Γιάννης Καλαβριανός: Με την αλήθεια καθαρίζουν οι πληγές

12:56 9/3/2016 - Πηγή: Sigma Live

Όσα συνέβησαν στη διάρκεια της Ιστορίας έχουν θέση στη συλλογική μνήμη και στο συλλογικό υποσυνείδητο εκείνων των οποίων τα εισέπραξαν ή τα διαμόρφωσαν, αλλά μάλλον γράφονται από τους νικητές κατά περίσταση.

Μερικές φορές, οι άνθρωποι αντιδρούμε ανεξέλεγκτα. Μερικές φορές και οι καλοί κάνουν κακό. Πολύ κακό. Όλοι ξέρουμε πως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξοντώθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι. Τι θα λέγατε εάν μαθαίνατε πως στη διπλανή σας πόλη, οι μισοί κάτοικοι σκότωσαν ξαφνικά τους άλλους μισούς; «Η τάξη μας», σε σκηνοθεσία

Γιάννη Καλαβριανού, είναι ένα έργο για τα γεγονότα της πόλης Jedwabne στην Πολωνία, όταν κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και υπό γερμανική κατοχή, οι Καθολικοί Πολωνοί κάτοικοι σκότωσαν τους Εβραίους Πολωνούς συντοπίτες τους. Ήρωές του, 10 συμμαθητές, των οποίων τις ζωές παρακολουθούμε πριν και κυρίως μετά τα τρομερά εκείνα γεγονότα που άλλαξαν για πάντα τις ζωές τους. Ένα έργο για τις παράδοξες ανθρώπινες αντιδράσεις υπό καθεστώς πίεσης. Για τις απότομες εκείνες κινήσεις μας, που τρομάζουν κι εμάς τους ίδιους. Το SigmaLive μίλησε με τον σκηνοθέτη.

Κύριε Καλαβριανέ, γιατί στην παράσταση οι ηθοποιοί σας δεν φορούν κοστούμια εποχής, αλλά τα ρούχα που θα φορούσαν για να πάνε ενδεχομένως για καφέ, Κυριακή μεσημέρι, μαζί με φίλους;

Πρωταγωνιστές του έργου είναι 10 συμμαθητές, οι οποίοι αφηγούνται τη ζωή τους, από τότε που ήταν παιδιά, μέχρι τη στιγμή του θανάτου και του τελευταίου. Διατρέχουν δηλαδή σχεδόν επτά δεκαετίες, με ορόσημο και κομβικό σημείο στις ζωές όλων, το γεγονός της δολοφονίας των μισών κατοίκων της πόλης, από τους άλλους μισούς γείτονές τους. Επέλεξα να φτιαχτεί ένας θίασος νέων ηθοποιών, περίπου στην ηλικία των αληθινών ηρώων κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι οποίοι στην πρώτη σκηνή μας συστήνονται με τα ονόματά τους και μας παρουσιάζουν τον ήρωα που θα αναπαραστήσουν.

Από την αρχή λοιπόν, έχουμε να κάνουμε με τους συγκεκριμένους δέκα ηθοποιούς, οι οποίοι θα προχωρήσουν, συμφωνώντας με τους θεατές στη συγκεκριμένη θεατρική σύμβαση, πως φυσικά δεν είναι οι ρόλοι, αλλά συνομήλικοι άνθρωποι που θα μιλήσουν για λογαριασμό τους, που θα ξεθάψουν μια ιστορία θαμμένη για πολλά χρόνια. Το ζητούμενο δεν ήταν να κάνουμε μια ρεαλιστική αναπαράσταση της περιόδου, δεν φτιάχνουμε μια πολωνική πόλη του 1941, αλλά να συνειδητοποιήσουμε πως έχουμε να κάνουμε με αντίστοιχους νέους ανθρώπους, απλώς μερικά χρόνια νωρίτερα.

Εξάλλου, όπως είδαμε και από φωτογραφίες λευκωμάτων, δεν βρισκόμαστε τόσο παλιά ώστε να μιλάμε για «ρούχα εποχής» και οι άνθρωποι ντύνονταν πολύ σχετικά με τον τρόπο που ντυνόμαστε και εμείς σήμερα. Οι φωτογραφίες δε της αληθινής Ραχέλκα, μας παρουσιάζουν μια γυναίκα που φορούσε συχνά φαρδιά ανδρικά παντελόνια, στενά γιλέκα, ανδρικές γραβάτες και τεράστια γυαλιά ηλίου.

