Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια ανακατάταξη εξουσίας μετά τον κορωνοϊό

11:03 21/4/2020 - Πηγή: Sigma Live

Η πανδημία του κορωνοϊού συνεχίζει να απειλεί ολόκληρο τον κόσμο, παραλύοντας την οικονομική και κοινωνική ζωή σε 177 χώρες και εδάφη με περισσότερο από 3,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους «αναγκασμένους» να παραμείνουν στο σπίτι τους.

Η αξιολόγηση τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο στις διάφορες χώρες του κόσμου είναι κάτι περισσότερο από ανησυχητική. Αδιαμφισβήτητα, η κρίση αυτή αποκαλύπτει ένα νέο κόσμο υπό το μέγεθος των οικονομικών, κυκλικών και διαρθρωτικών επιπτώσεων που καλείται να αντιμετωπίσει ολόκληρος ο πλανήτης. Έχει καταστεί σαφές ότι σήμερα, η πρόκληση της διεθνής κοινότητας,

δεν είναι μόνο η αντιμετώπιση του ιού αλλά και όλων των προβλημάτων που συνεπάγονται.

Κατά συνέπεια πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στη διεθνή γεωπολιτική και πως θα αλλάξει ο οικονομικός και κοινωνικός τρόπος ζωής των πολιτών του κόσμου. Για να διαπιστωθεί αν η τρέχουσα κρίση προκαλεί γεωπολιτικές συνέπειες πρέπει πρωτίστως να προσδιορίσουμε αν επηρεάζει γεωπολιτικούς παράγοντες όπως σημαντικές αλλαγές στην εσωτερική πολιτική, την οικονομία, την εξωτερική και αμυντική πολιτική των χωρών, τον έλεγχο των φυσικών πόρων, κλπ. Πρέπει να λάβουμε υπόψη τόσο τις μεσοπρόθεσμες όσο και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Αναμφίβολα, η σημερινή κρίση θα προκαλέσει αλλαγές στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων σε μακροπρόθεσμη βάση. Το σενάριο τα κράτη να εγκαταλείψουν την εποχή της σχετικά ειρηνικής γεωοικονομίας και να εισέλθουν σε μια εποχή πιο δυναμικής επιρροής είναι γεγονός.Σημαντική αλλαγή στην γεωπολιτική θα σήμαινε αν η Κίνα επιχειρήσει να εκμεταλλευθεί την αστάθεια και απορρύθμιση τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) προωθώντας μια νέα μορφή διακυβέρνησης. Η Κίνα ως ο κυριότερος εξαγωγέας πρώτων υλών παγκοσμίως, παρά την κρίση, χρησιμοποίησε την παραγωγική της δύναμη για να εξασφαλίσει την συνέχιση της αποστολής των προμηθειών. Μετέτρεψε την «ευθύνη» σε μια ιδιαίτερη «σχέση τροφοδοσίας και αλληλεγγύης» για τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου.

Ο ανταγωνισμός εξουσίας μεταξύ Δύσης και Ασίας καθώς και η αδυναμία της διεθνής κοινότητας για άμεση κινητοποίηση ενάντια στον ιό, είχε ως αποτέλεσμα διεθνή θεσμικά όργανα (βλ. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) να έχουν εισέλθει σε μια φάση εκβιασμού.Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δυστυχώς δεν είχε τον κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση του ιού, αφού είχε ενημερωθεί πολύ αργά από την Κίνα και αυτό λειτούργησε εις βάρος της ικανότητας των άλλων κρατών να αντιδράσουν έγκαιρα και καθοριστικά. Αναντίρρητα, οι αδιαφανείς χειρισμοί του Πεκίνου ήταν αυτοί που συνέβαλαν σημαντικά στην εξάπλωση της πανδημίας αλλά και στην γρήγορη πτώση της παγκόσμιας οικονομίας. Ο «ανταγωνισμός μεταξύ των δυνάμεων» όχι μόνο βάζει σε δεύτερη θέση την διεθνή αλληλεγγύη αλλά, πρωτίστως, οδηγεί σε ένα ανταγωνισμό «ήπιας δύναμης» (soft power) μεταξύ της Κίνας και των κυριότερων ανταγωνιστών της. Από αυτή την άποψη, είδαμε τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, κατά την έναρξη της κρίσης, να αναγκάζεται να κλείνει εργοστάσια και να υιοθετεί έγκαιρα αυταρχικά μέτρα απομόνωσης για να καταφέρει να περιορίσει τον ιό, την ίδια ώρα που η Ευρώπη γίνεται η κύρια πηγή μόλυνσης. Σήμερα η Κίνα παρουσιάζει μια ανάκαμψη στην οικονομία της, εν αντιθέσει με την χρηματιστηριακή αγορά της Δύσης που καταρρέει. Η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις ξενοφοβικές υπόνοιες του Ντόναλντ Τραμπ σε μια μάχη παραπληροφόρησης, ενώ η ίδια ενεργεί ως σωσίβιο για αρκετά Ευρωπαϊκά κράτη που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν από μόνα τους.

Συνεπώς η κινέζικη προσέγγιση εμφανίζεται στην προκειμένη περίπτωση ως αναφορά για το παγκόσμιο αντι-φιλελεύθερο ρεύμα και «νίκη» της Κίνας ενάντια στον ιό μέσω προώθησης του πολιτικού συστήματος της. Είναι ακόμα απαραίτητο να προσδώσουμε σε αυτή τη γενική παρατήρηση ορισμένα σημεία αναφοράς. Σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις και όλα τα κράτη αντιμετωπίζουν τον Covid-19 ως ένα είδος προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Για παράδειγμα η περίπτωση του Ιράν, ενός κράτους ιδιαίτερα εκτεθειμένο σε παγκόσμιες κρίσεις και συγκρούσεις, για πρώτη φορά στην ιστορία του ζήτησε οικονομική στήριξη από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Όσον αφορά την Ρωσία και τον κ. Πούτιν, φαίνεται ότι η κρίση Covid-19 θα τον βοηθήσει, είτε να περάσει τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις του διασφαλίζοντας την επέκταση της εξουσίας του, είτε ακόμη να περιπλέξει περισσότερο τις συγκρούσεις σε θέματα πετρελαίου κατά της Σαουδικής Αραβίας και, έμμεσα, των Ηνωμένων Πολιτειών.

Την ίδια προσέγγιση των «ακραίων καταστάσεων» ακολουθούν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες, των οποίων η αξιοπιστία διακυβεύεται άμεσα. Ο Covid-19 φέρει ξανά στην επιφάνεια τα ασαφή σύνορα εντός της Ευρώπης όπως και το 2015 με το μεταναστευτικό, για το ποιος είναι τελικά ο ρόλος των συνόρων της Ε.Ε. σε περιόδους κρίσης. Κανείς μέχρι σήμερα στον δυτικό κόσμο δεν έχει βρει ένα αντίθετο μοντέλο με εξαίρεση την ασιατική προσέγγιση (πλην της Κίνας) για την καταπολέμηση του ιού. Το ερώτημα συνεπώς, είναι γιατί οι ασιατικές χώρες, ιδίως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία και η Σιγκαπούρη, φαίνεται να έχουν καλύτερη διαχείριση της κρίσης; Σίγουρα η εμπειρία τους από προηγούμενες επιδημίες έδωσε τη δυνατότητα να αντιδράσουν άμεσα σε ένα γνωστό κίνδυνο.

Το κορεατικό παράδειγμα είναι και το πιο πειστικό αφού το πρώτο κρούσμα στη χώρα αναφέρθηκε στα τέλη Ιανουαρίου και οι αρχές πολύ γρήγορα κατάφεραν μαζικούς εργαστηριακούς ελέγχους. Έτσι από τις αρχές Φεβρουαρίου έως και τα μέσα Μαρτίου η χώρα διεξήγαγε περισσότερους από 200.000 εργαστηριακούς ελέγχους με τη δημιουργία περισσότερων από 600 κέντρων ελέγχου στη χώρα. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η Κορέα πραγματοποιούσε 20.000 εξετάσεις την ημέρα. Αυτή η στρατηγική συνέβαλε στην αποφυγή ενός αποκλεισμού της χώρας.

