Τα «θετικά» και «αρνητικά» πρότυπα των παιδιών

09:55 29/12/2020 - Πηγή: Sigma Live

Ένα σημαντικό ποσοστό του χαρακτήρα των παιδιών, της συμπεριφοράς τους, των συναισθημάτων και δεξιοτήτων τους, προέρχεται από τις εμπειρίες που οι γονείς τους, τους προσφέρουν. Ενώ ένα μεγάλο κομμάτι της προσωπικότητας του ατόμου οικοδομείται γενετικά, τα ενήλικα πρότυπα και το περιβάλλον ανάπτυξης μπορεί να είναι καθοριστικό για την τελική διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Πλήθος χαρακτηριστικών μεταδίδονται από μεγάλους σε μικρούς, συμπεριφορές επαναλαμβάνονται, σκέψεις και συναισθήματα υιοθετούνται. Έστω και αν ένα παιδί για παράδειγμα γεννιέται με πιο έντονο το χαρακτηριστικό της κοινωνικοποίησης,

εάν μεγαλώνει σε μια οικογένεια με ιδιαίτερα εσωστρεφής γονείς και χαμηλή κοινωνική συναναστροφή, τότε πιθανόν το χαρακτηριστικό του παιδιού να παραμείνει ακαλλιέργητο, ανεκμετάλλευτο και λιγότερο ανεπτυγμένο από το σημείο στο οποίο θα μπορούσε να βρίσκεται. Με τον ίδιο τρόπο, ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια οικογένεια που επιλύει τις διαφωνίες μέσα από εντάσεις, που οι γονείς είναι ιδιαίτερα αρνητικοί και απαισιόδοξοι, που ο θυμός, η θλίψη, η απογοήτευση, αποτελούν συναισθήματα που εύκολα, έντονα και συχνά εκδηλώνονται από τους γονείς, πολύ πιθανόν μέσα από τη διαδικασία μάθησης και μίμησης το παιδί συναισθηματικά να είναι πιο ευάλωτο στον αρνητισμό και οι δεξιότητες διαχείρισης των δικών του συγκρούσεων να μοιάζουν με αυτές που τα πρότυπά του εφαρμόζουν.

Πέρα από το γεγονός ότι η συναισθηματική κατάσταση των γονέων αποτελεί πυξίδα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, η σχέση των γονέων ως ζευγάρι, αλλά και η σχέση αυτών με τα παιδιά τους, μπορεί σε ένα βαθμό να καθορίσει τις σχέσεις που τα παιδιά θα αναπτύξουν ως ενήλικες. Γονείς οι οποίοι εκδηλώνουν την αγάπη, το σεβασμό, τη φροντίδα ως ζευγάρι, που ανταποκρίνονται με τυπικότητα στα καλέσματα των παιδιών τους, ενισχύουν τις πιθανότητες ώστε τα παιδιά να υιοθετήσουν αυτές τις αξίες στις δικές τους σχέσεις. Αντιθέτως, παιδιά που μεγάλωσαν με γονείς που παραμελούσαν τόσο τις φυσικές όσο και τις συναισθηματικές τους ανάγκες, που δεν ανταποκρίνονταν με τυπικότητα στα καλέσματά τους, που χρησιμοποιούσαν μια γκάμα διαφορετικών πρακτικών, συμπεριφορών και προσεγγίσεων απέναντί τους, ως ενήλικες ενδεχομένως να παρουσιάζουν χαμηλή εμπιστοσύνη προς τα άλλα άτομα, να αποφεύγουν ή να βιώνουν σύγχυση και άγχος κατά τις κοινωνικές τους επαφές.  

Οι γονείς επίσης αποτελούν τα πρότυπα των παιδιών στις περιπτώσεις όπου καλούνται να διαχειριστούν καθημερινές κρίσεις (διαφωνίες, δυσκολίες στην οικογένεια, απώλειες). Τα παιδιά παρατηρούν, καταγράφουν και αναπαράγουν τη συμπεριφορά των γονέων, μιμούμενα αυτά που οι γονείς εκδηλώνουν. Σε αυτή τη διαδικασία παρατήρησης και μίμησης, τα παιδιά εσωτερικεύουν και κάνουν κτήμα τους τις αντιδράσεις των γονιών τους, εφαρμόζοντάς τες στο μέλλον ως δικές τους αντιδράσεις στις κρίσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης και της μάθησης μέσα από τη μίμηση των προτύπων συμπεριφοράς, έρχονται να την υποστηρίξουν πολλά επιστημονικά ευρήματα. Δεδομένα υποστηρίζουν πως τα παιδιά που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθούν σε επιθετικούς ενήλικες. Από την άλλη, παιδιά που γεννιούνται με κάποιο βαθμό επιθετικότητας εξαιτίας του ταπεραμέντου τους, αλλά μεγαλώνουν σε ένα σπίτι όπου οι γονείς χειρίζονται τις διαφωνίες τους μέσα από το διάλογο και δείχνοντας σεβασμό ο ένας στον άλλον χωρίς να ασκούν βία, πιθανόν να είναι περισσότερο ικανά στον αυτοέλεγχό τους, και να αποκτήσουν τις απαραίτητες εκείνες δεξιότητες που θα τα βοηθήσουν να επιλύσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα.

Και ενώ τα πρότυπα των παιδιών αποτελούν τα μοντέλα μίμησης, αρκετές είναι οι περιπτώσεις όπου παιδιά τα οποία σε μεγάλες περιόδους βρίσκονταν σε επαφή με αρνητικά πρότυπα, αυτά τα αρνητικά πρότυπα αποτέλεσαν μοντέλα αποφυγής και τα παιδιά ακολούθησαν ένα διαφορετικό μονοπάτι, γνωρίζοντας καλά τι να μην κάνουν και ποιες συμπεριφορές να αποφύγουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι πιθανόν τα παιδιά αυτά ενώ αλληλοεπιδρούσαν με αρνητικά πρότυπα, συγχρόνως να είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν ωφέλιμες πρακτικές άλλων ανθρώπων που βρίσκονταν στη ζωή τους (ο ένας από τους δύο γονείς να εφάρμοζε θετικές αντιδράσεις, ένας καθηγητής ή φίλος ως πρότυπο συμπεριφοράς). Τόσο η ύπαρξη έστω και ενός θετικού προτύπου στη ζωή των παιδιών, όσο και η ανθεκτικότητα μερικών ανθρώπων και η καλή γνωστική αξιολόγηση της πραγματικότητας, μπορεί να σπρώξει το άτομο σε ευνοϊκά μονοπάτια ανάπτυξης, ακόμη και στην περίπτωση που οι υπόλοιποι άλλοι δρόμοι κρύβουν αρνητικές κατευθύνσεις.

Ιφιγένεια Στυλιανού, Σχολική Ψυχολόγος

Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας

Μέλος Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου

Feldman, R., S. (2011). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Lehalle, H., &Mellier, D. (2010). Ψυχολογία της ανάπτυξης. Παιδική ηλικία και εφηβεία. Μαθήματα και ασκήσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ.

Lightfoot, C., Cole, M., &Cole, R. S. (2011). Η ανάπτυξη του παιδιού. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg