Ο αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων - Μαρσέλ Προυστ: Κριτική βιβλίου

10:24 21/3/2016 - Πηγή: Culture Now

Αν προσπαθούσε κάποιος να απεικονίσει τα κείμενα του Προυστ με έναν πίνακα, αυτός θα ήταν σίγουρα ιμπρεσιονιστικός. Και αυτό γιατί τα χρώματα του είναι ζωηρά όπως και τα έντονα φλογοβόλα λόγια των ηρώων του, οι πινελιές του είναι ποτισμένες με το συναίσθημα της έλξης και της απόχρωσης της γοητείας.

Δημιουργικά διακείμενος κοντά στους ζωγράφους της παρισινής πρωτοπορίας της εποχής όπως ο Μανέ και ο Μονέ, ο Προυστ εκθέτει στα γραπτά του αυτή την ατμόσφαιρα

του αστικού τοπίου της εκθαμβωτικής πρωτεύουσας όπου συμβαίνουν γεγονότα καλλιτεχνικά και όπου οι άνθρωποι συναλλάσσονται, αλληλεπιδρούν ο ένας με τον άλλο, ερωτεύονται και γεύονται τους καρπούς των ερώτων τους με δαιμονική διάθεση. Αυτήν την «πολεμική» ατμόσφαιρα ερωτικών χτύπων μεταξύ των συντρόφων, αυτόν τον πυρετό της λαγνείας και της ηδονής, αυτόν τον κόσμο της απόλαυσης, τόσο σωματικής όσο και πνευματικής και αυτό το παιχνίδι ανταλλαγής μηνυμάτων θα μας μεταφέρει ο Προυστ, δίχως να κρύψει τους πόθους και τους πόνους που προκαλούν αυτά τα διαφορετικά είδη συναισθημάτων. Όλα αυτά τα οποία έζησε και ο ίδιος αν και ομολογημένος ομοφυλόφιλος, διαδραματίζονται στα νεανικά γραπτά του και αποπνέουν ένα άρωμα σκιρτήματος και ζωντάνιας από τον συγγραφέα του αριστουργήματος «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο». Ο Προυστ, αυτός ο Γάλλος Όσκαρ Ουάιλντ με λιγότερη καυστική διάθεση βέβαια από ότι ο Βρετανός αλλά με την ίδια σκωπτική ματιά στα ερωτικά πράγματα, αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην αποτύπωση των ποικίλων διαβαθμίσεων της πραγματικότητας που εμπνέει ένας έρωτας και την απογοήτευση που προκαλεί ο έρωτας αυτός όταν γίνει βάσανο και εφιάλτης γιατί βρίσκεται σε τέλμα.

Στον «Αδιάφορο», ένα κείμενο ανακοίνωση του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» λόγω των ομοιοτήτων αλλά και λόγω των ίδιων των μηνυμάτων που ο Προυστ θέλει να περάσει στον αναγνώστη και να εξωτερικεύσει, είναι φανερό πως η ηρωίδα Μαντλέν εκλιπαρεί μάταια για την αγάπη και την αφοσίωση του κ. Λεπρέ στο πρόσωπό της δίχως όμως απτά αποτελέσματα. Ή έστω μία αναγνώριση θα αναζητήσει πως εκείνος που τόσο καιρό περιμένει για ένα νεύμα ή έναν καλό λόγο δεν την αποφεύγει ή δεν αδιαφορεί για εκείνη αλλά θα δείξει σε ανύποπτο χρόνο μία κάποια συμπάθεια στην διψασμένη της ψυχή για αποδοχή.

«Γιατρευόμαστε από τα βάσανα της αγάπης μονάχα όταν δεν αγαπάμε πια» θα μας πει ο Ζερόμ Σολάλ στο προλογικό σημείωμα για να καταδείξει πως η όλη προσμονή της Μαντλέν είναι μία βουτιά στο κενό της απέραντης ουτοπίας που θα την κατακλύσει. Και είναι η ακατάπαυστη και αγόγγυστη εξάρτηση της από τις απαντήσεις του, η επιρροή του σε κάθε της κίνηση, η συνεχής μυρωδιά του πάθους της για εκείνον που είναι ασίγαστο ποτάμι που κυλάει δίχως σταματημό και της επιφέρει απανωτά και επώδυνα χτυπήματα στην υπομονετική της καρδιά. Ο «Αδιάφορος» είναι ένας ύμνος στον έρωτα που υποφέρει, ανέχεται την απόγνωση, βουρκώνει, αναδιπλώνεται και στο τέλος ξεσπάει με απρόβλεπτα εκρηκτικές διαστάσεις και βουλιάζει με ορμή στο απέραντο πουθενά. Η ίδια όμως απομονώνεται μετά και την καταληκτική απάντησή του ή μάλλον την πληροφορία που η ίδια αποκτά για το άτομό του και έτσι επιτυγχάνεται μία κάποια λύτρωση, μία κάποια κάθαρση έτσι που «η αναγκαστική απομόνωσή της δίνει ωστόσο πρόσβαση σε μία ιδιαίτερη ποιότητα ζωής, αδέσμευτη από «γεγονότα και πράξεις»». Γιατί όπως δηλώνει και ο ίδιος ο Προυστ για λογαριασμό της πρωταγωνίστριάς του «υπάρχουν αλήθειες που δεν μπορούμε να τις μεταδώσουμε σε όσους δεν τις έχουν ήδη μέσα τους».

