Γιατί οι απολυταρχικοί ηγέτες χτίζουν μεγαλουπόλεις στην άμμο

15:30 26/4/2024 - Πηγή: Attiki Press

Δύο εντυπωσιακές πόλεις χτίζονται στη Μέση Ανατολή. Στην Αίγυπτο, οι πρώτοι κάτοικοι άρχισαν να μετακομίζουν σε μια νέα διοικητική πρωτεύουσα που αναπτυσσόταν εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Η πόλη που δεν έχει ακόμη κατονομαστεί διαθέτει μνημειώδη κτίρια, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης κοπτικής εκκλησίας της περιοχής, του μεγαλύτερου τζαμιού της χώρας και γιγαντιαία υπουργεία εμπνευσμένα από την προ-ισλαμική αρχιτεκτονική της Αιγύπτου.

Η Σαουδική Αραβία, την ίδια ώρα, ποντάρει σε μια πολύ λιγότερο συμβατική πόλη. Δεν είναι σαφές εάν η φουτουριστική μεγαλοδομή στην έρημο, που ονομάζεται The Line, θα ολοκληρωθεί ποτέ, αναφέρει χαρακτηριστικά το Foreign Policy, αλλά έχει ήδη κερδίσει μια σταθερή θέση στην παγκόσμια φαντασία. Ορισμένοι βλέπουν τις παραπάνω προσπάθειες ως ένα εμπνευσμένο όραμα. Μία φιλοδοξία των ηγετών τους να «ξαναχτίσουν» το έθνος. Για άλλους δεν είναι τίποτα άλλο από τη μεγαλομανία βίαιων αυτοκρατοριών, που θέλουν να αποσπάσουν την προσοχή των υπηκόων τους από τη σκληρή πραγματικότητας.

Οι δύο πόλεις αποκαλύπτουν πολύ διαφορετικές στρατηγικές για το πώς οι απολυταρχίες προσπαθούν να στηρίξουν τη νομιμότητα στον 21ο αιώνα. Ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι, ένας συνδυασμός δεσπότη παλαιού τύπου με τεχνοκράτη, υπόσχεται εκσυγχρονισμό, όπως έκαναν πολλά γραφειοκρατικά-αυταρχικά καθεστώτα τον 20ό αιώνα. Αντίθετα, ο Σαουδάραβας διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν όχι μόνο προωθεί ένα είδος επιστημονικής φαντασίας, αλλά κάνει έξυπνα επίκληση σε κοσμοπολίτικες ευαισθησίες και λάτρεις των νέων τεχνολογιών, καθώς επιδιώκει ένα rebranding του βασιλείου του στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Η κυβέρνηση του Σίσι έχει αποδειχθεί πολύ πιο κατασταλτική από το καθεστώς Μουμπάρακ που αντικατέστησε μετά το μεσοδιάστημα της Αραβικής Άνοιξης. Πέρα από την «τάξη», ο ισχυρισμός της για νομιμότητα ήταν ο εκσυγχρονισμός και τα υλικά οφέλη. Χτίζει μια σειρά από νέες πόλεις, όπως το New El-Alamein στις ακτές της Μεσογείου, σε μια προφανή προσπάθεια να προσελκύσει πλούσιους τουρίστες.

Η νέα πρωτεύουσα της Αιγύπτου (που δεν έχει ακόμη όνομα)

Η επίσημη δικαιολογία για την νέα πρωτεύουσα – η οποία θα κοστίσει περίπου 59 δισεκατομμύρια δολάρια σε μια χώρα με ήδη επικίνδυνα επίπεδα εθνικού χρέους – είναι να ανακουφίσει το Κάιρο, μια από τις πιο μολυσμένες και πολυπληθείς πόλεις του κόσμου. Όνομα δεν έχει ακόμη, αλλά φαίνεται να έχει και πολιτικό σκοπό: Όπως το Naypyidaw, η πρωτεύουσα που δημιουργήθηκε από τον στρατό στη Μιανμάρ, βρίσκεται με ασφάλεια μακριά από τις απείθαρχες αστικές μάζες. Η νέα πόλη, χτισμένη 30 μίλια ανατολικά του Καΐρου, είναι απλωμένη στην έρημο, με ουρανοξύστες, εμπορικά κέντρα και τεράστιες κλειστές κοινότητες. Παρά την έλλειψη πρασίνου και τις δυσκολίες πρόσβασης στο νερό, πολλές από αυτές τις κοινότητες έχουν ονόματα όπως Palm Hills και Botanica. Η πόλη περιλαμβάνει επίσης μια κεντρική επιχειρηματική περιοχή που χτίστηκε από Κινέζους μηχανικούς. Αν μη τι άλλο, η Αίγυπτος έχει κάνει κάποιες δειλές προσπάθειες για να μιμηθεί το Ντουμπάι με υπερμεγέθεις κατασκευές, συμπεριλαμβανομένου του ψηλότερου κονταριού σημαίας του κόσμου, που μπορεί να προσελκύουν ξένους ή και όχι.

