Ενοχοποιώντας ή απενοχοποιώντας την σεξουαλικότητα;

11:36 6/2/2014 - Πηγή: Attiki Press

από τη Μαρίτα Μελέτη

Η παρουσίαση του σεξ στον κινηματογράφο και γενικά η σεξουαλικότητα των ηρώων ανέκαθεν προκαλούσε συζητήσεις για τα όρια μεταξύ τέχνης και πορνογραφίας. Και οι δυο ταινίες αυτής της εβδομάδας έχουν να κάνουν να την ανακάλυψη της σεξουαλικότητας των ηρώων τους. Μπορεί η Τζο του Τρίερ («Nymphomaniac») να προκαλεί με την σεξουαλική της συμπεριφορά κοινό και κριτικούς, όμως ο Γκιγιόμ του Γκαλιέν («Εγώ, ο Εαυτός μου και η Μαμά»), έχοντας ως όπλο του το χιούμορ, προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα σεξουαλικά και υπαρξιακά του προβλήματα.

Nymphomaniac-Μέρος Α

Κάθε νέα ταινία του Τρίερ είναι πάντα συναρτημένη με την έννοια της πρόκλησης, κάτι που έχει θελήσει εδώ και πολλά χρόνια ο Δανός σκηνοθέτης. Για την προώθηση της νέας του ταινίας, διάλεξε μια καμπάνια γεμάτη φτηνά και σκανδαλώδη υπονοούμενα.

Αποτελεί μια ευρηματική οδύσσεια ιδεών και σεξουαλικών πράξεων, που ολοκληρώνεται σε δύο μέρη και δύο εκδοχές: softcore και hardcore. Το «Nymphomaniac», που προβάλλεται αυτή τη στιγμή στις αθηναϊκές αίθουσες, είναι η λογοκριμένη βερσιόν της ταινίας. Ολοκληρώθηκε χωρίς την παραμικρή ανάμειξη του Τρίερ, αλλά με την απόλυτη έγκρισή του. Έτσι, οι θεατές θα αναρωτηθούν που βρίσκεται η ταινία του καλλιτέχνη και θα αναμένουν την hardcore εκδοχή με ανυπομονησία.

Για το «Nymphomaniac» αποφάσισε να δουλέψει με γνωστούς αγγλόφωνους σταρ, και πέρα από τις δύο εκδοχές, να χωρίσει καθεμία σε δύο μέρη και να αφήσει να διαρρέει επί μήνες μια σειρά πικάντικων σεναριακών και οπτικών λεπτομερειών, ενώ ο ίδιος επέλεξε να μην παραχωρήσει ούτε μία συνέντευξη. Το όλο παιχνίδι προχωρεί, όμως, ακόμη περισσότερο, καθιστώντας τον Τρίερ όχι απλά έξυπνο, αλλά μεγαλοφυή, μια που η αρχική δήλωση-«αποκήρυξη» μάς κάνει να κρατήσουμε αποστάσεις στο «Nymphomaniac».

Μια γυναίκα, ονόματι Τζο, βρίσκεται λιπόθυμη και σωματικά κακοποιημένη στον δρόμο, κι ένας άνδρας, ονόματι Σέλιγκμαν, εργένης εβραϊκής καταγωγής, την περιμαζεύει σπίτι του. Της προσφέρει στέγη και ζεστασιά, κι εκείνη για αντάλλαγμα την πολύπαθη ιστορία της ζωής της -την ιστορία μιας νυμφομανούς ή «ενός φρικτού ατόμου», όπως προτιμά να αυτοχαρακτηρίζεται η ίδια. Εκείνη είναι μόνο σώμα, εκείνος είναι μόνο μυαλό.

Μέσα από τον αλληλοσυμπληρωματικό διάλογό τους θα χτιστεί μια ευρηματική και γεμάτη χιούμορ ανταλλαγή, που θα αποτελέσει την ραχοκοκαλιά για την αφήγηση της γυναίκας. Εξάλλου, όπως εύστοχα ρωτά η ηρωίδα τον συνομιλητή της, «πώς θα κερδίσεις περισσότερα από την ιστορία μου; Εάν πιστέψεις σε αυτήν ή αν δεν την πιστέψεις;», όποιος βλέπει την ζωή ως σινεμά και αντίστροφα, όποιος ξέρει δηλαδή να ανακαλύπτει αλήθειες μέσα στα ψέματα, γνωρίζει πως πρέπει να επιλέξει το πρώτο.

Όλη η φιλμογραφία του Τρίερ ακροβατεί πάνω σε αυτό το τεντωμένο σκοινί-σύνορο της πραγματικότητας και της κινηματογραφικής απεικόνισής της. Στη συγκεκριμένη ασχολείται με τη μυθοποιητική, παραμυθένια διάσταση της αλήθειας, την οποία υποβάλλουν ο χωρισμός της ιστορίας σε κεφάλαια (το Μέρος Α΄ αφηγείται τα πρώτα πέντε), το διαφορετικό σκηνοθετικό στιλ με το οποίο προσεγγίζεται το καθένα­ από αυτά, το έντονα χιουμοριστικό ύφος πολλών σκηνών, ακόμη και τα μικρά αφηγηματικά τρικ που μας κλείνουν κάθε τόσο το μάτι. Τίπο­τα όμως δεν μας στερεί την απόλαυση της σαγηνευτικής διήγησης, περιπλάνησης μιας­ γυναίκας προς την πλήρη σεξουαλική απελευθέρωση, αλλά και της καταβολής του τιμήματος το οποίο τη συνοδεύει.

