Η περίπτωση της παράστασης “Δεν με χωρά ο τόπος / Μήδεια” της ομάδας Πλεύσις

09:13 28/1/2014 - Πηγή: Attiki Press

από την Μιράντα Βατικιώτη

Η νέα παραγωγή της ομάδας Πλεύσις “Δεν με χωρά ο τόπος / Μήδεια” κινείται σε δύο άξονες: ο ένας σχετίζεται με τον σκληρό πυρήνα της αρχαίας τραγωδίας, ενώ ο δεύτερος με αυτό το είδος θεάτρου που επιστρατεύει όλα όσα μπορεί να προσφέρει η θεατρική σκηνή και ο/οι ερμηνευτής/ές, προκειμένου να συντελεσθεί το θαύμα του θεάτρου.

Και δεν χρησιμοποιώ με αφέλεια τη λέξη “θαύμα” - είναι κάτι που η τέχνη του θεάτρου έχει την ικανότητα να επιτύχει

και, αν κάποιος έχει παρακολουθήσει πλήθος παραστάσεων, τότε σίγουρα κάπου, κάπως και με κάποιο τρόπο το έχει συναντήσει και μπορεί να καταλάβει σε τι αναφέρομαι…

Στη συγκεκριμένη παράσταση αντιμετωπίζουμε μια εκδοχή της, ίσως, πιο πολυπαιγμένης αρχαίας τραγωδίας. Μήδεια του Ευριπίδη: ένα έργο σκληρό, αμφίσημο και πολυδιάστατο. Ένα έργο που προβληματίζει, διχάζει, γεννά ερωτήματα και απαιτεί διάλογο. Ταυτόχρονα, ένα έργο που συγκινεί και ανακινεί μύχιους φόβους: η εγκατάλειψη, η ερωτική προδοσία, ο πόνος της απώλειας, η θυσία. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι ο σκληρός πυρήνας της αρχαίας τραγωδίας: ο άνθρωπος. Κι ακριβώς αυτό είναι το στοιχείο που αποτελεί το κέντρο βάρους του “Δεν με χωρά ο τόπος / Μήδεια”.

Τα τρία κεντρικά πρόσωπα του τραγικού ερωτικού τριγώνου τοποθετούνται επί σκηνής και διαπραγματεύονται τις προθέσεις, τα κίνητρα και τις ιδιοσυγκρασίες τους. Αφηγητής αυτής της διαπραγμάτευσης είναι το σώμα. Το ευριπίδειο κείμενο έχει αφαιρεθεί εξ' ολοκλήρου κι εκείνο που έχει αναλάβει την εξιστόρηση των τρομερών γεγονότων είναι η σωματικότητα. Και είναι αξιοσημείωτο το πώς καταφέρνουν η χορογραφία και η αισθαντικότητα των τριών σωμάτων να πιάσουν τις λεπτές κι αδιόρατες ποιότητες της τραγικής ανθρώπινης φύσης.

Ένας Ιάσων (Α. Κουτρουμπής) και μια Γλαύκη (Ν. Ζαφειροπούλου), που γεμάτοι αφέλεια κι επιπολαιότητα αγωνίζονται να αποκτήσουν αυτό που θέλουν: ο μεν Ιάσων θέλει να εξαφανίσει το παρελθόν του (τη Μήδεια, δηλαδή) και να γευτεί μια νέα, δροσερή και βασιλική ζωή και η δε Γλαύκη ενσαρκώνει αυτή την ανανεωτική δροσιά, αλλά και την επιθυμία να γευτεί τον έρωτα με τον Ιάσονα, αγνοώντας αφελώς το παρελθόν του και όσα εκείνος κουβαλά. Αυτές είναι οι δύο διαστάσεις της παράστασης.

Η Μήδεια (Ο. Γερογιαννάκη) είναι εκείνη που κάνει το έργο τρισδιάστατο, είναι εκείνο το πρόσωπο που καθιστά την παράσταση ανάγλυφη. Γιατί η συγκεκριμένη Μήδεια τρέχει με διαφορετικές ταχύτητες απ' τους άλλους δύο χαρακτήρες. Είναι διαρκώς παρούσα, υφίσταται διαρκώς την πτώση και διαρκώς, με δύναμη και επιμονή, ανασύρεται ξανά στην επιφάνεια για να διεκδικήσει, γι' ακόμα μια φορά, αυτό που της ανήκει: το παρελθόν της. Ενσαρκώνει το ατόφιο, συμπαγές και αδιαπραγμάτευτο συναίσθημα. Ο χειρισμός του ρόλου της (τόσο σκηνοθετικά όσο και χορογραφικά) είναι εκείνο το συστατικό που δίνει το στίγμα της τραγωδίας.

