«Διασκέδαση μέχρι θανάτου» στο TikTok- Έχουν άραγε πολιτική κουλτούρα τα παιδιά μας;

13:06 11/2/2025 - Πηγή: iEfimerida

Το ινστιτούτο Eteron επειχειρεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια νηφάλια χαρτογράφηση αυτού του ψηφιακού οικοσυστήματος του TikTok και των κύριων πολιτισμικών και πολιτικών δυναμικών που αναπτύσσονται εντός του.

Αναμβίβολα εάν ο μεγάλος αμερικανός επικοινωνιολόγος και συγγραφέας Νίλ Πόστμαν επέλεγε να δώσει σήμερα ένα τίτλο στο εμβληματικό του έργο «Διασκέδαση Μέχρι Θανάτου»: Ο δημόσιος λόγος στην εποχή του θεάματος(1985), που εξετάζει τους κινδύνους που κρύβει η εποχή της τεχνολογίας για τον ανθρώπινο νου θα επέλεγε να

προσθέσει και την λέξη TikTok, καθώς αδιαμφισβήτητα αποτελεί την πλέον περιζήτητη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης συγκριτικά με τις άλλες εφαρμογές του ψηφιακού σύμπαντος.

Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 2016, έως τις μέρες μας και με κομβικό σταθμό ιλιγγιώδους ανάπτυξης τη διετία της πανδημικής κρίσης (2019-2020), ο αριθμός των χρηστών του διαρκώς αυξάνεται (1,5 δισεκατομμύριο ανά μήνα παγκοσμίως-3.84 εκατομμύρια και ποσοστό αύξησης 27.5% των χρηστών κατά το έτος 2023-2024 στην Ελλάδα). Μαζί όμως με τον αριθμό των χρηστών, όπως υποστηρίζει το ινστιτούτο, αυξάνεται και η δημόσια ανησυχία για τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες και την πολιτική επίδραση που μπορεί να προκαλέσει η πολύωρη, ημερήσια έκθεση στο συγκεκριμένο Μέσο. Ιδιαιτέρως δε καθώς, την πρωτοκαθεδρία στην κατανάλωση οπτικού περιεχομένου της πλατφόρμας κατέχει το νεανικό κοινό, η επονομαζόμενη Gen Z (18-25 ετών) με ποσοστό 30,5% επί του συνόλου των χρηστών του, αλλά και άτομα που ανήκουν στο φάσμα της ανηλικότητας (13-17 ετών) με ποσοστό 30,2% αντίστοιχα .

Όπως είναι γνωστό ο Πόστμαν υποστηρίζει ότι η τηλεόραση έχει μεταμορφωθεί σε έναν τρόπο σκέψης και έχει αλλάξει ριζικά τον δημόσιο διάλογο, δίνοντας τεράστια έμφαση στην εικόνα και στην ψυχαγωγία.Ο Πόστμαν διακρίνει το δυστοπικό όραμα του Όργουελ, όπου οι κυβερνήσεις καταπιέζουν τους ανθρώπους, από αυτό του Χάξλεϊ στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο, όπου οι άνθρωποι εθίζονται στην ευχαρίστηση και θυσιάζουν οικειοθελώς τα δικαιώματά τους. Βλέπει την ψυχαγωγία της τηλεόρασης ως ένα σύγχρονο "σόμα", το φανταστικό ναρκωτικό ευχαρίστησης στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο, μέσω του οποίου οι πολίτες ανταλλάσσουν τα δικαιώματά τους με την ψυχαγωγία.

Βασικές πτυχές του έργου του Πόστμαν που βρίσκουν ίσως εφαρμογή και στο TikTok

Η μορφή αποκλείει το περιεχόμενο: Ένα συγκεκριμένο μέσο μπορεί να υποστηρίξει μόνο ένα συγκεκριμένο επίπεδο ιδεών. Η τηλεόραση υποβαθμίζει την ποιότητα των πληροφοριών, δίνοντας προτεραιότητα στην ψυχαγωγία.

Η τηλεόραση ως θέαμα: Η παρουσίαση των ειδήσεων στην τηλεόραση είναι μια μορφή ψυχαγωγικού προγράμματος, με μουσική, διαφημίσεις και παρουσιαστές που μοιάζουν με ηθοποιούς.

