Ουκρανική Αντεπίθεση στο Κουρσκ: Στρατηγικές Προεκτάσεις και Πιθανή Κλιμάκωση;

10:22 19/8/2024 - Πηγή: Sigma Live

Καθώς η Μέση Ανατολή βρίσκεται στα πρόθυρα ανάφλεξης με την επικείμενη επίθεση του Ιράν και των συμμάχων του κατά του Ισραήλ, η ένταση κλιμακώνεται και στην Ανατολική Ευρώπη. Στις 6 Αυγούστου, οι ουκρανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια αιφνιδιαστική επίθεση, διεισδύοντας βαθιά, 35 χλμ. σε ρωσικό έδαφος, καταλαμβάνοντας περίπου 75 κοινότητες και 1.200 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σύμφωνα με δυτικές πηγές, στην επίθεση συμμετείχαν τέσσερις ταξιαρχίες, συνολικά έξι έως δέκα χιλιάδες άνδρες. Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε τον Πρόεδρο Πούτιν να διατάξει

την εκκένωση περίπου 200 χιλιάδων κατοίκων, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις πασχίζουν να αναχαιτίσουν την ουκρανική προέλαση. Για ακόμη μία φορά, αποκαλύπτονται οι αδυναμίες των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που πιάστηκαν στον ύπνο. Σε γενικές γραμμές, οι ρωσικές δυνάμεις δεν φημίζονται για την ικανότητά τους να προλαμβάνουν καταστάσεις, αλλά την ίδια στιγμή είναι αξιοσημείωτη η ικανότητά τους να προσαρμόζονται κάθε φορά σε νέες συνθήκες και δεδομένα στο πεδίο των μαχών.

Τακτικά, Στρατηγικά και Επικοινωνιακά Οφέλη - Η Αντεπίθεση στο Κουρσκ

Η ουκρανική επίθεση στο Κουρσκ ενδεχομένως αποσκοπεί όχι μόνο στην επίτευξη επικοινωνιακών και τακτικών οφελών, όπως παρουσιάζεται συχνά σε αναλύσεις, αλλά και στρατηγικών. Επικοινωνιακά, στόχευε να πλήξει το γόητρο της ρωσικής πολεμικής μηχανής, καθώς είναι η πρώτη φορά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που η Ρωσία αντιμετωπίζει εισβολή στο έδαφός της. Σε τακτικό επίπεδο, το Κίεβο επιδίωκε να δημιουργήσει έναν αντιπερισπασμό από το μέτωπο του Ντονμπάς, σε μια κρίσιμη περίοδο όπου η Μόσχα έχει αποκτήσει πλεονέκτημα στις μάχες, με στόχο να λειτουργήσει ως βαλβίδα αποσυμπίεσης της πίεσης που δέχεται η ουκρανική πλευρά στην περιοχή. Για να αντιληφθούμε όμως τη στρατηγική σημασία του όλου εγχειρήματος, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε την περιοχή λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία.

Περιφέρεια Κουρσκ

Η περιοχή του Κουρσκ στη Ρωσική Ομοσπονδία κατέχει στρατηγική σημασία λόγω της Μαγνητικής Ανωμαλίας του Κουρσκ (KMA), μιας από τις μεγαλύτερες πηγές σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο, με αποθέματα που ξεπερνούν τα 30 δισεκατομμύρια τόνους. Η λεκάνη με τα αποθέματα εκτείνεται σε απόσταση 600 χλμ και βρίσκεται στην επικράτεια των Μπέλγκοροντ, Οριόλ, Μπριάνσκ και Κουρσκ. Η KMA παράγει περίπου το 40% της συνολικής παραγωγής σιδηρομεταλλεύματος της Ρωσίας, καθιστώντας την περιοχή καθοριστική για τη βιομηχανία χάλυβα της χώρας, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή στρατιωτικού εξοπλισμού και υποδομών. Η εξαγωγή σιδηρομεταλλεύματος από την KMA αποτελεί επίσης σημαντική πηγή εσόδων τόσο για την περιοχή του Κουρσκ όσο και για τη Ρωσία συνολικά, με κύριους προορισμούς την Κίνα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες της Ασίας. Ωστόσο, οι εξαγωγές προς την ΕΕ έχουν μειωθεί λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν μετά την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της KMA συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ της περιοχής, υποστηρίζει χιλιάδες θέσεις εργασίας και είναι κρίσιμη για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας.