«Είμαι πολύ κακός άνθρωπος», ομολογεί στην αρχή η Τζο στον Σέλιγκ­μαν, δίνοντας την αφορμή αφενός για μια συζήτηση περί ενοχής και αφετέρου για την εκκίνηση μιας νεωτερικής και βορειοευρωπαϊκής εκδοχής του «Χίλιες και μία νύχτες», κάθε κεφάλαιο της οποίας συνδέει άμεσα το σεξ με φιλοσοφικές ιδέες, καθημερινές συμπεριφορές, κοινωνικές αντιλήψεις και θρησκευτικά πιστεύω. Η Τζο είναι η Σεχραζάτ και μαζί η προσωποποίηση του ενστίκτου, ο Σέλιγκμαν είναι ο βασιλιάς Σαχριάρ και η φωνή της λογικής. Άλλοτε διαφωνώντας και άλλοτε συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον, συνυφαίνουν αρμονικά τον πιο μοντέρνο κινηματογραφικό ­μύθο περί έρωτος.

Εγκλωβισμένος επί μία δεκαετία σε μια αδιέξοδη ανακύκλωση της αυταρέσκειάς του, ο Τρίερ ξαναβρίσκει τώρα τον ριψοκίνδυνο εαυτό του, αναμετρώμενος ακόμη μία φορά με τα όρια της τέχνης του. Σκληρός αλλά και συγκινητικός, προκλητικός και κάποιες στιγμές προσποιητός, αλλά ανατρεπτικός και ακούραστα ευρηματικός, μάς παρασύρει σε μια όλο εκπλήξεις δαιδαλώδη διαδρομή μέχρι την καρδιά του απόλυτου λαβυρίνθου, αυτού της ανθρώπινης ψυχής. Το σημείο όπου οι σωματικές ανάγκες ανταγωνίζονται τις πνευματικές ανησυχίες, το βδελυρό και το ιερό γίνονται ένα και η υπέρτατη ηδονή συνοδεύεται από το μεγαλύτερο πόνο θα μας αποκαλυφθεί στο «Μέρος Β΄».

Εγώ, ο Εαυτός μου και η Μαμά

Γαλλική ταινία σε σκηνοθεσία του Γκιγιόμ Γκαλιέν με τον ίδιο.

Ο Γκαλιέν διασκευάζει το εξομολογητικό αυτοβιογραφικό θεατρικό του έργο, με στοιχεία αλμοδοβαρικής κωμωδίας. Η ταινία συμμετείχε στο Φεστιβάλ Κανών και ήταν μεγάλη εμπορική επιτυχία στη Γαλλία. O 42χρονος Γκιγιόμ Γκαλιέν με καριέρα στη Comedie-Francaise γνώρισε το 2008 μια προσωπική επιτυχία επί σκηνής ανεβάζοντας τον αυτοβιογραφικό μονόλογο «Αγόρια και Γκιγιόμ στο τραπέζι!», στον οποίο διακωμωδούσε, με πρωτότυπο τρόπο, την ενηλικίωσή του. Ύστερα από πέντε χρόνια αποφασίζει να τον μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη και η ταινία πέρα από εισπρακτική επιτυχία κάνει αίσθηση και στο Φεστιβάλ Κανών. Η πρωτότυπη σεναριακή ιδέα στηρίζεται στο ότι ο Γκιγιόμ, γόνος ευκατάστατης μεγαλοαστικής οικογένειας, μεγαλώνει σαν κορίτσι, καθώς έτσι πιστεύει πως θα ευχαριστήσει περισσότερο τη μητέρα του. Το παράλογο εύρημα, κατά περίεργο τρόπο, λειτουργεί, μια που ο Γκαλιέν δίνει εξαρχής μια σουρεαλιστική νότα στα όσα συμβαίνουν (ο ίδιος υποδύεται, επίσης, την κυνική και σνομπ μητέρα του). Καταφέρνει και αναμειγνύει σοβαρά υπαρξιακά ερωτήματα με φαρσικές παρεξηγήσεις και λέει αλήθειες με μια θεατρική υπερβολή μεν, αλλά με αποστασιοποίηση δε. Ο Γκιγιόμ του είναι ένα αγόρι που νομίζει πως είναι κορίτσι, ανακαλύπτει πως είναι ομοφυλόφιλος, ερωτεύεται, όμως, μια γυναίκα!

Η φιλοσοφία, καθώς και η αισθητική του Πέδρο Αλμοδόβαρ, είναι παρούσες σχεδόν σε κάθε πλάνο, ευτυχώς όμως ο Γκαλιέν αντιγράφει με στιλ και δεν μιμείται. Παλεύει με το κιτς, όμως το παρακάνει με τα αστεία και ακόμη κι αν παρασύρεται συχνά, δεν χάνει ποτέ εντελώς τον έλεγχο. Είναι η δική του ιστορία και ο ίδιος (ως σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ερμηνευτής) την πιστεύει απόλυτα, δίνοντας σάρκα και οστά σε έναν κινηματογραφικό ήρωα, που διαπιστώνει ότι η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ατελείωτη σειρά από αληθινούς και ψεύτικους, καλογραμμένους και κακοπαιγμένους ρόλους.