Διάβρωση του γραπτού λόγου: Η τηλεόραση διαφθείρει τον δυτικό πολιτισμό φθείροντας τον γραπτό λόγο, καθιστώντας τον υποδεέστερο και έχοντας καταστροφικές συνέπειες για τις νεότερες γενιές1.
Μέτρα αντιμετώπισης

Ο Πόστμαν προτείνει δύο μέτρα για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της τηλεόρασης:
Κατάργηση της πολιτικής τηλεοπτικής διαφήμισης: Θεωρεί ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη επιστημολογική απειλή της τηλεόρασης για τη σύγχρονη κοινωνία1.

Κριτική αντιμετώπιση του μέσου από τον τηλεθεατή: Προτείνει την πιο κριτική αντιμετώπιση της τηλεόρασης από τους τηλεθεατές.

H Κριτική στο έργο του Πόστμαν

Ο Πόστμαν επικρίνεται για την αποσύνδεση της τηλεόρασης και της επιστημολογίας της από τις δομές του καπιταλιστικού συστήματος1. Επίσης, αμφισβητείται η άποψή του ότι δεν υπάρχει "καλή τηλεόραση", καθώς αγνοεί παραδείγματα όπως το BBC και το ARTE1.

Παρά τις κριτικές, το βιβλίο του Πόστμαν θέτει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την επιρροή της τηλεόρασης και των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία και τον πολιτισμό. Σας θυμίζει άραγε κάτι αυτό ;

Η έρευνα του Eteron «Η Gen Z στο TikTok: Κουλτούρες Απόδρασης, Πολιτικά Ενδιαφέροντα και Έμφυλες Αναπαραστάσεις»

Σύμφωνα με το ινστιτούτο , στόχος της παρούσας έρευνας δεν είναι η αναπαραγωγή του ηθικού πανικού αλλά η νηφάλια χαρτογράφηση αυτού του ψηφιακού οικοσυστήματος και των κύριων πολιτισμικών και πολιτικών δυναμικών που αναπτύσσονται εντός του. Η έρευνα εξετάζει ενδιαφέρουσες παραμέτρους σε σχέση με τη χρήση της δημοφιλούς πλατφόρμας από τη Gen Z, όπως τα κίνητρα συμμετοχής στην πλατφόρμα, ο τρόπος διαμοιρασμού του περιεχομένου, το ενδιαφέρον για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, οι διαδικασίες πολιτικοποίησης μέσω της πλατφόρμας και η συσχέτιση της ψηφιακής δραστηριότητας με άλλους τρόπους πολιτικής συμμετοχής και ακτιβισμού, η δημοφιλία των λογαριασμών των πολιτικών αρχηγών, οι έμφυλες διαφοροποιήσεις και οι νέες μορφές ενόχλησης και απειλής που αναδεικνύονται από τη χρήση της πλατφόρμας. Η έρευνα υπογράφεται Λουκία Κοτρωνάκη , διδάσκουσα πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Βασικά Συμπεράσματα της έρευνας

Η συμμετοχή στο TikTok, ίσως περισσότερο από τις άλλες εφαρμογές, μοιάζει να είναι ιδιαίτερα δελεαστική για τους χρήστες καθώς τους επιτρέπει να ταυτίζονται με χαρακτήρες που δεν έχουν συναντήσει ποτέ όπως επίσης και με εμπειρίες που οι ίδιοι δεν έχουν βιώσει προσωπικά. Το 80% κάνει καθημερινή χρήση, με το 44,8% να δηλώνει ότι κάνει χρήση για περισσότερες από 3 ώρες ημερησίως και το 35,2% έως τρεις ώρες.
Ισχυρότερο κίνητρο συμμετοχής στην πλατφόρμα είναι η «Διασκέδαση» (78,1%).