Ο Προυστ πιστός σε αυτόν τον αγώνα, τον αταλάντευτο προς την αναζήτηση της χαμένης αλήθειας ή της χαμένης στιγμής, θα φροντίσει και στις άλλες ιστορίες της νεότητάς του, όπου ουσιαστικά προλειαίνει το έδαφος για τα επόμενα αριστουργηματικά του βήματα, να αντλήσει εμπειρίες και να τις καταγράψει στο χαρτί σε μία προσπάθεια να εξηγήσει και να ερμηνεύσει τις άγνωστες πτυχές της επικοινωνίας, της επαφής, της σχέσης μεταξύ δύο ανθρώπων. Στο διήγημα «Πριν πέσει η νύχτα» θα μιλήσει ανοιχτά για μία αγάπη κρυφή, έναν έρωτα μισοκρυμμένο πίσω από φυλλωσιές και σκιές, έναν έρωτα αγύρτη, κυνηγημένο, ανέκφραστο, έναν έρωτα που επιθυμεί να μετουσιωθεί και να εκστομιστεί χωρίς να λογίζει επιπτώσεις και συνέπειες. Εδώ για πρώτη φορά θα καταθέσει τον έρωτα μεταξύ δύο ανθρώπων του ίδιου φύλου, υπονοώντας εμμέσως πλην σαφώς τις δικές του σεξουαλικές προτιμήσεις και τον έρωτα που θα νιώσει ο ίδιος, έναν έρωτα διαφορετικό και ευάλωτο λόγω της διαφορετικότητάς του. Αναφέρει χαρακτηριστικά με μία δόση απολογίας σωκρατικής και με μία διάθεση πλατωνικής ομολογίας: «Σας αγάπησα με μία στοργή απαλλαγμένη από κάθε προσμονή σαρκικής ηδονής που θα μπορούσε να διαταράξει την ευαίσθητη ισορροπία. Κι εσείς μου προσφέρατε, σε αντάλλαγμα, μίαν ασύγκριτη φιλία, ένα εξαιρετικό τσάι, έναν διάλογο διανθισμένο με φυσικότητα, και αμέτρητα μπουκέτα από δροσερά τριαντάφυλλα».

Στην παρούσα έκδοση συμπεριλαμβάνονται δύο ακόμα κείμενα των χρόνων 1893 με 1896 όπου δοκιμάζει τα πρώτα του λογοτεχνικά βήματα, ένα διήγημα με τίτλο «Ανάμνηση» και ένα ακόμα δοκιμιακού τύπου αυτή την φορά με τίτλο «Κατά της ασάφειας» όπου με διδακτική ματιά αναφέρεται στον ρόλο της λογοτεχνίας και της ποίησης και υπογραμμίζει την πρωταρχική σημασία του μυθιστορήματος έναντι της ποίησης και σημειώνει με γλαφυρό τρόπο: «Στα λογοτεχνικά έργα, όπως και στη ζωή, οι άνθρωποι για να είναι πιο «γενικοί» απ’ ότι είναι, οφείλουν να είναι σε μεγάλο βαθμό μοναδικοί και μπορούμε να πούμε γι’ αυτούς, όπως και για τον καθένα από μας, ότι τότε μόνον εκφράζουν πιο συνολικά την παγκόσμια ψυχή όταν είναι όντως ο εαυτός τους». Και προσθέτει με νόημα σαν να θέλει να καθοδηγήσει τους μελλοντικούς ποιητές σε έναν πιο σίγουρο και ασφαλή δρόμο: «Οι ποιητές πρέπει να εμπνέονται περισσότερο από τη φύση, όπου, εάν το περιεχόμενο του όλου είναι μονοδιάστατο και ασαφές, τότε η μορφή του όλου είναι προσωπική και σαφής». Ο Προυστ προσφέρεται ως φάρμακο για κάθε πτυχή της ζωής και είναι ένας συγγραφέας για όλες τις εποχές, για όλες τις καταστάσεις.

«Το ν’ αγαπάς όμως είναι μια πνευματική άσκηση που απαιτεί υπομονή και αφοσίωση»

«Ο έρωτας ενεργεί χωρίς λογική και εντελώς αιφνιδιαστικά»

«Δεν ήταν πλέον ο μοναδικός και απόλυτος διαφεντευτής των ονείρων της, αλλά ένας ευχάριστος επισκέπτης»

Το βιβλίο του Μαρσέλ Προυστ, Ο αδιάφορος και άλλα κείμενα των νεανικών χρόνων, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.