Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ Η «ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ»

17:42 4/2/2012 - Πηγή: Olympia

του ΑΠΕΛΛΗ

Η «Αναφορά στον Γκρέκο», άρχισε να γράφεται το φθινόπωρο του 1956. Ήταν το τελευταίο έργο του μεγάλου Έλληνα-Κρητικού συγγραφέα, και αυτό, όχι τυχαία. Ο Ν. Καζαντζάκης σημειώνει ότι δεν πρόκειται για μια αυτοβιογραφία, τονίζοντας πως η μόνη της αξία συνοψίζεται σε λίγες λέξεις, όπως: αγώνας, κόκκινη γραμμή, ανήφορος, Γολγοθάς, Ανάσταση. Αυτές οι λέξεις, όταν ξεπερνούν την προσωπική ύπαρξη, πράγμα που συμβαίνει και στην Αναφορά, αποκτούν μια πανανθρώπινη σημασία. Έτσι, τα προσωπικά βιώματα και οι αναμνήσεις

του Καζαντζάκη, αναπόφευκτα γίνονται μέρος της συλλογικής συνείδησης μέσα στην οποία η ατομικότητα χάνει τα προσωπικά της

χαρακτηριστικά, ρέει και ενσωματώνεται, όπως μια σταγόνα νερού μέσα στον ωκεανό της ανθρώπινης Οδύσσειας. «..η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης, άλλον δέν έχει», διαβεβαιώνει με μιαν ορθόδοξη αναστάσιμη χαρμολύπη.

Οι μορφές που στάθηκαν «σκαλοπάτια στο ανηφόρισμα», ήταν τέσσερεις και έχουν όνομα ιερό: Ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν και ο Οδυσσέας. Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, με άλλα πνευματικά υλικά, συντέλεσε στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του Ν. Κ. Πόσο μακριά να βρίσκεται άραγε η μορφή του Χριστού από τον Λένιν, σε ένα έργο όπως το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και πόσο κοντά ο βίος του «Ζορμπά» στον Οδυσσέα; Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα πολλά έργα που έγραψε, το πιο αγαπημένο του θέμα, ήταν ο Χριστός. Ο δικός του Χριστός, ο άνθρωπος της ματωμένης γης και της λαμπρής Ανάστασης, ο αγωνιστής και αιρετικός με τα πολλά γιατί και πώς. Για τον Ν.Κ. ο συνεκτικός ιστός που συνδέει αυτές τις μορφές μεταξύ τους, είναι ο αγώνας της πολυεπίπεδης ύπαρξης. Αγώνας για την ανάσταση, για την απελευθέρωση από την ύλη, για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αναζήτηση των αρχών της ζωής. Αυτός ήταν και ο δικός του αγώνας.

Η Αναφορά είναι αυτό ακριβώς που δηλώνει το όνομά της. Πρόκειται για τον απολογισμό του αγώνα ενός στρατιώτη προς τον στρατηγό του: «…στέκουμαι σάν στρατιώτης μπροστά στο στρατηγό και κάνω την Αναφορά μου στον Γκρέκο». Γιατί όμως επιλέγει τον Γκρέκο για να κάνει την Αναφορά αυτή; «…γιατί αυτός είναι ζυμωμένος από τό ίδιο κρητικό χώμα με μένα, και καλύτερα απ΄όλους τους αγωνιστές που ζούν ή πού έχουν ζήσει μπορεί να με νιώσει. Δεν αφήκε κι αυτός τήν ίδια κόκκινη γραμμή απάνω στις πέτρες;». Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο ΚΡΗΣ, είναι για τον Ν.Κ. η προβολή του προγονικού πνεύματος της Κρήτης και ταυτόχρονα ένας αγωνιστής του πνεύματος μέσα από την τέχνη. Ο Ελ Γκρέκο παραμένει και σήμερα, ο πιο προβεβλημένος διεθνώς Έλληνας καλλιτέχνης των τελευταίων αιώνων. Δεν είναι λοιπόν μόνο η καταγωγή που τον κάνει αποδέκτη της Αναφοράς, αλλά τον καθιστά στρατηγό η μεγάλη του αξία. Ο Γκρέκο ως καλλιτέχνης βρίσκεται πιο κοντά στο συγγραφέα που τον νιώθει οικείο και έτσι τον αποκαλεί «παππού» με όλη την αγάπη και το σέβας που απαιτεί αυτή η λέξη.

Ο Θεοτοκόπουλος, όπως και ο Β. Κορνάρος, γεννήθηκαν από το ίδιο δημιουργικό πνεύμα της Κρήτης. Ο Κορνάρος με τον Ερωτόκριτο έγινε η φωνή της κ