Στην Ευρώπη, τα κράτη επέλεξαν την πολιτική επιβράδυνσης της εξάπλωσης του ιού, με τον αποκλεισμό των χωρών τους, η οποία είχε ως στόχο να αποφευχθεί ο κορεσμός της ιατρικής ικανότητας. Αν οι Ευρωπαίοι είχαν στηρίξει την κορεάτικη στρατηγική, η διάδοση του ιού στην Ευρώπη πιθανόν να ήταν πολύ φτωχότερη. Η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία είναι χώρες οι οποίες παρά τις προειδοποιήσεις του ΠΟΥ δεν πέρασαν σε μαζικούς εργαστηριακούς ελέγχους. Αυτή η διαχείριση κρίσης για την υγεία είναι μια αποτυχία πολλών χωρών, ιδίως των προαναφερθέντων.  Δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία ότι οι ευρωπαϊκές χώρες είναι εκείνες που κατηγορούνται για αδράνεια. Επομένως, το σοκ που βιώνουμε σήμερα είναι ασφαλώς αποτέλεσμα της αδράνειας της υγείας από τις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων χωρών.

Γιατί όμως, η Ε.Ε. δεν πρόλαβε την πλήρη αταξία; Οι νομικές βάσεις μιας κοινής πολιτικής για τη δημόσια υγεία μπορούν να συνοψιστούν στο άρθρο 168 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), παρέχοντας στην Ε.Ε. μόνο την αρμοδιότητα να στηρίζει τις εθνικές στρατηγικές. Η ευρωπαϊκή εκτελεστική εξουσία δεν είναι αρκετά ισχυρή για να αντιμετωπίσει τους ηγέτες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πολλοί από τους οποίους αρνήθηκαν να δημιουργήσουν corona bonds για να ενισχύσουν την οικονομική και χρηματοπιστωτική αλληλεγγύη, η οποία είναι απαραίτητη όταν μιλάμε για οικονομική ολοκλήρωση. Ωστόσο, η Ε.Ε., τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη, από κοινού, έχουν κινητοποιήσει μέχρι στιγμής περισσότερα από 2,8 τρισεκατομμύρια ευρώ για να ανταποκριθούν στην κρίση. Η Ε.Ε. πρέπει να στηρίζεται στις βασικές τις αρχές, επενδύοντας αν χρειαστεί σε σκληρά και απαραίτητα μέτρα αντιμετώπισης. Θα πρέπει όμως και τα κράτη από την δική τους σκοπιά να συνεχίσουν να ελέγχουν την διαδικασία για αποτροπή πιθανών σεναρίων αυταρχισμού βλ. Ουγγρική Δημοκρατία. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε μια ισχυρή Ευρώπη, βασιζόμενη σε μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση με αποτελεσματικές δημόσιες πολιτικές (όπως στην υγεία), δεσμεύσεις συνοχής και εξουσίας τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Άλλωστε η Ε.Ε., δεν θα μπορέσει να προωθήσει τις βασικές της αρχές (υπεράσπιση των αξιών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, προώθηση της δημόσιας υγείας και συνέχιση της καταπολέμησης της κλιματικής και περιβαλλοντικής κρίσης) χωρίς μια νέα μορφή οργάνωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Από αυτές τις αρχικές σκέψεις, μπορούμε τουλάχιστον με προκαταρκτικό τρόπο, να προσδιορίσουμε πιθανά σενάρια γεωπολιτικών εξελίξεων μετά και το τέλος του Covid-19. Αρχικά η κρίση ξεπερνιέται, με πολύ υψηλότερο κόστος από ότι κατά τη διάρκεια του SARS (2003). Μια ορισμένη αδράνεια εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας, που επιστρέφει στις συνήθεις διαμάχες της, τροποποιόντας ορισμένες πολιτικές στο πεδίο της παγκόσμιας υγείας. Η άνοδος της Κίνας θα είναι πλέον μία γεωπολιτική πραγματικότητα, που όπως προκύπτει, θα πάρει για τα καλά την σκυτάλη πρωτοβουλίας, τόσο στον τομέα των παγκόσμιων προκλήσεων (βλ. υγεία, κλιματική αλλαγή), όσο στην οικονομία (οικονομική νίκη κατά της πανδημίας) και την τεχνολογία. Ενόψει των πιθανών αλλαγών στην παγκόσμια ανακατάταξη εξουσίας, η Κίνα ίσως εντατικοποιήσει την παρουσία της στην Αφρική. Υπενθυμίζεται ότι μέχρι τώρα δεσπόζουσα θέση στην Αφρική έχουν κυρίως οι ευρωπαϊκές χώρες όπως για παράδειγμα η Γαλλία. Ανακαλύπτοντας μια ευάλωτη και αδύναμη Ευρώπη που δεν μπορεί να επιδείξει αλληλεγγύη και συντονισμό στα κράτη της, η Αφρική μπορεί να αναθεωρήσει τις σχέσεις της με τους Ευρωπαίους για να δώσει περισσότερη πίστωση στην Κίνα ή ακόμη και σε άλλες χώρες όπως η Τουρκία. Ως εκ τούτου, σε μια περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας, η εξασφάλιση των συμμάχων και ιδίως της Αφρικής αποτελεί ένα τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα για την Κίνα. 

