Κυριακή του Πάσχα έθιμα: Η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης

12:25 5/5/2024 - Πηγή: Attiki Press

Η Κυριακή του Πάσχα, είναι η ημέρα όπου σύμφωνα με το χριστιανικό εορτολόγιο εορτάζεται η Λαμπροφόρος και Ζωηφόρος Ανάσταση του Ιησού Χριστού, η νίκη της ζωής επί του θανάτου, η πτώση και καθαίρεση του Άδη από τον Αναστημένο Χριστό. Αποτελεί την μεγαλύτερη εορτή του Χριστιανισμού, καθώς αυτή την ημέρα εκπληρούνται οι διδαχές και το

δόγμα του και ονομάζεται αλλιώς Πασχαλιά και Λαμπρή. Γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο και σε κάθε τόπο της Ελλάδας με έθιμα και παραδόσεις που πολλές φορές διαφέρουν. Μετά τη Λειτουργία, οι πιστοί μεταφέρουν το Άγιο Φως στο σπίτι τους και στην εξώθυρα του κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού στο πάνω μέρος της πόρτας και μετά ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο. Παλαιότερα (και ίσως και σήμερα σε κάποιες περιοχές) τσουρούφλιζαν με καινούργιο φως τα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα.

Το σούβλισμα του οβελία

Όταν ακούμε τη λέξη Πάσχα, ενδεχομένως η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι ολόκληρη η οικογένεια καθισμένη στο γιορτινό τραπέζι, να μοιράζεται απολαυστικά εδέσματα, λαχταριστά γλυκά, κατακόκκινα αυγά και φυσικά τον πεντανόστιμο οβελία, που «κοσμεί» κάθε τραπέζι την ημέρα της Λαμπρής. Ομολογουμένως, το αρνί είναι αναπόσπαστο τμήμα του πασχαλινού τραπεζιού που έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα. Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, ο αμνός συμβολίζει τον Χριστό, διότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είχε παρομοιάσει τον Ιησού με τον αμνό θεού που θα πάρει στις πλάτες του τις αμαρτίες του κόσμου. Για αυτό και ο Χριστός ονομάστηκε από τον Ιωάννη τον Προδρόμο ως ο «αμνός ο αίρων την αμαρτία του κόσμου».

Στις εβραϊκές παραδόσεις, οι κάτοικοι έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους με το αίμα του θυσιαζόμενου αρνιού, κατ’ αναπαράσταση της νύχτας της εξόδου τους από την Αίγυπτο. Στο πασχαλινό δείπνο υπήρχαν και πικρά χόρτα σε ανάμνηση της πικρίας από τη δουλεία στην Αίγυπτο, κρασί, αλλά και άζυμος άρτος σε υπενθύμιση της βιαστικής αναχώρησης από την Αίγυπτο. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες και οι αρματωλοί, όταν έκαναν ανακωχή, σούβλιζαν αρνιά λέγοντας ότι ο Χριστός θα χαρίσει την «ανάσταση» και στο πολύπαθο γένος τους, ενώ τα χρόνια που ακολούθησαν το σούβλισμα του αρνιού γινόταν στη Ρούμελη και στην Πελοπόννησο. Φτάνοντας στο σήμερα, δεν είναι τυχαίο πως στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν το αρνί στη σούβλα, εναλλακτικά, υπάρχουν χίλιες δυο συνταγές για μαγειρεμένο αρνί. Η Ορθόδοξη εκκλησία, συμμετέχει και εκείνη στο έθιμο, καθώς την Κυριακή του Πάσχα καθαγιάζεται ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Συγκεκριμένα, οι πιστοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας.

Βεγγαλικά

Αναπόσπαστο στοιχείο της λειτουργίας στην εκκλησία πριν και μετά την Ανάσταση αποτελούν οι θόρυβοι και το φως και πιο συγκεκριμένα, τα βεγγαλικά, οι κροτίδες και οι μπαλωθιές. Αποτελούν χαρακτηριστικά και της ίδιας της Ανάστασης. Ειδικότερα, το στοιχείο των θορύβων συσχετίζεται με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι τα βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα διώχνονται με τους εκφοβιστικούς κρότους, ενώ στο φως της Αναστάσεως «αποδίδεται δύναμις, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός» (Μέγας).

ΚέρκυραΥπό τον ήχο…κανατιών!

