Βάκχες του Ευριπίδη από το «Πειραϊκό Θέατρο Δ. Ροντήρης»

17:17 4/9/2015 - Πηγή: Attiki Press

Μια βαθυστόχαστη παράσταση, με παράλληλη απόδοση του λόγου στην νοηματική γλώσσα.

του Κώστα Νταλιάνη

Το κείμενο

Οι «Βάκχες» είναι μία από τις πλέον συζητημένες τραγωδίες, που μας κληροδότησε το αρχαιοελληνικό θέατρο. Γράφτηκε από τον Ευριπίδη κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ενώ πια βρισκόταν στην Μακεδονία, και πρωτοπαίχτηκε το 405 π.Χ. μετά τον θάνατό του συγγραφέα.

Είναι ένα από τα τελευταία έργα, που μας παραδόθηκε από την τριάδα των μεγάλων τραγικών μας

και γυρνάει απροσδόκητα στις απαρχές της τραγωδίας, δίνοντάς μας τη μοναδική (σε σωζόμενη τραγωδία) δραματοποίηση μυθολογικών γεγονότων από τη ζωή του προστάτη του δράματος θεού Διονύσου. Το έργο ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες τραγωδίες για το γεγονός ότι ο χορός είναι ενσωματωμένος στην πλοκή και ότι ο θεός δεν είναι μια μακρινή παρουσία, αλλά ένας βασικός χαρακτήρας του έργου και μάλιστα ο πρωταγωνιστής.

Η τραγωδία βασίζεται στον μύθο του βασιλιά της Θήβας Πενθέα (όνομα ετυμολογικά συνδεδεμένο με το πάθος-πάθημα-πόνο, προοικονομώντας έτσι την μοίρα του τραγικού ήρωα) και της τιμωρίας του από τον θεό Διόνυσο, που ήταν ξάδελφός του.

Ο Διόνυσος εμφανίζεται στην αρχή του έργου με ανθρώπινη μορφή και αναγγέλλει ότι ήρθε στην Θήβα για να εκδικηθεί τις συκοφαντίες, ότι τάχα δεν είναι γιος του Δία, επιχειρώντας συγχρόνως να επιβάλει την λατρεία του και τις διονυσιακές τελετές. Το γεγονός αυτό τον φέρνει σε σύγκρουση με τον βασιλιά Πενθέα, ο οποίος αντιτίθεται στις οργιαστικές τελετουργίες της νέας θρησκείας.

Η ερμηνεία

Το έργο πραγματεύεται το θέμα των δύο αντιτιθέμενων πλευρών της ανθρώπινης φύσης. Από την μία, η λογική και εξημερωμένη/εκπολιτισμένη πλευρά του ανθρώπου, η οποία στο κείμενο αντιπροσωπεύεται από τον χαρακτήρα του Πενθέα, και από την άλλη η ενστικτώδης, αρχέγονη πλευρά του, την οποία εκφράζει ο θεός Διόνυσος. Ο πρώτος ασκεί την εξουσία του στο συνειδητό, ενώ ο δεύτερος βασιλεύει στο ασυνείδητο.

Στα έργα του Ευριπίδη οι θεοί αντιπροσωπεύουν όχι εξωτερικά φαινόμενα, αλλά δραματοποιημένα εσωτερικά στοιχεία του ανθρώπου. Οι «Βάκχες» αποτελούν ένα cautionary tale (προειδοποιητικό μύθο) σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχει όποιος αρνείται ή αγνοεί την ανθρώπινη επιθυμία για την διονυσιακή εμπειρία, την σύνδεση δηλαδή με τα ζωώδη ένστικτα και ορμές, που ενυπάρχουν εκ γενετής στον άνθρωπο. Όσοι καταπιέζουν και απωθούν αυτή την επιθυμία, οδηγούνται σε μια εσωτερική διάσπαση, συμβολιζόμενη στο έργο με τον σωματικό διαμελισμό του Πενθέα.

Η παράσταση

Τη σκηνοθεσία (όπως και τη σύνθεση του κειμένου) έχει αναλάβει ο Γιώργος Παπαθεοδώρου και η παράσταση διαθέτει ενέργεια και καλούς ρυθμούς. Ο σκηνοθέτης δούλεψε πάνω στην ταιριαστή και απλή μετάφραση του Χρήστου Σάββα και την προσάρμοσε δραματουργικά με τον πλέον κατάλληλο τρόπο, αποσκοπώντας στην αμεσότητα της επικοινωνίας με το κοινό.

Στο έργο ο θεός Διόνυσος εμφανίζεται διττός. Αρχικά, περιγράφεται από τον χορό ως ο θεός του κρασιού, του ενστίκτου και της ευφροσύνης. Όταν, όμως, εμφανίζεται στην σκηνή διψά για εκδίκηση, είναι μηχανορράφος, θυμωμένος κι εκδικητικός. Η επιλογή από τον σκηνοθέτη να ερμηνευτεί ο χαρακτήρας του Διόνυσου από δύο ηθοποιούς ήταν εύστοχη, καθώς έτσι εξέφρασε άρτια και τις δύο αυτές πλευρές.

