Επιστροφή στην κανονικότητα: Η αρμονία των αντιθέτων

09:31 1/6/2021 - Πηγή: Attiki Press

Από την Ευτυχία ΠαπούλιαΚοινωνιολόγοςΜη φοβάστε τόσο πολύ τον θάνατο, όσο μια ανεπαρκή ζωήΜπέρτολτ Μπρεχτ

Τον τελευταίο καιρό, ίσως όμως κι απ’ τους πρώτους μήνες της πανδημίας, μια λέξη – ανάμεσα σε όλες αυτές που χρησιμοποιήθηκαν πάρα πολύ – ειναι και η επιστροφή. Επιστροφή… στην καθημερινότητα, επιστροφή στην κανονικότητα. Τελευταία, ακούσαμε και για την επιστροφή στο χωριό, γι’ αυτούς που κατά κάποιον τρόπο έλκουν την καταγωγή τους από εκεί. Ο όρος ‘επιστροφή’, όταν δεν αναφέρεται στις καθημερινές πρακτικές και εμπορικές συναλλαγές μας, εκφράζει

την συναισθηματική μας ανάγκη να αναβιώσουμε το παρελθόν μας, εξιδανικευμένο και απενοχοποιημένο απο δυσάρεστες στιγμές, που η μνήμη αρνήθηκε να συγκρατήσει.

Ένα παρελθόν, που επειδή το ζήσαμε και το γνωρίζουμε μας είναι οικείο, εμπνέει σιγουριά κι ασφάλεια μπροστά στον φόβο και την αβεβαιότητα ενός παρόντος, που το ζούμε ηδη και μας τρομάζει, όπως το ζούμε τώρα με την πανδημία. Κι’ αυτό το παρόν το ξορκίζουμε σαν κάτι που δεν έπρεπε να συμβεί. Έτσι αναστείλαμε την ομαλή ροή της κοινωνικής μας ζωής, δίνοντας προτεραιότητα στην αναχαίτηση του ‘κακού’ και εγκαταλείποντας κάθε δραστηριότητα, με την βεβαιότητα πως όταν λήξη όλο αυτό, θα επιστρέψουμε στο σημείο όπου σταματήσαμε και θα συνεχίσουμε.

Πόσο εφικτό όμως είναι αυτό;

Υπάρχει η δυνατότητα να επιστρέψουμε μετά απο καιρό σε κάτι που αφήσαμε πίσω μας, σ’ ένα χώρο, σε μια δραστηριότητα; Κι αν αυτό πρακτικά είναι δυνατό, πόση αλλαγή, πόση φθορά θα έχει επέλθει στο μεταξύ σε αυτό που θέλουμε να συναντήσουμε, είτε πρόκειται για πρόσωπο, είτε για κάποιο τόπο ή δράση; Πώς θα είναι ένας παλιός μας έρωτας αν τον συναντήσουμε μετά από πολύ καιρό κι αντικρύσουμε την φθορά του χρόνου πάνω του κι εκείνος την δική μας; Τι είδους συναίσθημα θα νιώσουμε; Πώς θα είναι ένα χωριό μετά απο χρόνια; Θα είναι οι κάτοικοί του, όσοι έχουν απομείνει, το ίδιο φιλικοί μαζί μας ή θα μας κοιτάζουν καχύποπτα γιατί θα διαταράξουμε την την δική τους καθημερινότητα και ηρεμία; Θα υπάρχει ενθουσιασμός ή ψυχρότητα;

Ο Ηράκλειτος, αυτός ο ‘σκοτεινός φιλόσοφος’ όπως τον αποκαλούν για την ασάφεια των απόψεών του, συμπυκνώνει την απάντηση σε τρείς λέξεις: “Τα πάντα ρει”. Η ζωή είναι μία συνεχής ροή γεγονότων, φαινομένων, συναισθημάτων, που συμβαίνουν, συνεχώς μεταβάλλονται, δεν μένουν ποτέ τα ίδια…

Όλα όσα βλέπουμε γύρω μας το επόμενο δευτερόλεπτο θα έχουν υποστεί μια φθορά που οι αισθήσεις μας αδυνατούν να συλλάβουν. Μοιάζει η ζωή σαν ένα ποτάμι που δεν μπορούμε να μπούμε δυο φορές στο ίδιο νερό, το νερό θα έχει μετακινηθεί. Η ζωή θα έχει προχωρήσει, ακόμη κι αν εμείς αρνηθούμε να συμπορευτούμε με την ροή της.  “Τα πάντα ρει, δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης, αεί γίγνεσθαι και μεταβάλλεσθαι και μηδέποτε το αυτό μένειν”.

Μια αέναη πάλη αντίθετων αρχών

Την αδιάκοπη αυτή ροή, κατά την οποία τα πάντα μεταβάλλονται και καταστρέφονται, ο Ηράκλειτος την έβλεπε ως μια αέναη πάλη αντίθετων αρχών, ευεργετικών αντιθέσεων, μέσα απ’ τις οποίες γεννιέται η πιο όμορφη αρμονία: ‘ Το αντίξουν συμφέρον και εκ των διαφερόντων κάλλιστη αρμονία’ μια αρμονία που ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να κατανοήσει, γιατί υπερβαίνει τις αισθήσεις του και τα συναισθήματά του. Μια ξαφνική πανδημία ή ένας σεισμός με εκατομμύρια θύματα, για τα ανθρώπινα αντανακλαστικά είναι μια τραγωδία. Όμως δεν είναι παρά ένα απλό γεγονός, μέσα στη ροή της ζωής για να υπάρχει αυτή η αρμονία μέσα απ’ την πάλη των αντίθετων αρχών της ζωης και του θανάτου.

Σύμφωνα με την φιλοσοφία του Ηράκλειτου, η διαμάχη μεταξύ των αντιθέτων δεν γίνεται για να κυριαρχήσει το ένα πάνω στο άλλο αλλά για να επέλθει αυτή η αρμονία μεταξύ των. Μια αρμονία που συντελείται με σημαντικό κόστος και απ’ τις δυο πλευρές, στην περίπτωση της πανδημίας με τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, γεγονός που ενώ πανικοβάλλει τον άνθρωπο αφήνει την ροή της ζωής παντελώς αδιάφορη.

Η ζωή, η φύση, το αεί γίγνεσθαι, δεν διαθέτουν συναίσθημα που να υπαγορεύει μια ειδική συμπεριφορά απέναντι στον άνθρωπο. Ακολουθεί τους δικούς της νόμους που εμείς αδυνατούμε να κατανοήσουμε…Και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν η ανατροπή της κοινωνικής μας ζωής με τον τρόπο που συντελέστηκε, ωφέλησε στην αντιμετώπιση της πανδημίας.  Ο Σόιμπλε  στην αρχή της πανδημίας, έλεγε πως ‘δεν είναι απολύτως ορθό οτι όλα πρέπει να υποχωρούν για την προστασία της ζωής. Τα θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να περιορίζονται αμοιβαία… Το κράτος πρέπει να εγγυηθεί την καλύτερη δυνατή υγειονομική περίθαλψη σε όλους. Αλλά οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πεθαίνουν…

Για την Έντυπη Έκδοση