Ένα ιδιαίτερο και παγκοσμίως πλέον γνωστό έθιμο για το οποίο έρχονται πολλοί επισκέπτες από το εξωτερικό αλλά συρρέουν και εκατοντάδες άλλοι πιστοί από την Ελλάδα για να το ζήσουν από κοντά λαμβάνει χώρα στην πανέμορφη Κέρκυρα. Τα έθιμα στην Κέρκυρα τις Άγιες Ημέρες φημίζονται από την ιδιαίτερη λαμπρότητα που τους αποδίδεται από τους κατοίκους του νησιού. Μπάντες παιανίζουν το «Χριστός Ανέστη…», η περιφορά των Επιταφίων γίνεται ακόμη και Σάββατο μεσημέρι ενώ η πιο κατανυκτική εμπειρία που κάποιος μπορεί να ζήσει είναι η συμμετοχή στην Ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής με τον πιο γραφικό επιτάφιο στον Άγιο Γεώργιο, τον ναό μέσα στο παλαιό Φρούριο.

Η επίσημη περιφορά με όλες τις φιλαρμονικές μαζί γίνεται από τη Μητρόπολη. Η περιφορά του επιταφίου του αγίου Σπυρίδωνα μαζί με το σκήνωμα του αγίου γίνεται το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Το περίεργο αυτό έθιμο προέρχεται από τα χρόνια της ενετικής κατοχής, όταν είχε απαγορευθεί η έξοδος του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή σύμφωνα με το neakriti.gr. Από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα του Μεγάλου Σαββάτου είναι η ρίψη κανατιών γεμάτων νερό από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα την ώρα που στην εκκλησία ακούγεται η φράση «ανάστα ο Θεός!» Οι μπάντες βγαίνουν στους δρόμους παιανίζοντας το εμβατήριο «Μη φοβάστε Γραικοί» και τις ακολουθούν οι μαζορέτες. Το βράδυ στην Ανάσταση η πόλη φωτίζεται από τα κεριά που ανάβουν σε κάθε παράθυρο σπιτιού.

Οι Βαγιοφόρες

Οι χρυσοποίκιλτοι επιτάφιοι της Ζακύνθου

Στη Ζάκυνθο τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας αρχίζουν το Σάββατο του Λαζάρου. Στις 11 το πρωί ακριβώς κρεμιέται το λεγόμενο “βαγί” και όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών ηχούν πανηγυρικά και σχεδόν ταυτόχρονα. Το “βαγί” στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα φοίνικα, που με αυτά πλέκουν σταυρούς, “βαγιοφόρες”, ήλιους, αλογάκια κ. τ. λ. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή. Ανάλογα “πλεκτά” δημιουργήματα μοιράζονται και στην Κρήτη σε όλες τις ενορίες με τα φύλλα του φοίνικα να έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία ώστε να γίνει η αφύγρανσή τους και να διατηρήσουν το σχήμα του Σταυρού που τους δίνουν οι τεχνήτρες. Οι ιδιομορφίες του ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ όμως. Πρώτα απ’ όλα οι ύμνοι είναι τονισμένοι κατά τη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική. Ο Εσταυρωμένος εξέρχεται μετά το ενδέκατο ευαγγέλιο και όχι μετά το πέμπτο ευαγγέλιο, όπως συνηθίζεται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει, κατά το Ζακυνθινό μέλος, ενώ γίνεται και η λιτάνευση του Εσταυρωμένου.

Άλλο αξιοσημείωτο του ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι πως δε χρησιμοποιείται ο γνωστός – στην υπόλοιπη Ελλάδα – κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”. Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο. Στο νησί, οι επιτάφιοι δε στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης. Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αποκορύφωση της Μεγάλης Εβδομάδας στη Ζάκυνθο. Στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου του Μόλου, ξεκινά η λιτανεία του Εσταυρωμένου.

Μαζί με τον Εσταυρωμένο γίνεται και η λιτάνευση της εικόνας “Mater Dolorosa”, δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σε όλους τους ιερούς ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους. Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11:15, αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό. Στις 11:45 ξεκινά η αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται κατά την ιδιόμορφη ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική. Αμέσως μετά, η Εικόνα της Ανάστασης επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό. Κατά την τοπική παράδοση της Ζακύνθου, τελείται μόνο το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Το “αντέτι” (έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών.

Στο καμίνιΕπιτάφιος στη θάλασσα από τους Υδραίους

Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του.

Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα ενώ τα πυροτεχνήματα φωτίζουν τον ουρανό με χιλιάδες βαρελότα να ακούγονται κηρύσσοντας τον «πόλεμο» στον ίδιο τον θάνατο!