Το τετράδιο της χλόης - Philippe Jaccottet: Κριτική βιβλίου

10:25 28/3/2016 - Πηγή: Culture Now

Η ποίηση και η πρόζα του Philippe Jaccottet, είναι ένα πράγμα, μία οντότητα, εκτυλίσσεται σαν ποτάμι που άλλοτε ρέει ορμητικά και άλλοτε ήρεμα. Η τροχιά της γραφής του δεν έχει αρχή και τέλος και είναι ντυμένη με τα χρώματα ενός κόσμου άυλου, είναι η ίδια η φύση που μιλάει, αυτή που μέσα από τις λέξεις βρίσκει - αν την βρίσκει - την έκφρασή της, την τόσο αρχέγονη, την παρθενική, την μυστική, την τόσο αινιγματική και δισεπίλυτη γιατί είναι δυσερμήνευτη.

Γιατί η ίδια η φύση εξυμνείται εδώ σε όλες τις εκφάνσεις της, χωράει όλες τις αλήθειες της και παραδίδεται αυτούσια χωρίς να προδίδεται.

Μέσα από τις επιρροές του, όπως τον Δάντη, τον Όμηρο και τον Θερβάντες, ο ποιητής/συγγραφέας καταθέτει με την ψυχή του εικόνες από μία άλλη σφαίρα, από μία πραγματικότητα άλλοτε μεταφυσική και απόμακρη και άλλοτε τρυφερή και προσηνή, αλλά το ίδιο οικεία γιατί η φύση είναι η ζωή που μας αγκαλιάζει όλους και μας αφήνει άναυδους. Η ποίηση του Jaccottet έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, έχει την νοσταλγία, τους χρωματισμούς, τις ευαισθησίες, είναι ένα τραγούδι και μία ζωγραφιά, είναι ένα σύμπαν από μόνη της. Κάθε λέξη είναι εκεί για κάποιο λόγο, κάθε εικόνα έχει τον σκοπό της, κάθε στίχος έχει το πολύ ιδιαίτερο νόημα που κανείς το αφουγκράζεται με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο και τον μεταφράζει κατά το δοκούν. Για να δώσει στον αναγνώστη την χαρά της επαφής με την φύση, έτσι όπως εκείνος την αντιλαμβάνεται, επιστρατεύει όλα εκείνα τα εργαλεία των δικών του εμπειριών μέσα από τον ποιητή Χαίλντερλιν, μέσα από την ελληνική μυθολογία, την όπερα του Ντον Τζιοβάνι και άλλες προσλαμβάνουσες, ένα αρχείο ανεξάντλητο. Γιατί η φύση είναι τέχνη, είναι δημιουργία, είναι ένα αυτούσιο σκεύος άντλησης εμπειριών και κρυφών συναντήσεων, η φύση είναι το καταφύγιο της χαμένης ψυχής, είναι η στοά συλλογισμού στις δύσκολες στιγμές. Και όπως έλεγε και ο Τζάκσον Πόλοκ, ο Αμερικανός ζωγράφος του κινήματος action painting "είμαι φύση", άρα είμαι μέρος της και κομμάτι της.

Μέσα από την υπέροχη απόδοση και μετάφραση της Ιωάννας Κωνσταντουλάκη-Χάντζου, ο αναγνώστης/μελετητής επικοινωνεί με τον ίδιο τον δημιουργό, τις ανησυχίες του, τις έγνοιες του, τις ενδόμυχες σκέψεις του, τους προβληματισμούς του, την έκστασή του, την παραφορά του, την γύμνια του. Αν η ποίηση του Jaccottet είχε μουσική να την συνοδεύει αυτή θα μπορούσε να είναι κάλλιστα το μουσικό τοπίο του Ludovico Einaudi γιατί και σε αυτήν την περίπτωση τίποτα δεν είναι ορατό μα και τίποτε αόρατο, όλα ρευστά, όλα ζωηρά, όλα περαστικά. Ο κόσμος του τελευταίου όπως και ο κόσμος του Jaccottet αναβλύζουν το νερό της αγνότητας, της ομορφιάς, της λιτότητας του κόσμου που μας προσφέρεται χωρίς φειδώ. Όπως λέει και η μεταφράστρια πολύ εύστοχα: "Καταγράφει με άπειρη λεπτότητα την ομορφιά του κόσμου, την εύθραυστη μοίρα του ανθρώπου, τις σημαδιακές στιγμές που έγιναν ανεξίτηλες θύμησες, αλλά και την ύλη που περιβάλλει το πράσινο, όπως το νερό, το γάλα, το κερί, το ελεφαντόδοντο...". Ο ρυθμός και ο παλμός της γραφής του είναι θορυβώδης όσο το θρόισμα των φύλλων και απαλός όπως το άγγιγμα μίας μέλισσας πάνω στο λουλούδι, όλη η μοναξιά της φύσης αλλά και όλη αυτή η ενέργεια που νιώθει ο ίδιος διαχέεται τόσο ισορροπημένα αλλά και τόσο άστατα στην συλλογή διάσπαρτων μικρών ποιημάτων που αποπνέουν αυτή την γαλήνη που κυλάει σαν την φλέβα μέσα στο σώμα του ανθρώπου.

Όλα τα στοιχεία της φύσης παίζουν τον δικό τους ρόλο, όλα τα χρώματα συμμετέχουν σε αυτή την γιορτή της φύσης και κανένα από αυτά δεν μπορεί να λείπει. Η κερασιά που στέκει εκεί να ατενίζει το άπειρο και εμείς απλά ως θεατές περαστικοί να την θαυμάζουμε, είναι ό,τι πιο ωραίο μπορεί να συμβεί. Τα συναισθήματα του Jaccottet είναι τα παρακάτω γιατί ο λόγος του ποιητή έχει την σημασία του και χάνεται όσο και αν αναλυθεί: "...γι' αυτήν την κερασιά, δεν αισθανόμουν καμία επιθυμία να την πλησιάσω, να την κατακτήσω, να την κάνω δική μου, ή μάλλον: αυτό είχε συντελεστεί, εκείνη με είχε πλησιάσει, κατακτήσει, δεν είχα απολύτως τίποτα να περιμένω, να ζητήσω επιπλέον͘ επρόκειτο για ένα άλλο είδος ιστορίας, μία διαφορετικά συνάντηση, έναν διαφορετικό λόγο. Κάτι ακόμα πιο δύσκολο να το συλλάβει κανείς". Και το ερώτημα που πλανάται είναι εύλογο, που μπορεί να χωρέσει η φύση σε λίγες μόνο λέξεις, πόσο το πράσινο, το φύλλωμα, ο σπαραγμός του ανέμου, το φως του ήλιου και το μπλε του ουρανού να βρουν λόγια σε κάθε μαγική στιγμή που μας χαρίζουν; Άρα οι λέξεις δεν είναι παρά μία απόπειρα προσέγγισης, ένα αέναο εγχείρημα κατανόησης της μέθης και της μέθεξης του ανθρώπου στο κοίταγμά της, εμείς δεν παίρνουμε παρά μία μικρή γεύση από την κίνησή της στον χρόνο, μία μυρωδιά από την λάμψη της όταν αποφασίζει να γίνει ροζ σαν αγριοτριαντάφυλλο, λαμπάδα μέσα στο σκοτεινό τοπίο της νύχτας...

Υπήρχαν εκεί, ξαπλωμένοι κάτω από τις βελανιδιές, βρά-
χοι που έμοιαζαν με τεράστια βιβλία λες και είχαν πέσει μετά
από κάποιον σεισμό από ένα τραπέζι ή από γιγάντια ράφια.

Αυτή τη νύχτα,
αυτή τη στιγμή αυτής της νύχτας,
πιστεύω πως και οι θεοί να έβαζαν φωτιά
στον κόσμο,
θα απέμενε πάντα ένα αναμμένο κάρβουνο
για να ανθίσει ξανά σαν ρόδο
μέσα στο άγνωστο

Η μεταφράστρια υπογραμμίζει στο προλογικό της σημείωμα εύστοχα πως "ο Ζακκοττέ δημιουργεί ή επισημαίνει, άλλοτε με μακροσκελείς και άλλοτε με σύντομες προτάσεις, αντιστοιχίες ή αμφίδρομες αντανακλάσεις, ανάμεσα στη γη και στον ουρανό, στον ορατό και στον μη ορατό κόσμο". Είναι πράγματι αυτή η εισβολή στον κόσμο της φύσης ένα ευχάριστο παραλήρημα και μία ζωντανή ιαχή, ένας πόλεμος ανάμεσα στην σύνθεση και την αφαίρεση και όλα αυτά για να εκμαιεύσει ό,τι περισσότερο γίνεται από αυτό το θαύμα, το ακατανόητο μα τόσο θεραπευτικό τόσο για τα μάτια, τα αυτιά και το μυαλό, αυτό που ονομάζουμε φύση.

Δεν υπάρχει χιόνι,
αλλά άφθονο ζωντανό νερό μέσα στους βράχους
και μενεξέδες στην καρδιά του μονοπατιού.

"Προτού περάσεις για τα καλά στον κόσμο των φαντασμάτων, να γράψεις πως δεν υπάρχει υψηλότερος ουρανός απ' αυτήν την πηγή που έχει το χρώμα της χλόης".

"Ήμουν νεκρός σαν εκείνον και τίποτα δεν συνέβαινε εκτός από τις κουτουλιές του ανέμου, τις καμτσικιές του κρύου, αν δεν είχε εμφανιστεί ξαφνικά αυτό το σμήνος των πουλιών, εντελώς αόρατα, ενώ μόνο ακούγονταν οι ρουκέτες των άοκνων κραυγών τους".

Το βιβλίο του Philippe Jaccottet, Το τετράδιο της χλόης, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.