Τα κοστούμια του Art Stage εξέφρασαν λειτουργικά την βασική σύγκρουση του έργου: ο Πενθέας ντυμένος στο απόλυτο λευκό της αγνότητας, της διαύγειας και του φωτός και ο Διόνυσος στο μαύρο του άγνωστου, σκοτεινού, σαγηνευτικού και μυστηριώδους. Τα κοστούμια του χορού με τα γαιώδη, φυσικά χρώματα ήταν καλοσχεδιασμένα, αισθησιακά και έδεσαν λειτουργικά με το λιτό σκηνικό. Το μεγάλο προτέρημα της παράστασης ήταν οι χορογραφίες τόσο του χορού των Μαινάδων/Βακχών, όσο και των δύο ηθοποιών, που ερμήνευαν τον χαρακτήρα του Διόνυσου.

Με τη καθοδήγηση της χορογράφου Κάλλιας Θεοδοσιάδη (και το ταιριαστό μακιγιάζ), όλες οι κοπέλες του χορού κινούνταν και λειτουργούσαν σαν ένα σώμα και μια φωνή, εκστατικές, παθιασμένες και προκλητικές. Αυτό που έλειψε, όμως, από την παράσταση ήταν μία νέα ματιά στο έργο, όπως και μια ιδιαίτερη διονυσιακή ατμόσφαιρα. Οι μουσικές του Σάκη Τσιλίκη δεν ήταν απόλυτα ταιριαστές και ιδιαίτερα το τραγούδι των Βακχών ήταν εκτός κλίματος, ενώ οι φωτισμοί του Ιωάννη Πρώιμου ήταν απλώς διεκπεραιωτικοί.

Οι ερμηνείες

Ο Πετρος Τσαπαλιάρης ερμηνεύει αμφίσημα τον βασιλιά Πενθέα ως πεισματάρη, αλλά και διστακτικό. Ο Βασίλης Ζώης, κινητικός, γεμάτος ενέργεια και πάθος, ως η αντρική πλευρά του Διόνυσου και η Κυριακή Υψηλάντη, στιβαρή και υποβλητική, ως η θηλυκή πλευρά του θεού, ταίριαξαν ως δίδυμο και ερμήνευσαν πολύ καλά τις εμπνευσμένες χορογραφίες της Κάλλιας Θεοδοσιάδη, ειδικά στην σκηνή κατά την οποία ο Πενθέας πείθεται να ντυθεί μαινάδα από τον θεό Διόνυσο. Ο Σπύρος Φωκάς, έστω και στον μικρό ρόλο του Θεράποντος, ξεχώρισε με την άνεση και την εμπειρία του πάνω στη σκηνή. Από τις κοπέλες του χορού ξεχώρισε η Κατερίνα Χολή, παθιασμένη και εκφραστικότατη με την ζωώδη ενέργεια των κινήσεών της.

Απόδοση στη νοηματική γλώσσα

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην κίνηση να υπάρχει στην σκηνή μεταφραστής του κειμένου στη νοηματική γλώσσα, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε ένα μέρος του πληθυσμού -που ήταν αποκλεισμένο ως τώρα- να μετέχει στην εμπειρία του τραγικού θεάτρου πλήρως. Οι διοργανωτές φρόντισαν, επίσης, να είναι δωρεάν η είσοδος σε ΑΜΕΑ.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία-Σύνθεση κειμένου: Γιώργος Παπαθεοδώρου

Μετάφραση: Χρήστος Σάββας

Μουσική: Σάκης Τσιλίκης

Χορογραφίες-Κινησιολογία: Κάλλια Θεοδοσιάδη

Ερμηνεία Χορικών: Δημήτρης Ψαριανός

Στίχοι Χορικών: Τούλα Καρώνη

Σκηνικά – Κοστούμια: Art Stage

Φωτισμοί: Ιωάννης Πρώϊμος

Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Τιτίκα Σαριγκούλη, Σπύρος Φωκάς, Χρήστος Σάββας, Αλέξης Μαρτζούκος, Κυριακή Υψηλάντη, Βασίλης Ζώης, Πέτρος Τσαπαλιάρης

Χορός: Εβίτα Φυτσαντωνάκη, Κωνσταντίνα Σπάθη, Κέλυ Νικηφόρου, Κατερίνα Χολή, Μαρία Μανώνα, Ιφιγένεια Καφετζοπούλου, Δήμητρα Στάϊκου, Ειρήνη Διαλεχτή.

Η παράσταση παίχτηκε στο «Ρωμαϊκό Ωδείο Πατρών» στο πλαίσιο του 34ου Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος της Πάτρας και μετά τη χθεσινή της παράσταση στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων, θα συνεχίσει την περιοδεία της στο εξωτερικό.

Δείτε επίσης

«Προμηθέας Δεσμώτης», σκηνοθεσία Κ.Φιλίπογλου:

Κυριακή, 6 Σεπτεμβρίου, Θέατρο Βράχων

Παρασκευή, 11 Σεπτεμβρίου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού