Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός- Τα θύματα, οι θύτες και οι γονείς

15:31 20/2/2015 - Πηγή: Attiki Press

Ο σχολικός εκφοβισμός (schoolbullying) είναι πιθανότατα το πιο σοβαρό πρόβλημα της μαθητικής κοινότητας, εκτιμούν ειδικοί επιστήμονες, που έχουν προ καιρού προχωρήσει σε σχετικές έρευνες και έχουν ενημερώσει το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας για τις αναγκαίες από την πλευρά του δράσεις.

Του Πέτρου Καρσιώτη

Ως σχολικός εκφοβισμός, σύμφωνα με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, ορίζεται η εσκεμμένη και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την πρόκληση πόνου-ψυχικού και σωματικού- σε μαθητές από συμμαθητές τους, μέσα και έξω από το σχολείο. Ο σχολικός εκφοβισμός, που σαν φαινόμενο έρχεται τόσο δραματικά στο προσκήνιο, με αφορμή την υπόθεση εξαφάνισης του σπουδαστή από τα Ιωάννινα, μπορεί να περιλαμβάνει σωματική βία (χτυπήματα, γροθιές, κλωτσιές), απειλές, εκβιασμούς, πειράγματα, κοροϊδία, διασπορά ανυπόστατων φημών, αποκλεισμό παιδιών από κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες, σεξουαλική παρενόχληση και κλοπές αντικειμένων του θύματος.

Μοιάζει σαν τραγική ειρωνεία, καθώς τα στοιχεία της έρευνας που παρατίθενται για του λόγου το αληθές, έρχονται από τα… Ιωάννινα, την πόλη που συγκλονίζεται από τις συνθήκες εξαφάνισης του 20χρονου σπουδαστή και τις υποψίες που εκφράζονται ότι ο εκφοβισμός του ίσως να έχει παίξει ρόλο στο μεγάλο μυστήριο…

Το 12% των μαθητών έχει υπάρξει θύμα εκφοβισμού

Μελέτη ειδικών του Τμήματος Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής κ. Πέτρο Σκαπινάκη, η οποία περιελάμβανε 5.614 μαθητές 16-18 ετών από 25 Γενικά Λύκεια της χώρας και δημοσιεύθηκε στο «Βήμα», έδειξε ότι «συνολικά περίπου 12% των μαθητών έχει υπάρξει θύμα επιθετικότητας, ενώ το 20% έχει εμπλακεί ως θύτης σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Πάντως συχνή εμπλοκή -δηλαδή τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα- είχαν (ευτυχώς) λιγότερα παιδιά (1,4% και 2,8% αντιστοίχως)».Ο καθηγητής είναι σαφής: «Πρόκειται για ένα εκτεταμένο φαινόμενο, που δίνει λανθασμένα μηνύματα, με κυριότερο το ότι δεν είμαστε καθόλου ανεκτικοί στη διαφορετικότητα, όποια και αν είναι αυτή -είτε αφορά φυλή και χρώμα, είτε παιδιά με καλύτερες επιδόσεις από εμάς, τα οποία είναι και από τα κύρια θύματα του bullying, είτε παιδιά που δεν είναι τόσο κοινωνικά».

Οι δυνατοί εκφοβίζουν εκείνους που θεωρούν αδύναμους

«Πρέπει να εξηγήσουμε», συνεχίζει ο κ. Σκαπινάκης, «ότι το bullying δεν αφορά έναν τσακωμό μεταξύ “τσαμπουκάδων”. Κλείνει μέσα του μια ασυμμετρία δύναμης -οι δυνατοί εκφοβίζουν εκείνους που θεωρούν πιο αδύναμους. Και πρέπει να δείχνουμε μηδενική ανοχή σε τέτοια φαινόμενα, καθώς μπορεί να κοστίσουν πολύ σοβαρά στην ψυχική υγεία των θυμάτων στο μέλλον».Ο κ. Σκαπινάκης τονίζει, επίσης, πως έχει αποδειχθεί ότι το έντονο bullying συνδέεται με κατάθλιψη, με αυτοκτονικό ιδεασμό, ακόμη και με αυτοκτονίες. Έλεγε προφητικά πριν από λίγους μήνες: «Ευτυχώς, δεν έχουμε καταγράψει αυτοκτονίες παιδιών στη χώρα μας, αλλά στο εξωτερικό οι αυτοκτονίες εφήβων λόγω σχολικού εκφοβισμού συνεχώς αυξάνονται. Και για την Ελλάδα όμως, όσο το φαινόμενο εντείνεται, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει αν θα δούμε έφηβους αυτόχειρες στο μέλλον, οι οποίοι έχουν πέσει θύματα σχολικού εκφοβισμού».

Κίνδυνος αυτοκτονιών από τον τρόμο του εκφοβισμού

«Είναι χαρακτηριστικό ότι μελέτη της ομάδας μας, που δημοσιεύθηκε το 2011 στο “BMC Psychiatry”», συνεχίζει ο κ. Σκαπινάκης, «έδειξε πως τα θύματα του bullying, και κυρίως αυτά που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό σε εβδομαδιαία βάση, εμφάνιζαν συχνότερα αυτοκτονικό ιδεασμό. Μάλιστα η ιδέα της αυτοκτονίας φάνηκε να στοιχειώνει το μυαλό κυρίως των αγοριών που είχαν υποστεί τον εκφοβισμό».Το bullying, λοιπόν, μπορεί να σκοτώσει και τα περιστατικά αυτοκτονιών παιδιών-θυμάτων είναι πολλά. Στη Βρετανία, στα μέσα του περασμένου έτους, ένας 11χρονος πήρε υπερβολική δόση παυσίπονων και έχασε τη ζωή του από καρδιακή προσβολή, επειδή οι συμμαθητές του τον κορόιδευαν λόγω της… εξυπνάδας του!

Αυτοκτονίες εφήβων σε Βρετανία-ΗΠΑ

Στη Βρετανία, επίσης, ένας 16χρονος και μια 15χρονη, που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό επί έτη, αποφάσισαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους, ενώ στη Φλόριντα των ΗΠΑ ένα 14χρονο αγόρι αυτοκτόνησε μέσα στις τουαλέτες του σχολείου του, επειδή υφίστατο λεκτική και σωματική βία από τους συμμαθητές του λόγω του ότι ήταν… μικρόσωμο! Σε ό,τι αφορά το προφίλ των θυμάτων του εκφοβισμού, είναι χρέος αδήριτο της κοινότητας των διδασκόντων να το ανακαλύπτουν και μαζί με τους γονείς να εγκύπτουν στα επί μέρους στοιχεία του προβλήματος και να εμποδίζουν ή και να ξεριζώνουν το απεχθές φαινόμενο.

«Όπως φαίνεται», λέει ο καθηγητής, «τα θύματα είναι συνήθως παιδιά, που ξεφεύγουν από τον μέσο όρο, είτε στις επιδόσεις, είτε στην εμφάνιση, είτε στη συμπεριφορά.Μπορεί να είναι ένα παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ένα παιδί κλειστό, ένας πολύ καλός μαθητής.Σε ό,τι αφορά τους θύτες, οι κακές επιδόσεις στο σχολείο και η ανεργία του πατέρα φάνηκε να αποτελούν ισχυρούς παράγοντες για τέτοιου είδους επιθετικές συμπεριφορές. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι συχνά οι πατεράδες των θυτών ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες». Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η σύνδεση;

Στον αυτόματο πιλότο τα παιδιά λόγω των προβλημάτων επιβίωσης

«Συνήθως όταν ο πατέρας είναι μονίμως απών, ως ελεύθερος επαγγελματίας που πασχίζει να τα καταφέρει εργασιακά σε έναν δύσκολο στίβο, το παιδί εκ των πραγμάτων μπαίνει σε ό,τι αφορά την ανατροφή του στον“αυτόματο πιλότο” και είναι πολύ πιο εύκολο να ξεφύγει.Είναι πιθανό πάλι οι ελεύθεροι επαγγελματίες να περνούν, έστω και ασυναίσθητα, επιθετικότερα μηνύματα στα παιδιά τους, καθώς και οι ίδιοι γίνονται πιο διεκδικητικοί για να επιβιώσουν στην αρένα του ελεύθερου επαγγέλματος» εξηγεί ο κ. Σκαπινάκης.

Τα συμπτώματα των θυμάτων του εκφοβισμού

Η ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων έχει ασχοληθεί ακόμη και με τα σωματικά συμπτώματα θυμάτων και θυτών του σχολικού εκφοβισμού. Συνήθως, είτε στην πρώτη κατηγορία ανήκει το παιδί, είτε στη δεύτερη, αργεί να μιλήσει για το πρόβλημα στους γονείς του.Μπορεί όμως, επισημαίνουν οι ειδικοί, να «φωνάζει» το σώμα του το πρόβλημα, φθάνει οι γονείς να μπορούν να αφουγκραστούν την αγωνία και το φόβο των παιδιών τους. Έρευνα σε 2.427 παιδιά ηλικίας από 16 έως 18 ετών έδειξε ότι τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού συχνά αναφέρουν πόνους στη μέση, ζαλάδες και κόπωση. Επίσης εμφανίζουν προβλήματα στον ύπνο και πόνους στην κοιλιά: «Τα παιδιά εκφράζουν μέσω των σωματικών συμπτωμάτων τους αυτό που τους κατατρώγει τη ζωή και δεν μπορούν να το εκφράσουν με λέξεις», εξηγεί ο καθηγητής.