Κυριάκος Κουτσομάλλης: Ιστορώντας την Υπέρβαση

12:36 28/8/2013 - Πηγή: Culture Now

Από την παράδοση του Βυζαντίου στη Νεώτερη Τέχνη

Στην αέναη αναπλαστική ροή προσέγγισης του αρχετυπικού μοτίβου που ο άνθρωπος ανέκαθεν επιχειρεί, προκειμένου να δοθεί σχήμα και μορφή σε προσωπικά βιώματα και σε υπαρξιακές αγωνίες, ο ζωγράφος της εικόνας ενήργησε μ’ ένα τρόπο στοχαστικού εικαστικού μυστικισμού, ώστε να αναχθεί το τελούμενο σε είδος μυσταγωγικής ιερουργίας.

Η ζωγραφική της εικόνας επόμενο είναι να μην προσεγγίζεται, συνεπώς, με κριτήρια μόνο κοσμικά. Η θέασή της προϋποθέτει τη νοητή προέκταση, η

οποία ορίζεται και καθορίζεται από δογματικές δεσμεύσεις και ομολογιακούς περιορισμούς, η δε ανάγνωσή της από τη χρήση κωδίκων για την αποκρυπτογράφηση εννοιών, μηνυμάτων και συμβολισμών που θα εισάγουν τον αποδέκτη του ορώμενου στα ενδότερα του μυστηρίου, το οποίο εγκλείεται στην εικονογραφική ιστόρηση.

Το Βυζάντιο, συμβάλλοντας ιστορικά στη διάπλαση της πολιτιστικής μας ταυτότητας και παραμένοντας επί μακρού ένας κόσμος κλειστός, δέχθηκε την τέχνη ως αισθητικό αποτέλεσμα με προέκταση και νοήματα υπερφυσικά, θεμελίωσε αρχές νεότερων και σύγχρονων εικαστικών ρευμάτων. Μέσα σε ένα λιτό, απέριττο και αποψιλωμένο απ’ ό,τι το περιττό δισδιάστατο χώρο υποδοχής οι ασκητικές μορφές ζωγραφίζονται μετωπικά, με έκφραση πνευματικής πληρότητας και με τρόπο που να δίνεται έμφαση στο βλέμμα, στην πραότητα, την προσήνεια και τη μειλιχιότητα του αγιογραφούμενου προσώπου. Οι έντονες χρωματικές κλίμακες, οι γραμμικές εκτελέσεις και τα γεωμετρικά μοτίβα, η μετωπική διάταξη των μορφών, η έλλειψη τρίτης διάστασης, η σχηματοποιημένη γεωμετρίζουσα πτυχολογία, οι στερεομετρικοί όγκοι και η κατανομή τους στο χώρο είναι χαρακτηριστικά που ως προδρομικά ζωγραφικά στοιχεία ευθέως παραπέμπουν στον κυβισμό, το φωβισμό, τον υπερρεαλισμό ή και τον εξπρεσιονισμό.

Η Βυζαντινή τέχνη, σε όλες της τις εκφάνσεις, είναι δεδομένο ότι επηρέασε τη νεότερη και σύγχρονη εικονογραφική ιστοριογραφία, με πλείστα όσα εικονιστικά και τεχνοτροπικά στοιχεία με τον τρόπο που και η εκκλησιαστική ποίηση και υμνολογία τροφοδότησε τη νεότερη λογοτεχνική έκφραση και η ψαλτική βυζαντινή μουσική τα νεότερα μουσικά ακούσματα, ιδιαίτερα της Ανατολής. Το αμιγές και μονοσήμαντο είναι άλλωστε έννοιες που δεν συμβιβάζονται με την εξέλιξη στην τέχνη. Η αισθητική ή η όποια άλλη καλλιτεχνική συγκίνηση δεν προκαλείται από μονοδιάστατες εκδοχές, αλλά από τη μίξη στοιχείων, τα οποία με συγκλίσεις ή αποκλίσεις δημιουργούν εφαλτήρια για νέα αισθητικά δεδομένα, νέες σχολές σκέψης και νέα καλλιτεχνικά ρεύματα.

Σε καιρούς διαψεύσεων, αρνήσεων, αμφισβητήσεων και ανατροπών, αναδρομές και αναφορές αυτού του είδους, όσο κι αν θεωρηθούν παράκαιρες και παράταιρες με το πνεύμα αποϊεροποίησης των αξιών, είναι βέβαιο ότι ενισχύουν το συνεκτικό μας ιστό, αυτόν που μας ενώνει με τους μύθους και τα περί του Θείου πιστεύω μας· στηρίζουν τη συγκίνηση ώστε να αναζητήσει την υψηλή της ισοτιμία με το νου και να αποτελέσουν εφαλτήρια προς εναργέστερες περί τέχνης αντιλήψεις και αναζητήσεις που συμβάλλουν στην σφαιρικότερη θεώρηση των εικόνων του κόσμου που μας περιβάλλει.

Ο σκοπός αυτού του αφιερώματος δεν αφορά στο να επαναληφθούν στερεότυπες θέσεις που αφορούν τη βυζαντινή τέχνη, αλλά στην ανάδειξη των επιδράσεων και επιρροών που δέχθηκαν νεότεροι Έλληνες ζωγράφοι (ο Κωνσταντίνος Παρθένης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, ο Κωνσταντίνος Αρτέμης, ο Ράλλης Κοψίδης, ο Στέφανος Αλμαλιώτης, ο Νίκος Νικολάου, ο Δημήτριος Πελεκάσης ) από τα βυζαντινά και τα μεταβυζαντινά πρότυπα. Διαμένοντας ή απλώς ταξιδεύοντας σε μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα, οι εν λόγω καλλιτέχνες κληρονομώντας τη βυζαντινή παράδοση, την εμβολίασαν με τις ανατρεπτικές αλλαγές που γνώρισε η τέχνη, στο πνεύμα των αναζητήσεων της περιλάλητης γενιάς του ’30 και του Μεσοπολέμου κατά τον περασμένο αιώνα.

Αποδέκτες του αφιερώματος αυτού θέλουμε να είναι οι πάντες. Ανεξάρτητα από ιδεολογικά πιστεύω, από δεσμεύσεις δογματικές και ομολογιακές κατατάξεις. Ο αφηγητής του Θείου βάζει δεσμεύσεις δογματικές στον ίδιο. Δεν δεσμεύει, όμως, την ελευθερία της πρόσληψης από τον παραλήπτη, ο οποίος είναι ελεύθερος να αξιολογήσει το προτεινόμενο με κριτήρια δικά του.

Info:

Ο Κυριάκος Κουτσομάλλης είναι Δρ Ιστορίας και Ιστορίας της Τέχνης και Διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.