Το «Ελληνικό Σπίτι» της Αγγελικής Χατζημιχάλη

10:43 8/9/2020 - Πηγή: Καθημερινή

Από την πλατεία Αμερικής ώς την πλατεία Κολιάτσου, αφήνοντας πίσω τις στάσεις Καλλιφρονά και Λυσσιατρείο, συναντάς σε διάφορες εκδοχές την κληροδοτημένη εικόνα της Αθήνας: καπνισμένες από το καυσαέριο και τον χρόνο πολυκατοικίες 50, 60 και 70 χρόνων, κάποιες νεώτερες, και ανάμεσα τα παλιά σπίτια του Μεσοπολέμου, μονώροφα, διώροφα και λίγα τριώροφα σε όλη εκείνη τη βεντάλια της αισθητικής ευρυχωρίας και του μορφολογικού πειραματισμού. Τα σημειώνω όλα με την άκρη του βλέμματος για να επιστρέψω αργότερα και να τα φωτογραφήσω, αφού

πρώτα όμως έχω εκτελέσει την αποστολή μου.

Ζεστό μεσημέρι Κυριακής, προσπερνώ κουρεία, μίνι μάρκετ, καφέ που τα δουλεύουν μετανάστες από την Ασία, ενδιαμέσως φέρνω στον νου την ίδια διαδρομή στα χρόνια της εφηβείας μου και αυτή η εναλλαγή είναι κινηματογραφική, ευεργετική. Προορισμός μου είναι η οδός Νάξου, που ανέκαθεν προκαλούσε γλυκείς συνειρμούς και μαζί έρχονται σαν ατμός και οι εικόνες από τα σινεμά της περιοχής, Λιλά, Σινέ Μοντ, Λίντο, Αλφα… όλα εκεί γύρω σε εκείνο το μεσαίο στρώμα της Πατησίων και των παρόδων. Οταν ως παιδί πήγαινα σε αυτούς τους κινηματογράφους, το «Ελληνικό Σπίτι» της Αγγελικής Χατζημιχάλη συνέχιζε, ως Οικοκυρική-Βιοτεχνική Επαγγελματική Σχολή, ακόμη και μετά τον θάνατό της (1965) ώς τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Είχα την επιθυμία να το δω από κοντά, όπως στέκει σήμερα στον χρόνο, πετρωμένο σε μια ακινησία, που μου φάνηκε πένθιμη και στοχαστική, μισοκρυμμένο πίσω από πυκνές φυλλωσιές, μετά βίας ορατό, πνιγμένο σε μια σιωπή που κυλούσε στον δρόμο για να συναντήσει την αδιαφορία. Αυτή ήταν η επιδίωξή μου εκείνη τη μέρα της περιπλάνησης στους δρόμους της Κολιάτσου. Κέας, Αμοργού, Αστυπάλαιας, με τα τόσα ευρήματα φανερωμένα στο λιοπύρι, και κυρίως η οδός Νάξου, μια βαθιά χαρακιά εκείνης της ήρεμης αστικής συσπείρωσης, που ακόμη συνομιλεί με τον στοχαστικό διαβάτη. Εκεί, στην οδό Νάξου, είχα το κρυφό ραντεβού μου με τον ρόγχο του κόσμου της Αγγελικής Χατζημιχάλη και του μεγάλου κοινωνικού της έργου υπέρ της Ελληνίδας. Είχα πρόσφατα διαβάσει τα κείμενα στον τόμο «Αγγελική Χατζημιχάλη» που εξέδωσε το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων και ανάμεσα στα εξαιρετικά ενδιαφέροντα που διάβασα ήταν και η εκτενής αναφορά του Ευάγγελου Καραμανέ στο «Ελληνικό Σπίτι», στο οικοτροφείο και στη σχολή, δίπλα δίπλα, στο 56 και στο 58 της οδού Νάξου, από το 1938. 

Η Αγγελική Χατζημιχάλη έχει ως μορφή αυτήν την αγγελική διάσταση της ηρωίδας σε πείσμα των καιρών. Στο σπίτι της στην Πλάκα, σχεδιασμένο από τον Αριστοτέλη Ζάχο, μουσείο πλέον, με υπεύθυνη τη λαογράφο Σταυρούλα Πισιμίση, επιζεί εκείνη η μεσοπολεμική αστική αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον λαϊκό πολιτισμό, με τις πολλές παραφυάδες στο θέατρο, στη μουσική, στην αρχιτεκτονική.

Αλλά, στο «Ελληνικό Σπίτι» υπήρχε μια υπόσχεση για το μέλλον και η σύνδεση της παραγωγής με την κατανάλωση. Με συγκίνηση στάθηκα μπροστά στις κλειδαμπαρωμένες πόρτες της οδού Νάξου. Το λευκό κτίριο του οικοτροφείου, στα αριστερά, είναι ένα μοντέρνο αρχιτεκτόνημα του ’30, με αρ ντεκό πόρτα και μικρό προαύλιο σε ευθεία με το διώροφο, ιδιοκτησία της οικογενείας Χατζημιχάλη, που στέγαζε τη Σχολή.

Είναι απλό σε μορφολογία με όλη εκείνη τη διάταξη ενός εκλεκτικιστικού σπιτιού της δεκαετίας του ’20 με ωραίο πρόπυλο. Αν σκύψεις λίγο και αν σου επιτρέψουν οι πυκνές φυλλωσιές θα δεις το γύψινο διακοσμητικό «μενταγιόν» στην οροφή του πρόπυλου… Στεφάνωνε όλες τις κοπέλες, οι περισσότερες από διάφορες πόλεις και χωριά, και τις καλωσόριζε σε έναν κόσμο εργασίας και πνεύματος. Το βίωσα στην οδό Νάξου, στη σκιά της Ιστορίας.