Καταφύγια πολέμου Αθήνα: Μια άγνωστη μυστική «πόλη»

12:11 26/10/2024 - Πηγή: Attiki Press

Η ιστορία των καταφυγίων είναι μεγάλη, όπως και ο αριθμός τους. Ο στρατάρχης Παπάγος είχε κάνει λόγο για 400 δημόσια καταφύγια που είχε φτιάξει το κράτος. Εκτός όμως από αυτά θεωρείται ότι υπάρχουν και αρκετές χιλιάδες ιδιωτικά τα οποία φτιάχτηκαν σε πολυκατοικίες και άλλους ιδιωτικούς χώρους λόγω αναγκαστικού νόμου της κυβέρνησης Μεταξά. Ωστόσο δεν μπορούμε με ακρίβεια να γνωρίζουμε τον αριθμό όσων πραγματικά κατασκευάστηκαν αλλά και σε τι κατάσταση είναι σήμερα αυτά. Εκτεταμένη καταγραφή και ανάλυση για τα καταφύγια έχει κάνει ο ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης

ο οποίος έχει γράψει και σχετικό βιβλίο (Τα Καταφύγια της Αττικής). Τα τελευταία οκτώ χρόνια έχει επισκεφθεί περίπου 80 καταφύγια στην Αθήνα και Πειραιά. Καθένα από αυτά έχει τη δική του ιστορία να πει. Κάποια από αυτά τα καταφύγια ήταν προστασίας αλλά άλλοτε βασανισμού. Κι αυτό γιατί η χρήση τους άλλαξε πολλές φορές μέσα στα χρόνια. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Κυρίμης έχει δηλώσει σε διαλέξεις και συνεντεύξεις: «Από το 1936 έως τα Δεκεμβριανά τα καταφύγια έγιναν από μέσο προστασίας του πληθυσμού, κέντρα βασανιστηρίων από τις κατοχικές δυνάμεις, προστάτευσαν ξανά τους κατοίκους του Πειραιά από τον συμμαχικό βομβαρδισμό του ’44 και στα Δεκεμβριανά έγιναν πεδίο συγκρούσεων και έκρυψαν άμαχους πολίτες».

Αναφέρει επίσης ο ίδιος ότι το μόνο καταφύγιο το οποίο συντηρείται είναι αυτό στην οδό Κοραή 4, ως χώρος ιστορικής μνήμης. Ακόμη όμως και αυτό αυτό δεν συντηρείται με την ιδιότητα του καταφυγίου, αλλά ως χώρος κράτησης των Γερμανών. Πού υπάρχουν όμως καταφύγια; Παντού! Στην Αθήνα (Λυκαβηττός, Αρδηττός, Πολύγωνο κ.α.), στον Πειραιά (Προφ. Ηλίας, Καστέλα, Δραπετσώνα κ.α.), στα νότια προάστια (Ελληνικό, Βούλα, Γλυφάδα), στα βόρεια (Κηφισιά, Παπάγου, Ψυχικό), στο Σούνιο, στη Ραφήνα. Ανάμεσα σ’ αυτά τα καταφύγια υπάρχουν μερικά όπως της «Μεγάλης Βρετανίας», του Μεγάρου της Εθνικής Ασφαλιστικής, της Τραπέζης της Ελλάδος, του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και το υπόγειο του Μεγάρου του Αρείου Πάγου.

Τα μεγαλύτερα καταφύγια

Ένα από τα μεγαλύτερα καταφύγια στην άγνωστη πόλη κάτω από την Αθήνα είναι του Λυκαβηττού. Το συγκεκριμένο φτάνει τα 500 τετραγωνικά μέτρα. Το υπόγειο καταφύγιο του Λυκαβηττού κατασκευάστηκε γύρω στο 1936, κοντά στη σπηλαιοεκκλησιά των Αγ. Ισιδώρων. Εκτείνεται σε βάθος 100 μέτρων μέσα στο βράχο, διαθέτει δύο εισόδους, και είναι μεγαλύτερο και σε καλύτερη κατάσταση από το γνωστότερο μα εγκαταλειμμένο καταφύγιο του Αρδηττού. Συντηρημένο, φρεσκοβαμμένο, αλλά με φανερά τα σημάδια του χρόνου, με ρεύμα, τουαλέτες και λουτρά. Οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν επίσης: δύο μεγάλες αίθουσες και άλλες μικρότερες, διαδρόμους, πολυβολείο (φωλιά πολυβόλου), αποθηκευτικούς χώρους, συσκευές και αγωγούς εξαερισμού, δεξαμενές, πίνακες και διακόπτες ηλεκτρικού, τηλεφωνικό κέντρο της εποχής του. Και οι δύο είσοδοι, καταλήγουν στην κεντρική μεγάλη αίθουσα όπου και στεγάστηκε το Αρχηγείο Αντιαεροπορικής Άμυνας για τις ανάγκες του πολέμου του 1940. Πιο συγκεκριμένα, η αρχική χρήση του ήταν στρατιωτική και ξεκίνησε όταν εγκαταστάθηκε εκεί το 1936 ή 1937 η Υπηρεσία Επιτήρησης Συναγερμού Αέρος Θαλάσσης και ο Σταθμός Ασυρμάτου, της διεύθυνσης Ραδιοτηλεγραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού.

Από την άλλη το καταφύγιο επί της Καραγεώργη Σερβίας είναι περίπου 400 τ.μ. με 20 βοηθητικούς χώρους. Την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί στρατιώτες έφτιαξαν καταφύγια στρατιωτικού τύπου στο κέντρο της πρωτεύουσας αλλά και σε παραθαλάσσιες περιοχές, υπό τον φόβο μιας συμμαχικής απόβασης. Τη δεκαετία του ’50 κατασκευάστηκαν και άλλα καταφύγια, όχι τόσο ενισχυμένα όσο τα παλιά, για τον φόβο του Ψυχρού Πολέμου. Το καταφύγιο του Αρδηττού επιτάχθηκε από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου και με το τέλος του χρησιμοποιήθηκε σαν ορμητήριο των αντιστασιακών. Επί βασιλείας Παύλου αποτέλεσε βασιλικό καταφύγιο και ίσως εξαιτίας αυτού στη συνείδηση του κόσμου να επικράτησε η αντίληψη πως επικοινωνεί υπογείως με τα βασιλικά ανάκτορα.

Επικοινωνούν τα καταφύγια μεταξύ τους;

Όπως έχει δηλώσει ο κ. Κυρίμης κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Το γεγονός ότι τα καταφύγια είναι δαιδαλώδη και σκοτεινά έδωσαν πολλές φορές αφορμές για εικασίες και παραφιλολογία. Ο στόχος που κατασκευάστηκαν δεν ήταν για να πηγαίνει ο κόσμος από το ένα στο άλλο, αλλά να προφυλαχθεί και να μπορέσει να βγει σε ένα κοντινό σημείο με ασφάλεια. Εκτός από εκείνα που ανήκουν ακόμα σε υπηρεσίες του στρατού ή του ναυτικού, υπάρχουν και άλλα, όπως καταφύγια στις πλαγιές βουνών, που δεν ανήκουν πουθενά και η ευθύνη για τον καθαρισμό τους ανήκει στην αστυνομία. Κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει καν τον ακριβή αριθμό τους και η τσιμεντένια αγκαλιά τους θρυμματίζεται όσο περνάει ο χρόνος.