Πιθανές αλλαγές ίσως να υπάρξουν και στο πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ, που φαίνονται να έχουν πληγεί περισσότερο από κάθε άλλη χώρα. Ο Covid-19 πιθανότητα να είναι ένα μήνυμα αφύπνισης αλλά και η έναρξη μιας νέας πολιτικής μεταρρύθμισης στην χώρα. Όπως και την περίοδο μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, όλες οι εξωτερικές και εσωτερικές ενέργειες της χώρας είχαν προσανατολιστεί προς την αντιτρομοκρατία. Βέβαια, αυτός ο επαναπροσανατολισμός είχε ως αποτέλεσμα την εισβολή στο Ιράκ και μια υπερβολική επέκταση των στρατιωτικών δεσμεύσεων των ΗΠΑ στον κόσμο. Υπό αυτή την προοπτική, η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ απειλείται από ένα νέο κύμα αντίστασης αλλά και την επάνοδο του Τζο Μπάιντεν στη σκηνή, διεκδικώντας μια μελλοντική αμερικανική διοίκηση που θα είναι έτοιμη να επανεπενδύσει στα διεθνή θεσμικά όργανα και να επανασυνδεθεί με τον φυσικό ρόλο της Αμερικής ως ηγέτης στην παγκόσμια διακυβέρνηση.

Συμπερασματικά, αν και είναι ακόμα πολύ νωρίς για να καθορίσουμε με ακρίβεια ποιες θα είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας παγκόσμιας κρίσης, η αποδυνάμωση της Δύσης θα είναι μεγάλη και οι χώρες θα πρέπει να αναζητήσουν νέα αποτελεσματικά μέσα για την ενίσχυση τους σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.  Ο χρόνος και οι στρατηγικές που υιοθετήθηκαν, θα δείξουν στο τέλος αν οι χώρες βγουν νικηφόρες. Μια πανδημία όπως ο Covid-19 μπορεί να αντιμετωπιστεί σωστά μόνο αν υπάρχει ουσιαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών.

Όπως η κλιματική αλλαγή και η προστασία της δημοκρατίας, οι πανδημίες είναι επίσης διακρατικές προκλήσεις και οι σημερινές κοινωνίες μας δεν θα επιβιώσουν εάν δεν απαντήσουμε σε αυτές με συντονισμένο τρόπο. Η πανδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι μια «κρίση της παγκοσμιοποίησης». Για να αντιμετωπίσουμε την τρέχουσα κρίση αλλά και κάθε κρίση πρέπει πρωτίστως να κατανοήσουμε τα αίτια απαλλαγμένοι από κάθε μορφή ιδεολογικού «χρώματος». Το ζητούμενο είναι να επιτευχθεί μια νέα ισορροπία μεταξύ της αγοράς και του όλου κράτους. Σε αυτή την μετάβαση είναι σίγουρο πως κυριαρχεί ο φόβος, ωστόσο αυτός ο φόβος μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση προάγοντας την έννοια της ικανότητας και της εμπειρογνωμοσύνης.

*Γεωπολιτικός Αναλυτής