Στη σκηνή βλέπουμε τον έρωτα και το θάνατο να εναλλάσσονται σε νίκες και ήττες, με διελκυστίνδα την προδοσία.

Ο έρωτας και ο θάνατος ως βασικά στοιχεία της ζωής, αποτελούν μαζί με τα ζητήματα εξουσίας, τους πυλώνες του θεάτρου από τη γέννησή του. Με παραλλαγές αυτών των βασικών μοτίβων ασχολούμαστε και τα μεγάλα έργα δεν ξεφεύγουν από τον κανόνα. Απλώς ο τρόπος που διαχειρίζονται τα ζητήματα αυτά, τα καθιστά μεγάλα και πανανθρώπινα.

Είπατε “η αλήθεια δεν είναι τόσο ισχυρή, αλλά μόνο με την παραδοχή της μπορούμε να καθαρίσουμε τις πληγές της μνήμης”. Και όμως στο τέλος της παράστασής σας δεν δικαιώνεται η αλήθεια, αλλά η λήθη. Ισχύει για εσάς αυτό;

Δεν μπορώ να καταλάβω πώς οδηγηθήκατε στο συμπέρασμα ότι δικαιώνεται η λήθη, οπότε και δεν μπορώ να σχολιάσω μία δική σας σκέψη. Όλοι οι πρωταγωνιστές του έργου, βρέθηκαν αργά ή γρήγορα αντιμέτωποι με το ζήτημα της παραδοχής της αλήθειας. Ακόμη και όσοι ωφελήθηκαν από τη διαστρέβλωσή της και επιχείρησαν μία κατά το δοκούν ερμηνεία της, δεν κατάφεραν ποτέ να ξεφύγουν από την καθαρότητά της. Υπέφεραν από ενοχές, συναντούσαν συνεχώς μπροστά τους το παρελθόν τους και εν τέλει τσακίστηκαν από αυτό.

Η Ιστορία τελικά φιμώνεται ή θα πρέπει να φιμώνεται, στο βωμό της επιστροφής στην κανονική ζωή;

Όπως λοιπόν έχω ξαναπεί, «μόνο με την παραδοχή της αλήθειας μπορούμε να καθαρίσουμε τις πληγές της μνήμης». Ίσως αυτή η εμμονική προσήλωσή μου στην αλήθεια να ξεκίνησε από τις πριν το θέατρο σπουδές μου στην Ιατρική Σχολή και στα χρόνια που εργάστηκα ως γιατρός. Ακόμη και στις πιο δύσκολες καταστάσεις, εκεί που δοκιμάζονται οι ανθρώπινες αντοχές και ο ψυχισμός μας, πρέπει να βρίσκουμε τον τρόπο να συνεχίζουμε, βλέποντας την αλήθεια κατάματα. Δεν εννοώ πως πρέπει σε να γινόμαστε σκληροί ή απάνθρωποι στο όνομα μιας κούφιας αγάπης για την αλήθεια, αλλά να βρίσκουμε τον κατάλληλο κάθε φορά τρόπο να την αντιμετωπίζουμε.

“Και ο Θεός είπε: Τι έκανες; Η φωνή του αίματος του αδελφού σου βοά σε μένα από τη γη”, ακούγεται στο τέλος. Γιατί αυτό το χωρίο από τη Γένεση;

Μα η βασική διαχωριστική γραμμή των ανθρώπων κατά τη διάρκεια του Πολέμου και της Κατοχής, ήταν το θρήσκευμα, το οποίο στην περίπτωση των Εβραίων ταυτιζόταν και με την εθνική καταγωγή. Το βασικό δίπολο πάνω στο οποίο στηρίχθηκαν τα γεγονότα και η δραματουργία του κειμένου, ήταν Καθολικοί-Εβραίοι. Η δε παρουσία του Θεού είναι συνεχής σε όλη την εξέλιξή του. Από τις πρώτα λεπτά έχουμε μια σκηνή προσευχής των Καθολικών, έναν Εβραϊκό γάμο, το κλείσιμο της εκκλησίας από τους Σοβιετικούς, μια σκηνή κατήχησης ώστε να βαπτιστεί μια Εβραία και να γίνει Χριστιανή και την επίκληση σε διάφορα σημεία του ονόματός Του. Κάτω από αυτό το πρίσμα λοιπόν, η παρουσία ενός εδαφίου από τη Γένεση, ως κατακλείδα της παράστασης, όπου ο Θεός μιλάει με τον δολοφόνο Κάιν, λέγοντάς του πως όσο και αν εκείνος το αρνείται, η φωνή του αίματος του Άβελ βοά από τη γη, ήταν κάτι παραπάνω από φυσιολογική συνέχεια.

Είναι οι “Ζίγκμουντ" του κόσμου, η πληγή της ανθρώπινης φύσης που πάντα μας πηγαίνει πίσω και μας καθιστά θνητούς και υπόλογους της φύσης;

Ο συγγραφέας, φτιάχνει έναν ήρωα, βάζοντάς του πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά, δημιουργώντας έτσι ένα παράδειγμα αδίστακτου καιροσκόπου που πάντα θα επωφελείται, ανεξάρτητα από το ποιος βρίσκεται κάθε φορά στην εξουσία. Επειδή έχουμε να κάνουμε με ένα σπουδαίο έργο που δημιουργεί τρισδιάστατους χαρακτήρες, ο Σλομποτζιάνεκ φροντίζει να μας δώσει εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του. Ο Ζίγκμουντ λοιπόν δεν είναι εκ γενετής κακός, συγκεκριμένα γεγονότα της ζωής του τον οδήγησαν στο να φέρεται έτσι. Τον καταλαβαίνουμε, αλλά δεν τον δικαιολογούμε. Άνθρωποι σαν αυτόν, είναι παντού και τους γνωρίζουμε. Εξίσου πνιγηροί όμως, είμαστε και όλοι εμείς που μπορεί να τους βλέπουμε, αλλά τους επιτρέπουμε να δρούνε ανεξέλεγκτα. Το κακό θα υπάρχει πάντοτε. Όπως και το καλό. Το ισοζύγιο των δόσεών τους μπορεί να κάνει τη ζωή μας καλύτερη ή να την μαυρίσει.

Λέει η Ραχέλκα Βλάντεκ: “ήταν κλασικός Πολωνός, μια μεγαλοπρεπής χειρονομία και μετά δεκαετίες ταπείνωσης”. Η αντιστοιχία με τον Έλληνα είναι -νομίζω- κάτι παραπάνω από εμφανής.

Δεν συμφωνώ πως η αντιστοιχία με τον Έλληνα είναι εμφανής. Ο ελληνικός ψυχισμός δεν μοιάζει σε καμία περίπτωση με τον πολωνικό και έχει διαχρονικά επιδείξει εξαιρετικά αντανακλαστικά και μεγαλοπρεπείς κινήσεις αντίστασης τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Η παράσταση τελειώνει με μια βροχή και με ένα “αχ”. Γιατί;

Γιατί ό,τι και να λέμε, όσο και αν οι ήρωες επαναλαμβάνουν πως δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε για να προλάβουν το κακό ή να αντιδράσουν, πάντα θα υπάρχει εκεί έξω ένας άλλος κόσμος, από τον οποίο δεν μας χωρίζει παρά μια μικρή πόρτα. Γιατί ό,τι και να λέμε, δεν μπορούμε να τα καταλάβουμε ή να τα αναλύσουμε όλα. Γιατί ό,τι και να λέμε, πάντα θα ξαφνιαζόμαστε, θα γοητευόμαστε ή θα απογοητευόμαστε με ένα «αχ». Και γιατί τελικά το θέατρο, ευτυχώς, προϋποθέτει και κινητοποιεί ένα μεγάλο κομμάτι αισθαντικής συμμετοχής, πέρα από την -αναμενόμενη- ανάγκη κανονιστικής ερμηνείας της καθημερινότητας.

Info:

Παραστάσεις

Λευκωσία

Θέατρο ΘΟΚ

Νέα Σκηνή

Επίσημη πρώτη:

Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου

και κάθε Πέμπτη, Παρασκευή &Σάββατο

Ελ. Άμμοχωστος

Δημοτικό Θέατρο Σωτήρας

Τρίτη 29 Μαρτίου

Λάρνακα