Ακολουθούν με σχετικά ασθενικά ποσοστά η «Επικοινωνία με φίλους» (28,7%), η «Εκπαίδευση και τα θέματα κοινωνικής και πολιτικής επικαιρότητας» (22,8%), η «Ενημέρωση για τα καταναλωτικά αγαθά» (21%) καθώς και η «Τέχνη» με την ανάγκη για πιο «Ζωντανή Αλληλεπίδραση» σε ποσοστό αμφότερες 20,7%. Σε μεγάλη πλειοψηφία οι χρήστες εμπλέκονται στην πλατφόρμα την ιδιότητα κυρίως του παθητικού καταναλωτή ή του μεταπράτη εμπειριών και αφηγήσεων αξιοσημείωτων προσώπων (ποσοστό δημιουργίας προσωπικού περιεχομένου, μόλις 15%).
Δεν διαπιστώνεται κάποιο «σχίσμα» ανάμεσα σε on-line off-line υπόσταση των χρηστών του TikTok. Παρότι «στρατευμένοι» στις καθημερινές απολαβές της ψηφιακής εμπειρίας διασκέδασης, προνομιακό περιβάλλον διαμοιρασμού του περιεχομένου των βίντεο είναι το περιβάλλον των στενών διαπροσωπικών σχέσεων: «Φίλοι/Φίλες» (81%) και «Οικογένεια» (58%). Επιπλέον, παρατηρείται χαμηλό ποσοστό αναπαραγωγής του περιεχομένου τόσο στις άλλες ψηφιακές πλατφόρμες, όσο και στα άλλα κοινωνικά/πολιτικά περιβάλλοντα.

Εστιάζοντας στις θεματικές κοινωνικού ενδιαφέροντος, παρατηρείται μια ιδιαίτερη ευαισθησία για το περιεχόμενο κοινωνικών ομάδων «Ενδυνάμωσης/δικαιωμάτων των γυναικών» (31,7%), και τα προφίλ των «ΑΜΕΑ» (24,6%). Παράλληλα, ως ηγεμονικές θεματικές κοινωνικού ενδιαφέροντος του τελευταίου έτους ορίζουν τις «Γυναικοκτονίες» (37%), τις «Φυσικές Καταστροφές» (30,9%) και την «Τεχνητή Νοημοσύνη» (22,7%).

Παρά τη θρυλούμενη άποψη περί πολιτικά αδιάφορης GenZ, το πολιτικό ενδιαφέρον είναι ενεργό (41% παρακολουθεί θέματα πολιτικής από «πολύ έως αρκετά συχνά» και 31,4% «περιστασιακά»), όχι όμως και το ενδιαφέρον για τους βασικούς μοχλούς επιτέλεσης της πολιτικής , τα πολιτικά κόμματα και τα πολιτικά πρόσωπα (73% δεν παρακολουθεί σχετικά προφίλ). Αναφορικά με τα ζητήματα αιχμής της πολιτικής επικαιρότητας του τελευταίου έτους, ως μείζονες θεματικές αναδεικνύονται: τα «Τέμπη» (44,8%), η «Ακρίβεια-Κόστος ζωής» (35,9%) και, οι «Αμερικάνικες Εκλογές» (35,5%). Παρά το (σχετικά) υψηλό βαθμό ενδιαφέροντος των χρηστών της GenZ γενιάς πάνω στην πολιτική παρατηρείται μια τάση «αυτολογοκρισίας» ως προς την έκθεση των πολιτικών απόψεων (το 72,4% δεν αναρτά πολιτικό περιεχόμενο), θεωρώντας σε μεγάλο ποσοστό (45,9%) ότι, η δημοσιοποίηση μιας πολιτικής άποψης είναι συνώνυμη με την πυροδότησης μιας δυναμικής λεκτικής βίας. Επιβεβαιώνεται, κατά αυτόν τον τρόπο, η θέση περί ύπαρξης και επέκτασης των θαλάμων αντήχηση στα ψηφιακά οικοσυστήματα, όχι όμως μόνο γιατί τα άτομα ρέπουν προς την επιλεκτική έκθεση σε περιβάλλοντα απόψεων όμοιων με τις δικές τους, αλλά και γιατί τα ίδια αποφεύγουν να εκθέτουν τις απόψεις τους.