Επιπλέον, η περιοχή του Κουρσκ παίζει καθοριστικό ρόλο στην εθνική γεωργική παραγωγή, παράγοντας περίπου 3,5 εκατομμύρια τόνους δημητριακών, 1,2 εκατομμύρια τόνους πατάτας και 2,3 εκατομμύρια τόνους ζαχαρότευτλων ετησίως. Αυτά τα γεωργικά προϊόντα είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την τοπική οικονομία, αλλά και για τη διατροφική ασφάλεια της Ρωσίας.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο του Κουρσκ είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς συνδέει τη Μόσχα με τις νότιες και δυτικές περιοχές της Ρωσίας, καθώς και με την Ουκρανία. Αυτό το δίκτυο είναι κρίσιμο για τη μεταφορά πρώτων υλών, όπως το σιδηρομετάλλευμα, και για τη στρατιωτική επιμελητεία, διευκολύνοντας τη γρήγορη μετακίνηση στρατευμάτων και προμηθειών. Η διατήρηση του ελέγχου αυτού του δικτύου είναι απαραίτητη για την υποστήριξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων και την αποφυγή αποκοπής στρατηγικών δρομολογίων, κάτι που θα μπορούσε να αποδυναμώσει την άμυνα και την οικονομία της Ρωσίας.

Η επίθεση στην περιφέρεια Κουρσκ μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να φαίνεται πρόχειρη και χωρίς ουσιαστικό νόημα. Ωστόσο, βάσει των παραπάνω, η στόχευση αυτής της περιοχής αποκτά στρατηγική σημασία. Επιπλέον, η επίθεση αυτή εντάσσεται σε μια συντονισμένη ουκρανική προσπάθεια να επεκτείνει τη σύγκρουση σε άλλες περιοχές του ρωσικού εδάφους, όπως το Μπέλγκοροντ, υποδηλώνοντας έναν ευρύτερο συσχετισμό που στοχεύει στην αποδυνάμωση των ρωσικών στρατιωτικών και οικονομικών δυνατοτήτων και επιδιώκει να προκαλέσει την ασύμμετρη αντίδραση της Μόσχας. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης και να επιβαρύνει τη ρωσική θέση τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά.

Η κατάληψη της Σούντζας

Η Σούντζα, στην περιφέρεια του Κουρσκ, κατέχει στρατηγική σημασία λόγω του σταθμού φυσικού αερίου, που εξυπηρετεί τη διοχέτευση φυσικού αερίου από τη δυτική Σιβηρία προς την Ευρώπη μέσω ουκρανικών αγωγών, με κύριους αποδέκτες την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Η κατάληψη της Σούντζας θα μπορούσε να διακόψει αυτή τη ροή, πλήττοντας τις δύο χώρες, οι οποίες αντιτίθενται στην υποστήριξη της Ουκρανίας, και να προκαλέσει εσωτερικές εντάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απομόνωσή τους από την υπόλοιπη Ε.Ε. θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της ακρίβειας και σε πολιτική αποσταθεροποίηση. Η στρατηγική της Ουκρανίας, που περιλαμβάνει την κατάληψη της Σούντζας και την αντεπίθεση στο Κουρσκ, στοχεύει στην αποδυνάμωση της ρωσικής οικονομίας και στρατιωτικής υποδομής, αποσταθεροποιώντας περαιτέρω τη Ρωσία και μειώνοντας την ικανότητά της να διαχειριστεί εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις.

