Κινηματογραφικά τραγούδια για τον δρόμο

15:54 17/5/2016 - Πηγή: Culture Now

Πολύ πριν τον δρόμο, υπήρχε ο ανοιχτός ορίζοντας. Πριν την γκρίζα γραμμή της ασφάλτου που διαλύεται μέσα στην αχνιστή υγρασία υπήρχε η γραμμή της θάλασσας που ενωνόταν με αυτήν του ουρανού, και πιο πριν ακόμα ένα μονοπάτι μη περπατημένο, το οποίο οδηγούσε σε άγνωστο προορισμό.

Πολλές όψεις της ανθρώπινης δημιουργίας, ακόμα και οι πιο στατικές (όπως είναι η φωτογραφία) έχουν μέσα τους την ανάγκη της κίνησης, εμπεριέχουν την έννοια του ταξιδιού όχι ως μετάβαση από το σημείο Α στο σημείο Β, αλλά ως αιώνια σχεδόν διαδικασία.

Η μάχη μας με το χρόνο, μια από τις πολλές

μάχες του ανθρώπου που τον οδηγεί στην τέχνη, κερδίζεται μέσα από την κίνηση.

Ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτήν την μυθολογία, έχοντας χαρίσει εικονικά στιγμιότυπα πολύ πριν οι «ταινίες δρόμου» αναπτυχθούν ως αυτόνομο κινηματογραφικό είδος. Η σκηνή της αποχώρησης του Τζον Γουέιν στην «Αιχμάλωτη της Ερήμου» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Από τα Γουέστερν των αχανών οριζόντων, μπολιασμένα με τις λαχανιασμένες και ιδρωμένες λέξεις του Τζακ Κέρουακ («Ο Δρόμος») και σε συνεχή κοινωνική και πολιτική έξαψη, τα έργα που αφοσιώθηκαν και αγάπησαν τον δρόμο άρχισαν να ανθίζουν σαν υποείδος από το ’60 και μετά. Φυσικά, πολύ πριν από αυτές τις ταινίες, μεγάλοι δημιουργοί είχαν αγκαλιάσει την ίδια μυθολογία για να φτιάξουν αριστουργήματα: Το La Strada του Φελίνι ή το La Voie Lactee του Λουί Μπουνιουέλ είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Ο δρόμος λοιπόν, παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. Η μυθολογία και αφήγηση που ξεπερνάει το φετίχ ενός «προορισμού» και «ωφελιμισμού» (και άρα της συντομότερης οδού για να φτάσει κανείς εκεί) αλλά αποθεώνει την ίδια διαδικασία της μετάβασης, με την Καβαφική έννοια. Όσο ωστόσο η τέχνη και η ζωή προσπαθούν να δώσουν μια οριστική λύση, πολλές ημιτελείς απαντήσεις χαράσουν από μόνες τους ένα μονοπάτι: Εδώ, διαλέγουμε δέκα από αυτές, λίγο υποκειμενικά και αδικώντας σίγουρα αρκετές ακόμα:

10. Motorcycle Diaries (2004), Walter Salles. Ο Che Guevara όταν ήταν ακόμα Ernesto Guevara σε μια περιπλάνηση στις ταξικές αντιθέσεις της Νότιας Αμερικής με μια μοτοσικλέτα. Από ημερολόγια του ίδιου του Che. Σίγουρα, έχει αρκετά προβλήματα στην προσέγγιση και τον ρυθμό, ενώ η σκιά της πολιτικής ιστορίας που ακολουθεί εκτός κάδρου πολλές φορές γονατίζει τα μικρά (αλλά σπουδαία) που σκιαγραφούν μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του περασμένου αιώνα. Ξεπέρασε για λίγο σε αυτή τη θέση το (επίσης με πρωταγωνιστή τον Gael Bernal) Y tu mama tambien (2001), του Alfonso Cuaron, όπου το road movie ενώνονται με μια ιστορία ενηλικίωσης και σεξουαλικής αφύπνισης.

9. Mad Max (1979), George Miller. Η Αυστραλιανή παραγωγή (που ας μην ξεχνάμε ότι έδωσε νωρίτερα το σχετικά άγνωστο μα αριστουργηματικό Walkabout (1971) του Nicolas Roeg) που πρόσφατα ανανέωσε το μύθο της με το Fury Road και παραμένει ένας δυστοπικός εφιάλτης αχανών εκτάσεων.

8. Thelma and Louise (1991), Ridley Scott. Φεμινιστικό road movie και απελευθερωτικό χαστούκι στην φαλλοκρατική αμερική. Ότι θα μπορούσε να πει και ο Τarantino με το πρόσφατο Death Proof αν δεν τον ένοιαζε τόσο το στυλ έναντι της ουσίας. Ένας ύμνος ελευθερίας και ανεξαρτησίας, με εμβληματικό φινάλε.