Τα τρία σώματα δημιουργούν και εκτελούν χορογραφίες πολύ στοχευμένες, γεμάτες ακρίβεια και συνέπεια απέναντι στον ευριπίδειο μύθο. Η αίσθηση που δημιουργείται είναι ότι η «Πλεύσις» έχει καταφέρει να “διαβάσει” τις λέξεις που κρύβονται πίσω απ' τους στίχους του Ευριπίδη και να τις μεταφράσει σε κίνηση. Πρόκειται, λοιπόν, για μια χορογραφημένη ανάγνωση του κλασικού μύθου, η οποία δεν χρειάζεται τη γραμμική αφηγηματική ροή προκειμένου να επιτύχει την επικοινωνία μεταξύ σκηνής και πλατείας. Δεν την χρειάζεται γιατί τα ανθρώπινα πάθη δεν έχουν αρχή, μέση και τέλος – είναι σκοτεινές πτυχές του ανθρώπου, τόσο ανεξήγητες όσο κι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Γι' αυτό, λοιπόν, η Πλεύσις προτείνει μια αφηγηματική διάρθρωση κατά την οποία όλα ανά πάσα στιγμή επιστρέφουν, όλα αιώνια συμβαίνουν ξανά και ξανά, όλα τίθενται υπό διαπραγμάτευση κι όλα πάντοτε καταλήγουν στην ίδια συνθήκη: η Μήδεια πάντα θα δολοφονεί τα παιδιά της και τη Γλαύκη. Μια δομή αφήγησης που λειτουργεί καταλυτικά ως προς τα σκληρά συμπεράσματα που αναδύονται απ' τον μύθο της Μήδειας. Όσο και να παραλλάξεις μια ιστορία, πάντα θα υπάρχει αυτό το τετελεσμένο που κάνει το πεπρωμένο αναπόδραστο.

Ο δεύτερος άξονας είναι τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούνται στην παράσταση. Η «Πλεύσις», από την ίδρυσή της (1996) είναι μια ομάδα που χρησιμοποιεί μια δική της πολύ ιδιαίτερη σκηνική γλώσσα. Το σώμα (ένα κράμα σύγχρονου χορού, μιμικής και ακροβατικών), το εικαστικό στοιχείο (με την έννοια της δημιουργίας, διαμόρφωσης και μεταμόρφωσης του ποιητικού χώρου) και ο χειρισμός των αντικειμένων (σε επίπεδα συμβολισμού, αλλά και δεξιοτεχνίας) είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας.

Πρόκειται για ένα είδος θεάτρου στο οποίο το κείμενο παραχωρεί το θρόνο του σε άλλες φόρμες αφήγησης. Μ' άλλα λόγια, ο γλωσσικός λόγος αντικαθίσταται απ' τον σκηνικό λόγο. Το ερώτημα που, εύλογα, γεννιέται είναι το εξής: είναι εφικτό, άραγε, η εικαστική και σωματική διατύπωση να έχουν την ίδια ένταση και συγκινησιακή δύναμη που έχει η γλωσσική διατύπωση; Το “Δεν με χωρά ο τόπος / Μήδεια” αποδεικνύει πως είναι εφικτό. Τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούνται δεν είναι οχήματα που μεταφέρουν τα μηνύματα, αλλά είναι τα ίδια τα μηνύματα.

Καλό παράδειγμα αποτελεί η πλατφόρμα πάνω στην οποία τοποθετούνται τα τρία πρόσωπα της παράστασης. Δεν είναι ένας σκηνικός διάκοσμος, που έχει σαν στόχο του να πλαισιώσει και να προσδώσει ποιότητες στο έργο. Είναι ο φορέας της πτώσης των προσώπων: δεν συμβολίζει την πτώση τους, αλλά στ' αλήθεια, ορατά και αναντίρρητα, τους πετάει στο έδαφος, αποκτά κλίση και τους αδειάζει.

Έτσι, λοιπόν, όπως και στις προηγούμενες παραγωγές της Πλεύσις, τα εκφραστικά μέσα δεν είναι απλώς μια αισθητική και καλλιτεχνική επιλογή, αλλά είναι απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να ειπωθούν τ' ανείπωτα.

Τέλος, θα ήθελα να σημειώσω, πως θεωρώ πολύ αισιόδοξο για το μέλλον των παραστατικών τεχνών το να ξεπερνιέται το επίπεδο του υλικού πειραματισμού και να αποκαλύπτεται εκείνο το αδιόρατο αρχέγονο μαγικό χέρι του θεάτρου, που μας κάνει να βγαίνουμε από την αίθουσα πιο πλούσιοι και πιο αισθαντικοί, αντί να βγαίνουμε μόνο εντυπωσιασμένοι και θεωρητικοί. Γιατί, τελικά, αν υπάρχει κάποιος λόγος που το θέατρο συμπορεύεται σταθερά με την ανθρωπότητα, σε Δύση και Ανατολή, για παραπάνω από 2.500 χρόνια, είναι γιατί μέσα απ' αυτό επικοινωνούμε – και μαζί και μόνοι ταυτόχρονα.

Το σημειώνω αυτό γιατί σε αυτή την παράσταση, οι τρεις περφόρμερς όχι απλά αγγίζουν αυτή τη λεπτή χορδή της βαθύτερης επικοινωνίας, αλλά την κάνουν και να ταλαντώνεται και να παράγει μουσική! Κι αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που στην αρχή μίλησα για θαύμα, για το θαύμα του θεάτρου.

Τρέιλερ της παράστασης:

Η παράσταση παίζεται Σάββατο & Κυριακή 21.30

Χώρος Τέχνης “14η Μέρα”

Καλλιρρόης 10, Αθήνα, 11743

Τηλ.210-9210077 και 6985-162539

(Τραμ Στάση Βουλιαγμένης, metro Ακρόπολη)