Αυτές οι κινήσεις ενδέχεται να αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής της Ουκρανίας, η οποία περιλαμβάνει και τις περιοχές του Οριόλ και του Μπριάνσκ, με στόχο την πρόκληση φθοράς σε κρίσιμες ρωσικές υποδομές. Συνδυαστικά, αυτές οι ενέργειες αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της ρωσικής άμυνας και στην αποσταθεροποίηση της ρωσικής οικονομίας, μειώνοντας την ικανότητα της Ρωσίας να αντεπεξέλθει στις εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις.

Το γεγονός ότι το Κίεβο αναγκάζεται να μεταφέρει δυνάμεις από άλλες περιοχές για να ενισχύσει αυτή την επίθεση εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη στρατηγική του. Εάν αποδειχθεί ότι η επίθεση δεν αποσκοπούσε μόνο σε τακτικό επίπεδο, αλλά σε στρατηγικό, στη περίπτωση που το Κίεβο σχεδιάζει να κρατήσει την περιοχή υπό τον έλεγχό του, όμως η μεταφορά δυνάμεων ενδέχεται να αποδυναμώσει άλλα κρίσιμα σημεία στο μέτωπο, αυξάνοντας τον κίνδυνο κατάρρευσης. Δεδομένου ότι οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις δεν διαθέτουν απεριόριστους πόρους. Εδώ ακριβώς τίθεται το πρώτο ερώτημα: πώς μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν αυτή την επίθεση; Και δεύτερο, πώς υπολογίζουν να κρατήσουν αυτά τα εδάφη χωρίς να διαταράξουν την ισορροπία δυνάμεων;

Μια πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να είναι η ανεπίσημη ενίσχυση του ουκρανικού στρατού από δυτικές δυνάμεις, πιθανώς νατοϊκές. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία, για να διατηρήσει την υπεροχή στο πεδίο της μάχης, θα χρειαστεί να ενισχύσει τις δυνάμεις της σε ανθρώπινο δυναμικό. Ωστόσο, αυτό πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο που να μην προκαλέσει εσωτερική αποσταθεροποίηση, κάτι που θα μπορούσε να συμβεί με μια πιθανή επιστράτευση. Εάν αυτά τα σενάρια ισχύουν, τότε η μόνη βιώσιμη στρατηγική επιλογή για τη Ρωσία θα ήταν να ζητήσει την ενεργή συμμετοχή της Λευκορωσίας ή την ανεπίσημη συμμετοχή της Κίνας (με ανταλλάγματα) στη σύγκρουση, γεγονός που ισοδυναμεί με κλιμάκωση.

Περαιτέρω ενισχυτικά στοιχεία αυτής της κλιμάκωσης περιλαμβάνουν τις πρόσφατες εξελίξεις στη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Το μετρό της Μόσχας, εκτός από τη λειτουργία του ως μεταφορικό μέσο, έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί και ως καταφύγιο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, όπως πυρηνικές επιθέσεις. Προχθές, στις 17/08/24, πραγματοποιήθηκε μια δοκιμή σε έναν από τους πιο κεντρικούς σταθμούς της Μόσχας, τον Αρμπάτσκαγια, η οποία αποδόθηκε από τις αρχές ως τυχαία λόγω του αυτοματοποιημένου συστήματος. Ο σταθμός αυτός, ένας από τους μεγαλύτερους και βαθύτερους σταθμούς του μετρό της Μόσχας, έχει σχεδιαστεί ως καταφύγιο σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Παράλληλα, έχουν σημειωθεί μαζικές διακοπές στο YouTube στη Ρωσία, οι οποίες αποδίδονται σε παλαιό εξοπλισμό της Google, αν και ειδικοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για σκόπιμη επέμβαση από τις ρωσικές αρχές.

