Πολιτική πατριαρχία στην Τουρκία και Τουρκοκύπριοι

11:48 26/5/2023 - Πηγή: Sigma Live

Πριν την νεωτερικότητα, η πατριαρχία βασιζόταν σε τρείς αλληλένδετες «πατρικές» φιγούρες. Τον πατέρα της οικογένειας, τον πατέρα του κράτους/το μονάρχη και τον «πατέρα των πατεράδων», το θεό.

Ο Διαφωτισμός ανέτρεψε και τις τρείς αυτές «πατρικές» φιγούρες. Στο σύγχρονο κόσμο που πέρασε από τη διαδικασία της εκκοσμίκευσης, από τη μία αμφισβητείται η ύπαρξη του θεού ως κυρίαρχο των πάντων και από την άλλη δίνεται τέλος στην πολιτική ύπαρξη των εκπροσώπων του, αφαιρείται η κυριαρχία από τον βασιλιά και μεταβιβάζεται στον λαό.

Από την πατριαρχική δομή παρέμεινε η φιγούρα

του πατέρα στο σπίτι, αλλά η παραδοσιακή της θέση έχει δεχθεί σημαντικές μεταβολές. Για παράδειγμα, τα παιδιά δεν είναι πλέον «ιδιοκτησία» του πατέρα. Την εκπαίδευση των πολιτών, την ανέλαβε πλέον το  σύγχρονο κράτος και τα παιδιά δεν αφήνονται πλέον στο έλεος και στην πρωτοβουλία της οικογένειας.

Την πρώτη επίθεση κατά της πολιτικής πατριαρχίας, την συναντάμε σε ένα κείμενο που γράφτηκε το 1681. Το κείμενο, το οποίο κατασχέθηκε από τις βρετανικές αρχές, έφερε τον τίτλο «Morbus Gallicus» (το τότε όνομα της σύφιλης). Ωστόσο, το κείμενο δεν είχε καμία σχέση με την ασθένεια. Ο τίτλος ήταν απλά ένα καμουφλάζ. Το ουσιαστικό μέλημα του κειμένου ήταν ο πατριαρχικός ολοκληρωτισμός που ήταν διαδεδομένος στη Γαλλία και ο συγγραφέας του δεν ήταν άλλος από το διάσημο φιλόσοφο Τζον Λοκ (John Locke).

Ο Τζον Λοκ, στη μελέτη του, που αργότερα θα έφερε τον τίτλο «Δύο πραγματείες της κυβέρνησης», είχε βάλει στο στόχαστρο τον κύριο εκπρόσωπο της πολιτικής πατριαρχίας, τον Ρόμπερτ Φίλμερ (Robert Filmer). Στην αντίληψη του Φίλμερ, «οι βασιλιάδες είναι οι πατεράδες των οικογενειών, ενώ ο Θεός είναι ο αφέντης των παιδιών και των παιδιών των παιδιών». Ο Λοκ αναρωτιέται «γιατί ένας άνθρωπος να υπόκειται στην διοίκηση του μεγάλου του αδερφού» και υποστήριζε ότι «οι άνθρωποι πρέπει να αποφασίζουν οι ίδιοι τι είδους διοίκηση επιθυμούν». Έτσι, πρότεινε το «κοινωνικό συμβόλαιο» αντί για την πολιτική πατριαρχική δομή.

Αργότερα, ο Εμάνουελ Καντ θα ισχυριζόταν ότι «η κυβέρνηση-πατέρας που εξαναγκάζει τους πολίτες να συμπεριφέρονται παθητικά σαν άβουλα παιδιά είναι ο μεγαλύτερος δεσποτισμός που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς». Έναν αιώνα μετά το Λοκ, η Γαλλική Επανάσταση κατήργησε την πολιτική πατριαρχία και ίδρυσε στην θέση της μία ρεπουμπλικανική τάξη, βασισμένη στην «αδελφοσύνη». Οι άνδρες πολίτες «δολοφόνησαν» τον «πατέρα-μονάρχη» και έγιναν «πατροκτόνοι» με μια έννοια. Όπως το έθεσε ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ήταν «αδέλφια χωρίς πατέρα και δημιούργησαν οι ίδιοι τους εαυτούς τους ή τους δημιούργησε η επανάσταση».

Κατά τη γνώμη μου, το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Τουρκία είναι η πολιτική πατριαρχία. Στην σύγχρονη Τουρκία διαπιστώνουμε ότι η φιγούρα του «πατέρα» «δεν δολοφονήθηκε» ποτέ. Τα δύο ιστορικά σημεία καμπής -η ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και η άνοδος του Ερντογάν στην εξουσία- όχι μόνο δεν αποδόμησαν την πολιτική πατριαρχία, αλλά την εμβάθυναν.