7. Fear and loathing in Las Vegas (1998), Terry Gilliam. Το παραγνωρισμένο διαμάντι του πρώην Monty Python, από τα ημερολόγια του ίδιου του Hunter, η αληθινή εικόνα της «άλλης Αμερικής» και όλοι οι λόγοι που τελικά έχασε. Οι Τζόνι Ντεπ και Γκιγιέρμο ντελ Τόρο στις ερμηνείες της ζωής τους, και μια σκηνοθεσία σε παρατεταμένη επήρρεια κάθε πιθανής ουσίας.

6. Straight Story (1999), David Lynch. Ο κύκλος της ζωής σε αλληγορία, καθώς ένας ηλικιωμένος ταξιδεύει πάνω από 400 χλμ με μια μηχανή του γκαζόν. Παρά τον σουρεαλισμό της υπόθεσης, είναι ίσως η μοναδική φορά που ο Lynch, αντί για εφιάλτες (Mullholand Drive, Eraserhead, Lost Highway κλπ) κατασκευάζει κάτι πιο προσγειωμένο και χαμηλότονο. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι στη θέση του η παράνοια του Wild at Heart (Ατίθαση Καρδιά, 1990) αλλά η απλότητά του και ο άκρατος ρομαντισμός του την καθιστά ξεχωριστή στο είδος αλλά και στην ιδιαίτερη φιλμογραφία του μεγάλου δημιουργού.

5. Easy Rider (1969), Dennis Hopper. Κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομίας των 60s; Ένα κινηματογραφικό μανιφέστο για την σημασία του να γεννιέσαι wild; Μια αποθέωση του δρόμου, του ροκ εν ρολ και της αντί-κουλτούρας; Ότι και αν είναι ο Ξέγνοιαστος Καβαλάρης, δεν θα μπορούσε να λείπει από την μυθολογία του δρόμου- ίσως επειδή την έχει ορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Yeah darling, go and make it happen, take the world in a love embrace.

4. Runaway train (1985), Andrey Conchalovskiy. Ταινία δρόμου χωρίς δρόμο και αυτοκίνητο (στην περίπτωσή μας, ράγες και τρένο), αλλά ένα παραγνωρισμένο αριστούργημα της μελαγχολικής δεκαετίας του ’80. Ένας εγκληματίας (ο Jon Voight σε εμβληματικό ρόλο), ένας κακοποιός, μια υπάλληλος, σε μια απόδραση, σε ένα τρένο χωρίς οδηγό και φρένα. Το αρχικό σενάριο είναι του Κουροσάβα, με έντονες αναφορές στον Σέξπιρ. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε ως «Το τρένο της Μεγάλης Φυγής».

3. Zabriskie Point (1970), Michelangelo Antonioni. Θα μπορούσε στη θέση της να είναι το ακόμα πιο υπαρξιακό Επάγγελμα: Ρεπόρτερ με τον Τζακ Νίκολσον και τα πιο αψεγάδιαστα travelling που έχει κάνει ποτέ κάμερα, αλλά το Zabriskie Point είναι (με μια αφαίρεση, ίσως και δυο) η Αμερική της δεκαετίας του '60. Από το φακό ενός αξεπέραστου δημιουργού που ένωσε τον Ιταλικό νεορεαλισμό με την nouvelle vague της Γαλλίας (που αντιπαραβάλλει μέσω του Γκοντάρ τον Τρελλό Πιερό της).

2. Bonnie and Clyde (1967), Arthur Penn. To πέρασμα μιας αληθινής ιστορίας παρανόμων στην μυθολογία της Τέχνης. Όρισε τα road movies και αποτελεί ίσως το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η ταύτιση εδώ είναι με τους (εξωραϊσμένους βέβαια ως άχρονες μυθικές φιγούρες) παρανόμους. Το ίδιο έκανε, με τον δικό του τρόπο, ο Terence Malick το 1973 με το σκοτεινό Badlands το οποίο αξίζει να ανακαλυφθεί.

1. Vanishing Point (1971), Richard Sarafian. Υπαρξιακός κινηματογράφος χωρίς πολλά λόγια, στους αχανείς δρόμους της αμερικάνικης ενδοχώρας, ένα κυνηγητό χωρίς αρχή (αλλά με τέλος), μια αλληγορία για το τέλος μιας εποχής και τον αγώνα ταχύτητας και αντοχής για την διατήρηση της ελευθερίας. Ένας οδηγός, ένα αυτοκίνητο, ένας τυφλός ραδιοφωνικός προφήτης, μια επίσης άχρονη Τάξη που καταδιώκει. Εν τέλει, η ταινία που έκανε την μυθολογία του δρόμου ξεχωριστό κινηματογραφικό είδος.

Αξιομνημόνευτες ελλείψεις: «Γεννημένοι δολοφόνοι» του Όλιβερ Στόουν. Ο «Νεκρός» αλλά και τα «Τσακισμένα Λουλούδια» του ποιητή Τζιμ Τζάρμους. Το «Πλαγίως» του Αλεξάντερ Πεν. Το «Ψάχνοντας τον Νέμο» (γιατί όχι;). Φυσικά, το «Γυρίστε το Γαλαξία με Ωτοστόπ». «Παρίσι Τέξας» του Βιμ Βέντερς.