Αντιστροφή μέτρηση: Από την Τεχεράνη στο Τελ Αβίβ & Η Επικείμενη Κλιμάκωση

11:31 9/8/2024 - Πηγή: Sigma Live

Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου πυροδότησε μια αλυσίδα εξελίξεων στην περιοχή, οδηγώντας σε άμεση εμπλοκή του Ιράν και του Ισραήλ σε αμοιβαίες επιθέσεις. Αυτές οι συγκρούσεις αυξάνουν τον κίνδυνο διάχυσης και γενίκευσης της σύγκρουσης σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ των δύο κρατών. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις πιθανές εξελίξεις, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε το αρχικό σημείο των γεγονότων, δηλαδή την επίθεση της Χαμάς, η οποία λειτούργησε ως θρυαλλίδα για τις τρέχουσες εξελίξεις, με

το Ισραήλ να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση από τότε.

Κατά την εκτίμησή μου, το Ιράν διαθέτει ήδη πυρηνικά όπλα. Διαφορετικά, δεν θα είχε ενθαρρύνει τη Χαμάς να προχωρήσει στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, διακινδυνεύοντας μια γενικευμένη σύρραξη στην περιοχή χωρίς να είναι προετοιμασμένο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Υπό κανονικές συνθήκες, όχι μόνο δεν θα την παρακινούσε, αλλά θα έκανε το παν για να την εμποδίσει. Ένα τέτοιο χτύπημα, όπως αυτό της 7ης Οκτωβρίου, θα έθετε σε κίνδυνο την ολοκλήρωση του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, που θεωρητικά βρίσκεται σε τελικό στάδιο, σύμφωνα με δυτικούς υπολογισμούς.

Ενώ η Δύση είχε στραμμένη την προσοχή της στο ουκρανικό μέτωπο, φαίνεται ότι υποτίμησε το Ιράν. Ως αποτέλεσμα, η Τεχεράνη επιτάχυνε το πυρηνικό της πρόγραμμα, προετοιμάζοντας μια καλοστημένη παγίδα με πρόσχημα την 7η Οκτωβρίου. Το Τελ Αβίβ βρέθηκε να πέφτει μέσα σε αυτήν, χωρίς σανίδα σωτηρίας, καθώς οι Ιρανοί γνωρίζουν πολύ καλά τις κινήσεις που θα ακολουθήσουν οι Ισραηλινοί από τη στιγμή που θα δεχθούν μια επίθεση. Αυτή η εκτίμηση βασίζεται τόσο στις διαχρονικές αντιδράσεις και συμπεριφορές του Ιράν όσο και στις χρονολογικές δηλώσεις Ιρανών αξιωματούχων, τις οποίες θα εξετάσουμε λεπτομερώς στη συνέχεια.

Η αυξανόμενη διεθνής πίεση προς το Ιράν φαίνεται να πυροδοτεί ανησυχίες σχετικά με τις πυρηνικές του φιλοδοξίες. Στις 9 Φεβρουαρίου 2021, ο Ιρανός υπουργός Πληροφοριών Μαχμούντ Αλαβί προειδοποίησε ότι η συνεχόμενη πίεση από τη Δύση θα μπορούσε να αναγκάσει την Τεχεράνη να αντιδράσει απρόβλεπτα, "σαν μια στριμωγμένη γάτα," και να εξετάσει την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Αυτή η παραδοχή, διατυπωμένη κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης, αποτελεί μία από τις λίγες φορές που το Ιράν υπονόησε δημοσίως ότι ενδέχεται να εξετάσει την επιλογή των πυρηνικών, αν και μέχρι το 2021 είχε αρνηθεί τέτοιες προθέσεις. Αυτό μας δείχνει ότι μέχρι το 2021, η Τεχεράνη δεν είχε στην κατοχή της πυρηνικά οπλικά συστήματα αλλά απειλεί ότι εάν η Δύση την πιέσει περαιτέρω, θα βρει «καταφύγιο» σε αυτά ως εσχάτη λύση.

Αργότερα, στις 9 Μαΐου 2024, ο Καμάλ Χαραζί, σύμβουλος του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε ότι το Ιράν θα μπορούσε να αναθεωρήσει το πυρηνικό του δόγμα εάν αισθανθεί ότι απειλείται η ύπαρξή του από το Ισραήλ. Συγκεκριμένα, ανέφερε: «Δεν έχουμε αποφασίσει να αναπτύξουμε πυρηνικά όπλα, ωστόσο, εάν το Ιράν βρεθεί ενώπιον υπαρξιακής απειλής, ίσως αναγκαστούμε να αναθεωρήσουμε τη στρατιωτική μας στρατηγική». Αυτή η δήλωση υπογραμμίζει τις στρατηγικές επιλογές που το Ιράν θεωρεί πιθανές, εάν η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή επιδεινωθεί. Ωστόσο, ενέχει σοβαρές αντιφάσεις, καθώς από τη μια πλευρά κάνει λόγο για πυρηνική αποτροπή, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη πυρηνικών όπλων, ενώ από την άλλη αναφέρεται στην ανάπτυξή τους. Αυτή η δήλωση υποδηλώνει πιθανή παραδοχή της κατοχής πυρηνικών όπλων, αλλά έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κατασκευή τους, που δεν μπορεί να γίνει μέσα σε λίγες μέρες ή μήνες.

