Πολυτέλεια η ανθρώπινη αλληλεπίδραση

12:44 20/2/2025 - Πηγή: Attiki Press

Στο βιβλίο της “The Last Human Job”, η κοινωνιολόγος Άλισον Πιού μας μεταφέρει στις πιο βαθιές, ανθρώπινες στιγμές που εκτυλίσσονται σε ένα νοσοκομείο. Εκεί, μια νεαρή ιερέας περιφέρεται στους διαδρόμους, απαλύνει τον πόνο, αγκαλιάζει το πένθος, τραγουδάει για να καθησυχάσει τις ψυχές που τρέμουν μπροστά στη θλίψη και την απώλεια. Ένας ασθενής της είπε: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκλονιστικό από το να βρίσκεσαι στη χειρότερη στιγμή της ζωής σου και να σε παρηγορεί ένας ξένος.»

Κι όμως, αυτή η δουλειά,

που αγγίζει την ψυχή, καταλήγει να καταπιέζεται από την ψυχρότητα της τεχνολογίας. Η ιερέας αναγκάζεται να αφιερώνει χρόνο όχι στους ανθρώπους, αλλά σε δυσλειτουργικά ηλεκτρονικά συστήματα, να καταγράφει τις στιγμές της αληθινής επαφής σε άψυχες φόρμες που δεν μπορούν να αποτυπώσουν ούτε το ένα δέκατο της ζεστασιάς της. Τρεις διαφορετικές πλατφόρμες την αναγκάζουν να απομακρύνεται από αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό. Για πέντε χρόνια, η Πιού ακολούθησε όχι μόνο ιερείς, αλλά και δασκάλους, γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, κομμωτές – πάνω από 100 ανθρώπους που το έργο τους βασίζεται στην ουσιαστική, συναισθηματική σύνδεση με τους άλλους. Κι όμως, βλέπει ότι ολοένα και περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους εγκλωβίζονται στη λογική της παραγωγικότητας, αναγκασμένοι να αποδείξουν την αξία της δουλειάς τους μέσα από αριθμούς και δεδομένα που δεν λένε τίποτα για τη δύναμη ενός χαμόγελου, για τη ζεστασιά μιας κουβέντας.

Αλλά πώς μπορεί κανείς να ποσοτικοποιήσει τη συμπόνια; Πώς καταγράφεται η ανακούφιση που νιώθει ένας ετοιμοθάνατος όταν κάποιος του κρατάει το χέρι; Η απάντηση είναι απλή: δεν μπορεί. Η νοσηλευτική φροντίδα, η διδασκαλία, η πνευματική υποστήριξη δεν είναι μετρήσιμα προϊόντα. Ωστόσο, οι άνθρωποι που αφιερώνουν τη ζωή τους σε αυτά καλούνται να τα καταχωρούν σε άψυχα λογιστικά συστήματα, αντί να αφιερώνουν τον χρόνο τους εκεί που πραγματικά έχουν αξία. Η κοινωνία μας μοιάζει να διχάζεται. Οι πολύ πλούσιοι απολαμβάνουν την ανθρώπινη φροντίδα σε όλο της το μεγαλείο – γιατρούς που αφιερώνουν χρόνο, ιδιωτικά σχολεία με δασκάλους που γνωρίζουν το κάθε παιδί προσωπικά, φαρμακεία με ανθρώπους που θυμούνται το όνομά σου. Οι υπόλοιποι όμως ζουν σε έναν κόσμο γεμάτο αυτοματοποιημένες τηλεφωνικές γραμμές, ρομπότ-θεραπευτές και εκπαιδευτικές εφαρμογές που υποτίθεται ότι αντικαθιστούν τη διδασκαλία.

«Το να έχεις έναν άνθρωπο να σε φροντίζει έχει γίνει πολυτέλεια», γράφει η Πιού. Και αυτή η αλήθεια είναι σπαρακτική. Όσο διάβαζα το βιβλίο της, συνειδητοποίησα κάτι βαθύτερο: δεν είναι μόνο η έλλειψη φροντίδας που μας πληγώνει, αλλά η αίσθηση ότι δεν μετράμε, ότι οι θεσμοί που κάποτε μας στήριζαν, τώρα μας βλέπουν ως αριθμούς. Οι πολίτες όλο και περισσότερο αισθάνονται αόρατοι, γιατί οι καθημερινές, ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις εξαλείφονται. Οι εργαζόμενοι δεν έχουν τον χρόνο να είναι εκεί ο ένας για τον άλλον. Το ταχυδρομείο που κάποτε ήταν σημείο συνάντησης γίνεται απρόσωπο. Ο γιατρός που σε ήξερε με το μικρό σου όνομα τώρα σε βλέπει για δέκα λεπτά, ανάμεσα σε αναφορές και checklists.

Ρώτησα την Πιού αν υπάρχει ελπίδα να επιστρέψουμε σε έναν κόσμο πιο ανθρώπινο. Η απάντησή της με γέμισε παρηγοριά. Μου είπε ότι η ψυχρότητα της τεχνολογίας δεν είναι αναπόφευκτη, γιατί οι άνθρωποι διψούν για αυθεντική επαφή. «Όσο εξελιγμένα κι αν γίνουν τα ρομπότ, οι άνθρωποι χάνουν το ενδιαφέρον τους να αλληλεπιδρούν με μηχανές. Η προβλεψιμότητά τους κουράζει.» Στο τέλος, όλοι μας αναζητούμε τη ζεστασιά που προσφέρει μια ανθρώπινη φωνή, ένα χέρι που μας αγγίζει, ένα χαμόγελο που δεν είναι προγραμματισμένο. Αν δεν αναγνωρίσουμε τη σημασία της φροντίδας σήμερα, μπορεί να το μετανιώσουμε όταν, κάποια στιγμή, βρεθούμε εμείς στο κρεβάτι του νοσοκομείου, και η ιερέας που ήρθε να μας παρηγορήσει πρέπει να φύγει βιαστικά – όχι γιατί το θέλει, αλλά γιατί πρέπει να συμπληρώσει μια ακόμη ψυχρή, ηλεκτρονική αναφορά.

Από την Jessica Grose για τους ΝYT