Στις 17/08/24, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας κατηγόρησε την Ουκρανία ότι σχεδιάζει μια προβοκάτσια εναντίον του πυρηνικού σταθμού του Κουρσκ, με σκοπό να επιρρίψει την ευθύνη στη Μόσχα για την υποτιθέμενη «πρόκληση». Επιπλέον, σήμερα στις 18/08/24, ο Λευκορώσος πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο δήλωσε ότι η ουκρανική επίθεση στο Κουρσκ μπορεί να στοχεύει στην πρόκληση δραστικής αντίδρασης από τη Μόσχα, όπως η χρήση πυρηνικών όπλων, κάτι που θα έβλαπτε ανεπανόρθωτα την παγκόσμια εικόνα της Ρωσίας και θα είχε σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια ασφάλεια. Αυτά τα γεγονότα επιβεβαιώνουν ότι επίκειται κλιμάκωση της σύγκρουσης, καθώς η Ουκρανική αντεπίθεση στο Κουρσκ και οι κινήσεις της Ρωσίας και της Λευκορωσίας ενισχύουν την πιθανότητα περαιτέρω έντασης και επιδείνωσης της κατάστασης.

Τελική Εκτίμηση και Συμπεράσματα

Οι επόμενες μέρες θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμες τόσο για τη Μέση Ανατολή όσο και για την Ανατολική Ευρώπη. Στη Μέση Ανατολή, θα φανεί αν η τρέχουσα κλιμάκωση θα εξελιχθεί σε ευρύτερη σύρραξη μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, κάτι που θα μπορούσε να παρασύρει και τις ΗΠΑ, παρά την εμφανή απροθυμία τους για μια τέτοια εξέλιξη, δεδομένης της ήδη υπάρχουσας πρόκλησης στο μέτωπο της Ουκρανίας.

Στην Ανατολική Ευρώπη, η κατάσταση παραμένει τεταμένη, με την πιθανότητα ανεπίσημης εμπλοκής νατοϊκών δυνάμεων να επηρεάζει καθοριστικά την πορεία του πολέμου. Η Ρωσία φαίνεται απρόθυμη να επιτρέψει κάτι τέτοιο, και η συμμετοχή της Λευκορωσίας ή άλλης δύναμης έστω και ανεπίσημα  θα προσθέσει περαιτέρω πολυπλοκότητα στην ήδη εύθραυστη κατάσταση.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, με την ανεπίσημη υποστήριξή τους προς την Ουκρανία να περιλαμβάνει οπλικά συστήματα, πληροφόρηση, στρατηγικό σχεδιασμό και ανθρώπινο δυναμικό. Ταυτόχρονα, η Κίνα επωφελείται από την κατάσταση, καθώς οι συγκρούσεις αποσπούν πόρους από τη στήριξη της Ταϊβάν, εξασθενούν τη Δύση, ιδιαίτερα την Ε.Ε., και περιορίζουν τη ρωσική επιρροή. Αυτό συμβαδίζει με τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα του Πεκίνου, που στοχεύει στον εκτοπισμό της αμερικανικής ηγεμονίας και στην ανάληψη ενός ενισχυμένου ρόλου στο νέο διεθνές σύστημα. Παράλληλα, η Κίνα, μοιραζόμενη τον ίδιο γεωπολιτικό χώρο με τη Ρωσία, αξιοποιεί τη φάση αδυναμίας της τελευταίας για να εξασφαλίσει σημαντικά ανταλλάγματα, ενώ η Ρωσία αναγκάζεται να δεχτεί την κινεζική επιρροή σε μια περίοδο γεωπολιτικής αδυναμίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η διεθνής κοινότητα πρέπει να παραμείνει σε εγρήγορση και να προετοιμαστεί για κάθε ενδεχόμενο, καθώς οι επερχόμενες εξελίξεις ενδέχεται να αλλάξουν τις ισορροπίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Το ερώτημα που παραμένει είναι αν ο «άξονας» Ρωσίας-Κίνας-Ιράν θα κινηθεί επιθετικά έναντι των Αγγλοσαξόνων, δημιουργώντας νέες εστίες εντάσεων ή αν ο δυτικός συνασπισμός θα επιλέξει να δράσει προληπτικά.

Κρίς Κωνσταντινίδης  Οικονομολόγος, Διεθνολόγος