Σε έναν κόσμο εκτός ισορροπίας

07:00 31/3/2025 - Πηγή: Real.gr

Πολύ φοβάμαι ότι η αναφορά στη συγκυρία ως κρίσιμη έχει καταντήσει ένα αφόρητο κλισέ. Και όμως, δεν υπάρχει καταλληλότερη περιγραφή για τις εξελίξεις σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα σημάδια ότι ο κόσμος αλλάζει είναι κάτι παραπάνω από σαφή.

Πάνω και πέρα από κάθε άλλη ανάλυση, το σημαντικότερο είναι η ριζοσπαστική αλλαγή στην αμερικανική στρατηγική. Οι ΗΠΑ υπό τον Ντόναλντ Τραμπ κατεδαφίζουν με ταχείς ρυθμούς σχεδόν το σύνολο του μεταπολεμικού οικοδομήματος που οι ίδιες δημιούργησαν, υπερασπίστηκαν και προώθησαν, ιδιαίτερα

μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Απαξιώνουν όλες τις παλιές συμμαχίες στον Ατλαντικό και (με περισσότερο τακτ, είναι αλήθεια) στον Ειρηνικό, τραυματίζουν το παγκόσμιο εμπόριο, υποχωρούν μπροστά στις αναθεωρητικές απαιτήσεις της Ρωσίας και αναδεικνύονται οι ίδιες σε μείζονα αναθεωρητική δύναμη (Καναδάς, Γροιλανδία, Παναμάς), σε ένα διεθνές σύστημα που πλέον βρίσκεται εκτός ισορροπίας.

Στην Ουκρανία, η προσέγγιση του Ντ. Τραμπ επιτρέπει στη Ρωσία να θέτει τους όρους της όποιας διαπραγμάτευσης, καθώς ο Λευκός Οίκος ταπείνωσε τον Πρόεδρο της Ουκρανίας σε παγκόσμια κοινή θέα. Η Μόσχα απορρίπτει την όποια ευρωπαϊκή αμυντική συμμετοχή στην ουκρανική επικράτεια, απαιτεί τον διορισμό προσωρινής κυβέρνησης (προφανώς της έγκρισής της) και περιγράφει μια διευθέτηση στην οποία η Ουκρανία παραδίδεται άνευ όρων.

Το πλαίσιο της αμερικανορωσικής διαπραγμάτευσης έχει στηθεί ερήμην της Ευρώπης και αυτό είναι που αποκαλύπτει στα μάτια των ευρωπαϊκών κρατών -πλην Λακεδαιμονίων- το χάσμα που έχει προκληθεί και διευρύνεται με κάθε πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου. Οι διατλαντικές σχέσεις έχουν πλέον επιμολυνθεί από την κατάρρευση της αξιοπιστίας της αμερικανικής εγγύησης ασφάλειας. Το τεράστιο έλλειμμα εμπιστοσύνης αναγκάζει τους Ευρωπαίους να αντικρίσουν την πραγματικότητα. Η ιστορία επιστρέφει (αν έφυγε ποτέ) στις πεδιάδες της Ουκρανίας και στο Οβάλ Γραφείο. Ο 19ος αιώνας και η realpolitik, που υπονόμευσε το σύστημα ισορροπίας ισχύος που είχε οικοδομήσει το Συνέδριο της Βιέννης το 1815, είναι ίσως μια υπεραπλουστευτική αναλογία, αλλά η συστημική αβεβαιότητα και η γενικευμένη αλλά και ταυτόχρονα πολύ συγκεκριμένη αντίληψη απειλής ή απειλών είναι που φαίνεται να κινητοποιούν επιτέλους την Ευρώπη. Αυτή η συνειδητοποίηση δεν είναι απαλλαγμένη από μεγάλα και αφόρητα διλήμματα.

Πώς χτίζουμε ένα συλλογικό σύστημα ασφάλειας και άμυνας χωρίς τις ΗΠΑ; Και κυρίως ποιοι συμμετέχουν; Και αν το τελευταίο είναι ξεκάθαρο για τους άλλους σε μια αντίληψη ενός συνασπισμού των επιθυμούντων, για την Ελλάδα είναι ζωτικής σημασίας. Τι μπορεί να σημαίνει η συμμετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή συζήτηση, με δεδομένες τις τουρκικές θέσεις στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο και πάνω από όλα με δεδομένη την παράνομη στρατιωτική κατοχή της βόρειας Κύπρου; Και αν προχωρήσει αυτή η συζήτηση, η Τουρκία δεν θα είναι απλώς παρούσα, αλλά λόγω μεγέθους, αμυντικής βιομηχανίας, ελέγχου της πρόσβασης από και προς τη Μαύρη Θάλασσα και στρατιωτικής παρουσίας σε πολλές περιοχές της Εγγύς και Μέσης Ανατολής θα είναι από τους βασικούς παράγοντες διαμόρφωσης της νέας ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Μια τέτοια εξέλιξη θα γίνεται ολοένα και πιο εκβιαστική για την Ελλάδα, καθώς δεν υπάρχουν οι εσωτερικές πολιτικές προϋποθέσεις, ώστε η χώρα να είναι μέλος αυτής της πρωτοπορίας που φαίνεται να διαμορφώνεται. Οι χώρες που θα έχουν αποφασιστικό λόγο θα είναι εκείνες που έχουν το στομάχι να συνεισφέρουν στο πεδίο. Και η Τουρκία έχει αποδείξει ότι έχει και την ικανότητα αλλά και τη βούληση.

Ναι, δεν πρόκειται η εξέλιξη να είναι γραμμική. Η εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία και η δραματική πορεία προς ένα καθεστώς αυταρχικό με ελάχιστα στοιχεία φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν διευκολύνει τη συνεργασία. Οι κάκιστες σχέσεις με το Ισραήλ και το γεγονός ότι η Τουρκία βλέπει πάντοτε με συμπάθεια ριζοσπαστικές ισλαμικές δυνάμεις είναι επίσης ένα ζήτημα που δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Πέρα όμως από αυτά, η ελληνική πλευρά θα πρέπει να θέσει το θέμα σε μια βάση ώστε να προβληματιστούν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι για τη σημασία της τουρκικής παρουσίας. Η συμμετοχή κάθε χώρας στις διαδικασίες στρατηγικής χειραφέτησης της Ευρώπης προϋποθέτει μια βασική παραδοχή από όλους. Και αυτή δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι η Ρωσία αποτελεί ξεκάθαρη και παρούσα απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Και ότι αυτή η απειλή πρέπει να αναχαιτιστεί. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα δόγμα ανάσχεσης του ρωσικού αναθεωρητισμού και προστασίας των ευρωπαϊκών εθνών και της Ουκρανίας.

Συμμερίζεται η σημερινή Τουρκία αυτή την αντίληψη; Συμφωνεί με ένα τέτοιο στρατηγικό πλαίσιο; Η ελληνική θέση, για να είναι αξιόπιστη, θα πρέπει να αναπτύξει επιχειρήματα που ακουμπούν στις ζωτικές προτεραιότητες ασφάλειας των λοιπών Ευρωπαίων. Μπορεί η Τουρκία να συνεισφέρει αποφασιστικά στη ρωσική ανάσχεση ή θα λειτουργήσει, στην καλύτερη περίπτωση, ως ένας επιφυλακτικός εταίρος, ως μια άλλη αλλά πολύ πιο ισχυρή Ουγγαρία και, στη χειρότερη, ως ο «Δούρειος Ιππος» της ρωσικής αυτοκρατορικής νοσταλγίας;