Παρόλες τις προσπάθειες εκμοντερνισμού, η τουρκική πατριαρχία συνεχίζει να υφίσταται αναλλοίωτη. Για αυτό τον λόγο, οι πολίτες- «παιδιά» αδυνατούν να είναι ελεύθεροι πολίτες. Δεν δεσμεύονται από ένα κοινωνικό συμβόλαιο που δημιούργησαν οι ίδιοι, αλλά ζουν στη σκιά των «πατεράδων».

Ο ίδιος ο ιδρυτής  της σύγχρονης Τουρκίας άλλωστε, ενώ διάλυσε το σουλτανάτο, αυτοανακηρύχθηκε «πατέρας των Τούρκων» (Atatürk).  Συμπεριφέρθηκε σαν κηδεμόνας και μεταχειρίστηκε τους Τούρκους ως ανώριμα παιδιά, όχι ως ελεύθερους πολίτες. Με τον ίδιο τρόπο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που αποδόμησε το κεμαλικό κηδεμονικό καθεστώς, αντί να προχωρήσει προς μια πλουραλιστική κοινωνία, δημιούργησε μια την συντηρητική, αυταρχική-πατριαρχική δομή και ονομάστηκε «Reis», «Αρχηγός».

Ο σεβασμός στον «πατέρα», αποτελεί ενδογενές χαρακτηριστικό του συντηρητισμού. Η πατριαρχία εξασφαλίζει την «τάξη», που για την συντηρητική αντίληψη, προέχει της ελευθερίας. Ο Έντμουντ Μπερκ -ο πατέρας του συντηρητισμού που εναντιώθηκε με έντονο ύφος κατά της γαλλικής επανάστασης- τόνιζε με επιμονή την σημασία «του ελέγχου των τάσεων και της βούλησης των ανθρώπων και την καταστολή των επιθυμιών τους», ακριβώς για να συντηρηθεί η «τάξη».

Στην Τουρκία, τόσο στο κεμαλικό μέτωπο όσο και στο συντηρητικό-ισλαμικό, η έννοια του «ελεύθερου πολίτη» δεν εμπεδώθηκε. Και τα δύο ρεύματα διακατέχονται από την αντίληψη της «κυβέρνησης-πατέρα» που εξαναγκάζει τους πολίτες να συμπεριφέρονται παθητικά σαν άβουλα παιδιά...

Σήμερα, τόσο στο στρατόπεδο των κεμαλιστών όσο και των ερντογανιστών κυριαρχεί εξίσου η πολιτική πατριαρχία και ο Τουρκικός εθνικισμός. Τα δύο μέτωπα μοιράζονται εξίσου έναν «φετιχισμό του κράτους» και επιθυμούν ένα «κράτος ισχύος» παρά μια ελεύθερη κοινωνία.

Στην Κύπρο, η σύγχρονη τουρκοκυπριακή κοινότητα διαμορφώθηκε υπο την επιρροή του Κεμαλισμού και ιδιαίτερα από τις μεταρρυθμίσεις της κοσμικότητας. Η παραδοσιακή μουσουλμανική κοινότητα της Κύπρου εξελίχτηκε στον εικοστό αιώνα σε μια δυναμική, κοσμική, εθνοπολιτική κοινότητα. Διατήρησε τα ιδιαίτερα της χαρακτηριστικά ως μια ξεχωριστή κοινότητα με κυπριακή υπόσταση. Όταν ο τουρκικός εθνικισμός ήθελε να δει τους Τουρκοκύπριους ως ένα «οργανικό κομμάτι» του Τουρκικού Έθνους, οι περισσότεροι Τουρκοκύπριοι αντέδρασαν.

Με την άνοδο των Ισλαμιστών στην εξουσία, αυτή τη φορά οι Τουρκοκύπριοι έγιναν στόχος του πολέμου κουλτούρας του Ερντογανισμού. Η κοσμική τουρκοκυπριακή κοινότητα βρέθηκε σε έναν αγώνα για υπεράσπιση της κοσμικής της ταυτότητας. Ιδιαίτερα η ισλαμική κουλτούρα της υποταγής είναι ξένο στοιχείο για τους Τουρκοκύπριους, η μεγαλύτερη πλειοψηφία των οποίων αρνείται να υποκύψει στα φιρμάνια του ΑΚΡ.

Η επιβίωση όμως αυτής της μικρής κοινότητας, συνδέεται άρρηκτα με την επίλυση του Κυπριακού και την επανένωση του νησιού. Μόνο σε μια επανενωμένη Κύπρο μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να προστατευτούν από τις επιβολές της Άγκυρας και να εξελιχθούν σε πλήρες πολιτικό υποκείμενο. Η επιβίωση των Τουρκοκυπρίων στην πατρίδα τους ως αυτόνομο πολιτικό υποκείμενο είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλίσουν οι Ελληνοκύπριοι ένα ειρηνικό μέλλον....