεν άλλαξε από αυτά που διηγείται και ο Τολστόι στο διήγημά του Χατζή Μουράτ, το οποίο παρεμπιπτόντως αναφέρει κατά την διάρκεια της αφήγησής του ο συγγραφέας. Το πάθημα δυστυχώς δεν έγινε πάθημα, μία επανάληψη της ίδιας και χειρότερης κατάστασης βιώνουν όλοι αυτοί που εμπλέκονται ακούσια και εκούσια σε αυτό τον καταιγισμό πυρών που πλήττουν την ζωή καθώς εγκυμονεί σε κάθε στιγμή ο χορός του θανάτου. Χαμένες ψυχές, λησμονημένο παρελθόν, αόρατο μέλλον και ξοφλημένες από τις κακουχίες συνειδήσεις που αναζητούν να κρατηθούν για να μην καταρρεύσουν είναι το πλαίσιο στο οποίο ο αναγνώστης εντάσσεται ευθέως και αμέσως από την λεπτομερή και γλαφυρή πένα του Marra.

Κάθε άλλο παρά συμβατικό το σύγγραμμά του σε μία εποχή που λίγοι τολμούν και έχουν το θάρρος να πραγματευτούν γεγονότα τόσο φλέγοντα που μυρίζουν μπαρούτι και προκαλούν το κοινό αίσθημα δικαίου και άδικου. Εκείνος θα εντρυφήσει, μέσα από μία πλειάδα βιβλιογραφικών αναφορών που αναφέρονται στο τέλος του βιβλίου, στις ενδοκοινωνικές και όχι μόνο συρράξεις και θα αναδείξει το σκληρό πρόσωπο αυτής της μάστιγας που ονομάζεται εμφύλιος, αυτό το αδυσώπητο αντάρτικο που έχει θύματά του άντρες όπως ο Ραμζάν, γυναίκες όπως η Νατάσα και παιδιά όπως η Χαβαά. Οι παράλληλες ιστορίες του είναι ουσιαστικά και η μετάφραση του τίτλου του. Αυτός ο αστερισμός ζωτικών φαινομένων είναι η ίδια η έκφανση της ζωής όπως εξηγεί και ο συγγραφέας, είναι η οργάνωση, η ευερεθιστότητα, η κίνηση, η ανάπτυξη, η αναπαραγωγή, η προσαρμογή. Και όλοι οι χαρακτήρες του με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υποβάλλονται σε αυτόν τον κύκλο δραστηριότητας και διέπονται από αυτόν σαν να αιωρούνται στο σύμπαν και να ψάχνουν ομαλή προσγείωση. Κάποιοι από αυτούς την βρίσκουν και κάποιοι άλλοι σκοτώνονται. Έτσι πράττουν και ενεργούν, αντιδρούν και καθορίζονται από την επιρροή των αστερισμών υπό το πρίσμα μίας ζωτικής σημασίας επιβίωσης για αυτούς και για το περιβάλλον τους.

Η Χαβαά είναι ένα κορίτσι που απορροφά όλη αυτή την δραματικότητα, αυτή την ανασφάλεια που απορρέει από την ανταλλαγή πυρών, τον εξευτελισμό των ανθρώπων που προσπαθούν να την σώσουν χωρίς εργαλεία, με πενιχρά μέσα σε ένα νοσοκομείο που θυμίζει πιο πολύ νεκροταφείο ικανό να περικυκλώσει κάθε ανάσα ζωής. Οι συνθήκες ζωής άθλιες αλλά η γενναιοδωρία και ο υπερβάλλων ζήλος της Σόνιας, της γιατρού που μαζί με τον Αχμέντ θα αναλάβουν την προστασία της Χαβαά, είναι το φως σε ένα τούνελ που δεν οδηγεί πουθενά. Έχουν μέσα τους αναμμένο το κερί του πόθου να ξεπεράσουν τα όποια προβλήματα, τις ελλείψεις, την δική τους απογοήτευση. Σε χρόνο παράλληλο ο Marra μας γνωρίζει την ιστορία του ανθρώπου που έφερε στη ζωή την Χαβαά, την Νατάσα, μία γυναίκα που επέζησε από τον πρώτο πόλεμο, από δεινά και από εξευτελισμούς στο πρόσωπό της. Η Χαβαά είναι για την Σόνια, η αναγέννηση της εξαφανισμένης αδερφής της, σαν να παρατηρεί στο πρόσωπό της μικρής αυτής αθωότητας ένα λουλούδι που αναγεννάται από τις στάχτες του. Η γοητεία που προκύπτει από αυτήν την ιστορία που έχει αληθινά χαρακτηριστικά στοιχειώνει και επικαλύπτει όλο αυτόν τον όλεθρο των συνεχόμενων πολέμων, των κτηνωδιών που πραγματοποιούνται στο όνομα των θρησκειών, είναι μία ελπίδα πως ο κόσμος αυτός μπορεί να γίνει λίγο καλύτερος αφού σε αυτόν υπάρχουν ακόμα παιδιά.

Ο Marra, με ορμή και λόγο αλλά και λογοτεχνική μανιέρα που μας παραπέμπει σε μυθιστορήματα που άφησαν ανεξίτηλα το μελάνι τους, δεν διστάζει να μας παρασύρει σε πικρές αφηγήσεις που μας κοστίζουν ψυχολογικά μέσα από την ωμότητα με την οποία τα παρουσιάζει. Αποκαλύψεις μίας δημοσιογραφικού τύπου ανταπόκρισης από μέρη λαβωμένα και βαμμένα από το αίμα των συγκρούσεων που ποτέ δεν έπαψαν να καταστρέφουν τις ζωές των ανθρώπων, να ξεκληρίζουν οικογένειες, να αναστέλλουν οποιαδήποτε προσπάθεια ανόρθωσης. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι λαϊκές παραδόσεις έλεγαν ότι ο Θεός σκόρπισε εθνικότητες πάνω στη Γη με μία αλατιέρα, η αλατιέρα γλίστρησε απ’τα χέρια του όταν έφτασε στον Καύκασο, και λίγοι κόκκοι απ’όλους τους λαούς έπεσαν στις κοιλάδες του». Αυτή η συνεχής πολεμοχαρής διάθεση και αυτός ο άκρατος και αέναος αλληλοσπαραγμός ίσως είναι αποτέλεσμα αυτής της κατά άλλα παράδοσης μίας και οι λαϊκές ρήσεις έχουν την βάση τους σε ανώνυμους σοφούς.

«Ο πόλεμος είναι αφύσικος, κάνει τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται αφύσικα»

«Υπάρχουν χάρτες που σου λένε πώς να πας εκεί που θέλεις να ‘σαι αλλά όχι χάρτες που να σου δείχνουν πότε να πας εκεί όπου θέλεις να ‘σαι»

Το βιβλίο του Anthony Marra, με τίτλο Αστερισμός ζωτικών φαινομένων, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.