Το όραμα του Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν

Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν φαίνεται να ξέρει ότι χρειάζεται απεγνωσμένα καλύτερο PR. Διεθνώς, το όνομά του παραμένει συνδεδεμένο με αυτό του Τζαμάλ Κασόγκι, του δημοσιογράφου και αντιφρονούντα που δολοφονήθηκε και διαμελίστηκε στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη το 2018. Για να αλλάξει την εικόνα της Σαουδικής Αραβίας, ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν έχει προχωρήσει πέρα από τις συμβατικές υποσχέσεις για εκσυγχρονισμό από πάνω προς τα κάτω. Το σχέδιο οικονομικής μεταρρύθμισής του, «Όραμα 2030», περιλαμβάνει έργα από τον τουρισμό πολυτελείας έως τις επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια και τον αθλητισμό. Αυτές οι αλλαγές απαιτούν να πειστούν οι Σαουδάραβες να αποκτήσουν νέες δεξιότητες – κάτι που είναι ένας λόγος που το καθεστώς εισάγει δυτική εργασία για να δημιουργήσει μια κινηματογραφική βιομηχανία, για παράδειγμα – και φέρνει περισσότερους νέους άνδρες στο εργατικό δυναμικό.

Καθόλου αυτοκίνητα, μόνο ένα υπόγειο τρένο υψηλής ταχύτητας

Το πιο φιλόδοξο έργο που προωθεί ο Σαουδάραβας de facto ηγέτης είναι το The Line, μια γραμμική πόλη που αναμένεται να έχει μήκος 106 μίλια, με παράλληλους ουρανοξύστες.  Αποτελεί μέρος ενός σχεδίου 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανάπτυξη του «Neom», μιας νέας περιοχής στα βορειοδυτικά της χώρας. Σε αντίθεση με τις συμβατικές, εκτεταμένες πόλεις, το The Line προωθείται ως φιλικό προς το περιβάλλον: Ο μακρύς διάδρομός του, με καθρέφτες που βλέπουν στην έρημο, υποτίθεται ότι θα έχει ελάχιστο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Δεν θα υπάρχουν αυτοκίνητα – και στην πραγματικότητα, καθόλου εκπομπές άνθρακα – αλλά αντίθετα ένα υπόγειο τρένο υψηλής ταχύτητας που θα τρέχει κάτω από ολόκληρη την πόλη. Η έκθεση υψηλής τεχνολογίας, με τίτλο «Zero Gravity Urbanism», παρουσίασε προτάσεις διάσημων αρχιτεκτόνων για τη σαουδαραβική μεγαλοδομή, από εκείνη του David Adjaye έως της Coop Himmelb(l)au, της αυστριακής εταιρείας που σχεδίασε τα γραφεία της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη.

Η ιδέα μιας γραμμικής πόλης δεν είναι νέα. Ο Ισπανός μηχανικός αυτοκινητοδρόμων Arturo Soria y Mata πρωτοστάτησε στην ιδέα τη δεκαετία του 1880, όταν οραματίστηκε μια πόλη, χτισμένη κατά μήκος ενός τραμ, που θα ελαχιστοποιούσε τους χρόνους μετακίνησης και θα μεγιστοποιούσε την υγεία και την ευημερία. Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο οραματιστής πολεοδόμος των ΗΠΑ Edgar Chambless ακολούθησε με ένα γραμμικό σχέδιο που καλύπτει ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι γραμμικές προτάσεις πόλεων ήταν επίσης εμφανείς στη Σοβιετική Ένωση. Και, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, οι κορυφαίοι Αμερικανοί αρχιτέκτονες Peter Eisenman και Michael Graves σχεδίασαν μια γραμμική πόλη που θα συνέδεε τη Βοστώνη και την Ουάσιγκτον. Κανένα από αυτά τα έργα δεν υλοποιήθηκε ωστόσο. Σίγουρα, οι υποσχέσεις ήταν ελκυστικές: αποτελεσματικές μεταφορές και δυνατότητα εύκολης επέκτασης μιας πόλης. Αλλά ακριβώς για να αποφευχθεί η εξάπλωση, οι γραμμικές πόλεις έχουν βασιστεί σε εξαιρετικά επίπεδα ελέγχου: Οι άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν σε αυτές υποτίθεται ότι μπαίνουν στη σειρά και παραμένουν στην ουρά.

Οι νέες «ανοιχτές δικτατορίες»

Ανεξάρτητα από το εάν τελικά το όραμα του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν θα γίνει πραγματικότητα ή όχι, ένα είναι φανερό, σημειώνει το FP. Ο κόσμος απομακρύνεται από ανοιχτά κατασταλτικά καθεστώτα, που δεν ντρέπονται για τη φήμη για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες Σεργκέι Γκούριεφ και Ντάνιελ Τράισμαν αποκαλούν «δικτατορίες του φόβου». Στη θέση τους, βλέπουμε περισσότερες «δικτατορίες» ή απολυταρχίες που χειραγωγούν επιδέξια την κοινή γνώμη στο εσωτερικό και στο εξωτερικό για να φαίνονται ανοιχτές και σύγχρονες. Βεβαίως, διατηρούν την καταστολή ως εφεδρεία.