ΑΟΖ Ελλάδα – Τουρκία: Η δύσκολη εξίσωση

08:13 24/4/2025 - Πηγή: Attiki Press

Στη σκακιέρα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, η υπόθεση της οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία εξακολουθεί να παραμένει μια σύνθετη και δυσεπίλυτη εξίσωση. Παρά τις επανειλημμένες δηλώσεις περί καλής θέλησης και ειρηνικής συνύπαρξης, το θεσμικό και νομικό χάσμα ανάμεσα στις δύο χώρες δεν αφήνει πολλά περιθώρια για απτά βήματα προόδου. Αν και το κλίμα σε διπλωματικό επίπεδο εμφανίζεται ηπιότερο από προηγούμενες περιόδους έντασης, η ουσία παραμένει

ακίνητη. Η Τουρκία, επικαλούμενη επιλεκτικά τη Διακήρυξη των Αθηνών, διατηρεί την πάγια στρατηγική της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας, στη βάση του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας». Πρόκειται για ένα γεωστρατηγικό αφήγημα που συγκρούεται με το διεθνές δίκαιο και θέτει υπό αμφισβήτηση θεμελιώδη δικαιώματα της Ελλάδας.

Απέναντι σε αυτή τη διαχρονική πολιτική αμφισβήτησης, η Αθήνα παραμένει σταθερή: μοναδικό πεδίο διαλόγου είναι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ – και αυτό μόνο βάσει της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), την οποία η Ελλάδα έχει κυρώσει και σέβεται ως δεσμευτικό κανόνα διεθνούς δικαίου. Ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης υπενθύμισε πρόσφατα πως οποιαδήποτε συζήτηση μπορεί να έχει νόημα μόνο αν υπάρχει κοινός νομικός τόπος και σαφής αναφορά στο διεθνές δίκαιο ως αφετηρία. Ωστόσο, η τουρκική στάση παραμένει αδιάλλακτη και συχνά εμπρηστική. Η απειλή πολέμου (casus belli) που έχει ψηφιστεί από την τουρκική Εθνοσυνέλευση το 1995 – σε περίπτωση που η Ελλάδα ασκήσει το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια – παραμένει ενεργή. Το δικαίωμα αυτό, που ρητώς κατοχυρώνεται από το άρθρο 3 της Σύμβασης του 1982, έχει ήδη εφαρμοστεί μονομερώς από την ίδια την Τουρκία, για παράδειγμα στον Εύξεινο Πόντο.

Πέραν της στρατηγικής απειλής, η Άγκυρα επιδιώκει συστηματικά να απονομιμοποιήσει το δικαίωμα νήσων όπως το Καστελόριζο και η Στρογγύλη σε ΑΟΖ, παρουσιάζοντας χάρτες με αυθαίρετες και μονομερείς διεκδικήσεις. Υποστηρίζει την ύπαρξη «γκρίζων ζωνών» και ζητά την αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών – μια απαίτηση που προσκρούει ευθέως στις προβλέψεις διεθνών συνθηκών. Μέσα σε αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο, η Ελλάδα προσπαθεί να διατηρεί τους διαύλους επικοινωνίας ανοικτούς, χωρίς να συγχέει τον διάλογο με παραχωρήσεις. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός που παρουσιάστηκε πρόσφατα αναδεικνύει τις πολυπλοκότητες της ελληνικής γεωμορφολογίας: πάνω από 8.000 νησιά και η μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ε.Ε. συνθέτουν ένα μοναδικό περιβάλλον με αυξημένες ανάγκες προστασίας και ρύθμισης.

Η ελληνική στρατηγική στηρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες: αποκλιμάκωση μέσω διαλόγου, προώθηση θετικής ατζέντας και ενίσχυση των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Ωστόσο, η Αθήνα ξεκαθαρίζει ότι οι συνομιλίες δεν μπορούν να αποτελέσουν πεδίο αναθεώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων. Παρά τις κατά καιρούς διπλωματικές ανταλλαγές και τη συνεργασία στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, το ενδεχόμενο σύγκλησης νέου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας στην Άγκυρα παραμένει ασαφές. Μια τέτοια συνάντηση θα μπορούσε να ανοίξει παράθυρο για πιο συστηματική προσέγγιση, όμως μέχρι σήμερα δεν έχει προσδιοριστεί καν χρονοδιάγραμμα. Η προοπτική οριοθέτησης της ΑΟΖ ανάμεσα στις δύο χώρες μοιάζει περισσότερο με συμβολικό ζητούμενο παρά με άμεσο στόχο. Χωρίς ουσιαστική προσέγγιση στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, οποιαδήποτε συμφωνία θα παραμείνει στο πεδίο της ρητορικής και όχι της πραγματικής διπλωματίας.