Το τοπίο φαίνεται να ξεκαθαρίζει την επόμενη ημέρα, στις 10 Μαΐου 2024, όταν ο Ιρανός βουλευτής Αχμάντ Μπαχσάγιες Αρντεστάνι ισχυρίστηκε ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν διαθέτει ήδη πυρηνικά όπλα, αλλά αποφεύγει να το επιβεβαιώσει επισήμως. Αυτή η δήλωση ρίχνει φως στις δυνατότητες του Ιράν και τις πιθανές κατευθύνσεις της πυρηνικής του πολιτικής, προσθέτοντας νέα διάσταση στη διεθνή ανησυχία για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας. Ο Ιρανός πολιτικός λειτουργεί ως «λαγός», αφού το καθεστώς της Τεχεράνης, με τη δεσποτική του φύση, αποκλείεται να επιτρέπει σε πολιτικούς του να αποκαλύπτουν δημόσια κρατικά μυστικά. Άρα, υπάρχει μια έμμεση παραδοχή αλλά όχι από επίσημα κυβερνητικά χείλη, κάτι που ίσως βολεύει την τρέχουσα συγκυρία.

Οι παραπάνω δηλώσεις από κορυφαίους Ιρανούς αξιωματούχους και συμβούλους αποκαλύπτουν τη σύνθετη δυναμική των στρατηγικών αποφάσεων της Τεχεράνης. Σε συνδυασμό με τον τρόπο που αντιδρά σήμερα το Ιράν, το φαινομενικό ρίσκο που πήρε το Ιράν έναντι του Ισραήλ με την επίθεση από τη Χαμάς στις αρχές Οκτωβρίου, φαίνεται να επιβεβαιώνει την αρχική μου εκτίμηση ότι η Τεχεράνη μπορεί ήδη να διαθέτει πυρηνικά όπλα. Αυτό θέτει το ερώτημα της περαιτέρω κλιμάκωσης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και των επιπτώσεών της στην περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια.

Από την άλλη πλευρά, το Ιράν δηλώνει δημόσια ότι δεν επιδιώκει την κλιμάκωση, ενώ στην πραγματικότητα φαίνεται να κάνει το αντίθετο. Η επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Άμυνας, Σεργκέι Σόιγκου, στο Ιράν, συνοδευόμενη από αναφορές για ρωσικό εξοπλισμό αεράμυνας, υποδηλώνει την πρόθεση του Ιράν να προετοιμαστεί για μια πιθανή σκληρή απάντηση από το Ισραήλ. Αυτή η προετοιμασία εντάσσεται στη στρατηγική του Ιράν να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης επίθεσης που θα έχει εξαπολύσει (ως εκδίκηση για τον θάνατο του ηγέτη της Χαμάς), και η οποία αναμένεται να είναι ιδιαίτερα καταστροφική.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μου, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το Ιράν ενδέχεται να σχεδιάζει ένα πολλαπλό χτύπημα κατά του Ισραήλ στις 31 Αυγούστου. Μέχρι τότε, το Ιράν χρησιμοποιεί το χαρτί του ψυχολογικού πολέμου, προκαλώντας στο Ισραήλ αφόρητη πίεση καθώς και κόπωση αυξάνοντας τις πιθανότητες λάθους από την πλευρά του αμυνόμενου. Το παιχνίδι είναι για γερά νεύρα. Ωστόσο, το Ισραήλ, ως ορθολογικώς δρών, είναι απίθανο να προβεί σε προληπτική επίθεση, καθώς αυτό έρχεται σε αντίθεση με την έννοια του αιφνιδιασμού. Όταν προγραμματίζεις ένα προληπτικό χτύπημα, δεν το ανακοινώνεις, αλλά το εκτελείς χωρίς να αφήνεις περιθώρια αντίδρασης στον αντίπαλο. Είναι επίσης σημαντικό να διαχωρίσουμε τη δολοφονία ηγετών από τα προληπτικά χτυπήματα, καθώς πρόκειται για διαφορετικές τακτικές.

Πιθανοί στόχοι αυτών των χτυπημάτων φαίνεται να είναι ο Χασάν Νασράλα, ο Αλί Χαμενεΐ, Γιαχια Σινουαρ (νέος ηγέτης της Χαμάς) και ο πρόεδρος Ερντογάν. Για τον τελευταίο, η κατάσταση θα εξαρτηθεί από τη στάση του σε σχέση με τη μεγάλη γεωπολιτική εικόνα, δηλαδή τη θέση της Τουρκίας απέναντι στον Δυτικό συνασπισμό και τον άξονα Ρωσίας, Κίνας και Ιράν. Εάν η γενική κατάσταση κλιμακωθεί (Ανατολική Ευρώπη &Μέση Ανατολή) και η Άγκυρα δεν συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις των Δυτικών, τότε ένα σενάριο δολοφονίας του Ερντογάν και αντικατάστασής του ενδέχεται να γίνει πιο πιθανό, καθώς το πραξικόπημα του 2016 δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί, δεδομένης της βαθιάς επιρροής του Τούρκου προέδρου στη δομή του τουρκικού κράτους.

Σε σχέση με τον Λίβανο, το Ισραήλ πρέπει πρώτα να «σταθεροποιήσει» την κατάσταση στο εσωτερικό μέτωπο (Γάζα και Ράφα) πριν προβεί σε επιθέσεις στον Λίβανο ή και το Ιράν, που φαίνεται να είναι ο τελικός του στόχος, σενάριο που είχα αναφέρει δημόσια στις 7 Οκτωβρίου 2023 και επανέλαβε στις 19 Απριλίου 2024. Συνοψίζοντας, η προετοιμασία άμυνας στο εσωτερικό μέτωπο υποδηλώνει σχέδιο επίθεσης του Ισραήλ κατά του Ιράν.

Η πτώση του ιρανικού καθεστώτος από τις δυτικές δυνάμεις φαίνεται πιθανή μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Η ρυμούλκηση του Ιράν στη Δύση θα μπορούσε να είχε καταστεί δυνατή πριν την ουκρανική κρίση, αλλά τώρα η διάσπαση των δυνάμεων του άξονα Ρωσίας-Κίνας-Ιράν μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Στην πράξη, οι στρατηγικές των κρατών είναι δυναμικές και αναπροσαρμόζονται συνεχώς. Οι στρατηγικές συμμαχίες και συνασπισμοί δυνάμεων, όπως αυτές μεταξύ Ρωσίας, Κίνας και Ιράν, καθιστούν απίθανη την κατάρρευση του ιρανικού καθεστώτος, οδηγώντας μόνο σε κλιμάκωση.

Σε γενικές γραμμές, η αποκλιμάκωση δεν φαίνεται πιθανή ούτε στη Μέση Ανατολή ούτε στην Ανατολική Ευρώπη. Αν αυτά τα δύο μέτωπα κλιμακωθούν περαιτέρω, το ενδεχόμενο ανοίγματος ενός τρίτου μετώπου στη Νότια Σινική Θάλασσα, με την Κίνα και την Ταϊβάν, γίνεται όλο και πιο πιθανό και ίσως συμβεί συντομότερα από ό,τι αναμένουμε.

Συμπερασματικά, η γεωπολιτική κατάσταση στον πλανήτη χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αβεβαιότητα. Η αλληλεξάρτηση των συμφερόντων και η σύγκρουση μεταξύ ισχυρών δυνάμεων δημιουργούν ένα περίπλοκο σκηνικό, όπου η ισχύς και οι στρατηγικές συμμαχίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία των διεθνών εξελίξεων. Το Ιράν διεκδικεί έναν νέο ρόλο στο υπό διαμόρφωση διεθνές σύστημα, επιδιώκοντας να βάλει τη σφραγίδα του τόσο ως περιφερειακή δύναμη στην περιοχή όσο και ως μέρος μιας μεγαλύτερης συμμαχίας κατά της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει μια δύσκολη περίοδο, καθώς πρέπει να διαχειριστεί δύο μέτωπα: το εσωτερικό, με τον βαθύ διχασμό μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων, ειδικά μετά την απόπειρα δολοφονίας κατά του Ντόναλντ Τραμπ και το κενό εξουσίας που έχει δημιουργηθεί όχι μόνο από την απόσυρση του Μπάιντεν από την προεδρική κούρσα αλλά και επειδή η Καμάλα Χάρις πιθανόν να χάσει στις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές, με αποτέλεσμα να υπάρχει διγλωσσία στο Αμερικανικό εσωτερικό γιατί ακριβώς  ουσιαστικά ο Ντόναλντ Τραμπ έχει ήδη αρχίσει να συμπεριφέρεται σαν πρόεδρος, ανατρέποντας τους σχεδιασμούς της διοίκησης Μπάιντεν και δύο εξωτερικά, δηλαδή το μέτωπο της Ουκρανίας, που φαίνεται να μην πηγαίνει καλά με την Ρωσική Ομοσπονδία να έχει το πάνω χέρι, και το μέτωπο του συμμάχου Ισραήλ, που έχει εμπλακεί σε έναν πόλεμο φθοράς με ότι αυτό συνεπάγεται για τις ΗΠΑ και την επιρροή τους στη περιοχή. Τέλος εάν επιβεβαιωθεί το σενάριο ότι το Ιράν διαθέτει πυρηνικά όπλα, το Ισραήλ, το οποίο ήδη αναμένει μια μεγάλη επίθεση από το Ιράν, θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, αδυνατώντας ουσιαστικά να απαντήσει αποτελεσματικά, καθώς το Ιράν θα έχει πλέον το πλεονέκτημα της πυρηνικής αποτροπής.