Ως προς τη συσχέτιση ψηφιακής συμμετοχής και συμμετοχής σε παραδοσιακές και καινοτόμες μορφές συλλογικής δράσης, πέραν της δυναμικής της ευαισθητοποίησης σε συγκεκριμένες θεματικές, η διαδικτυακή εμπλοκή στο TikTok δεν μοιάζει να έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στην πολιτική συμμετοχή. Το υψηλότερο ποσοστό (32%) δηλώνει ότι η συμμετοχή του στην πλατφόρμα δεν ενθάρρυνε την εμπλοκή του σε καμία μορφή δράσης, το 22,7% απάντησε θετικά στην κατηγορία «Εκλογές» και το 17% στον «Διαδικτυακό Ακτιβισμό». Τα παραπάνω, μας καλούν να αναρωτηθούμε αν η διαδικτυακή δυναμική κατασκευάζει το πολιτικό συμβάν ή το αντίστροφο.

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις στη βάση δημογραφικών χαρακτηριστικών, εργασιακής απασχόλησης, τόπου διαμονής δεν εντοπίζονται στις παραπάνω ερωτήσεις. Αντιθέτως, τα κεντρικά ερωτήματα της έρευνας διαπερνά μα βαθιά «διαιρετική τομή» στη βάση του φύλου, σε βαθμό που να κάνουμε λόγο για συνύπαρξη (;) δυο διαφορετικών πολιτισμικών υπο-συστημάτων στο TikTok. Συγκεκριμένα, παρατηρείται έμφυλος καταμερισμός των ενδιαφερόντων με τις γυναίκες να υπερτερούν στην παρακολούθηση περιεχομένου «Φαγητό» (43,9% vs 24,1% στους άντρες) «Beauty/styling/μόδα» (35% vs 5,8% στους άντρες), «Ταξίδια» (31,3% vs 18,3% στους άντρες). Αντιστρόφως, οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες περιεχομένου προτίμησης στους άντρες είναι: «Αθλητικές Ειδήσεις/Σπορ» (35,3% vs 6,1% στις γυναίκες), «Επιστήμη» (23,7% vs 10,3% στις γυναίκες), «Κρυπτονομίσματα/Επενδύσεις» (17% vs 2,8% στις γυναίκες), «Πολιτικά Πρόσωπα» με ποσοστό 10,7% (έναντι 1,4% στις γυναίκες).

Σε αντίθεση με τα παραπάνω οι γυναίκες, εκδηλώνουν μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικής ενσυναίσθησης και μια τάση πολιτισμικού και πολιτικού προοδευτισμού έναντι της σαφώς πιο συντηρητικής ατζέντας των αντρών. Οι γυναίκες εμφανίζονται σταθερά πιο ευαισθητοποιημένες σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων (« Ενδυνάμωσης Γυναικών» 52,8% vs 22,2% στους άντρες, «Γάμος των ομόφυλων ζευγαριών και ΛΟΑΤΚΙΑ+ζητήματα» με 15,9% vs 8%), ενώ η «WOKE ατζέντα» φαίνεται πως απασχολεί κατά κύριο λόγο τους άντρες (16,4% vs 4,7% στις γυναίκες). Το ίδιο παρατηρείται και στις επιμέρους θεματικές πολιτικής αιχμής με τις γυναίκες να εκδηλώνουν κατά πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα «Τέμπη» (53,7% vs 36% στους άντρες), τον «Πόλεμο στην Μ. Ανατολή» (24,8% vs 16, 4% στους άντρες). Η αδιαμφισβήτητη αύξηση της δημόσιας ορατότητας του ιδιωτικού χώρου των γυναικών στο TikTok διαμορφώνει μια συνθήκη υπερ-έκθεσης που αυξάνει εν τέλει την έμφυλη επιτήρηση (και τιμωρία). Οι πιθανότητες ανεξέλεγκτης και ολοένα πιο σφοδρής ρητορικής μίσους, εκφοβισμού, εμπρηστικών σχολίων κατά γυναικών και άλλων θηλυκοτήτων με στόχο τον αποκλεισμό ή τον εξοβελισμό τους από τις διαδικτυακές κοινότητες είναι πολύ περισσότερες στο διαδίκτυο. Αυτό αντανακλάται και στην απάντηση που αφορά τους λόγους απεμπλοκής των γυναικών από την πλατφόρμα, με πιο δημοφιλείς «Χρήση εκφράσεων μίσους κατά κοινωνικών προσώπων», (48,1%) έναντι 36,4% και «Αίσθηση προσωπικής απειλής» (38,3%)

Δείτε ολόκληρη την έρευνα εδώ:

Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr