Υπολογιστές θα διαβάζουν τη σκέψη μας

15:36 6/9/2020 - Πηγή: Καθημερινή

Του MOISHES VELASQUEZ-MANOFF/THE NEW YORK TIMES

H Γερτρούδη, ένα συμπαθέστατο χοιρίδιο, διεκδίκησε δικαίως, την περασμένη εβδομάδα, τα δέκα λεπτά δημοσιότητας που της αναλογούν. Μπορεί φαινομενικά να είναι ένας συνηθισμένος χοίρος, αλλά έχει μια ιδιαιτερότητα. Στον εγκέφαλό της έχει εμφυτευθεί, εδώ και μήνες, το μείζον τεχνολογικό επίτευγμα του Ελον Μασκ, το Νeuralink: ένα μικροτσίπ που διαβάζει τη σκέψη. Συνδέεται με τους νευρώνες της μουσούδας της και όποτε αγγίζει κάτι με αυτή, τα νευρωνικά σήματα του εγκεφάλου

της απεικονίζονται σε μια οθόνη, αφού προηγουμένως έχουν αποκωδικοποιηθεί από τα 1.024 ηλεκτρόδια του μικροτσίπ.

Στόχος του Ελον Μασκ δεν είναι η μελέτη της εγκεφαλικής λειτουργίας των χοίρων, αλλά η ενίσχυση της δυνατότητας αυτοεξυπηρέτησης ασθενών με τετραπληγία. Αυτό θα καταστεί εφικτό με την εμφύτευση στον εγκέφαλό τους του Neuralink, που θα συνδέεται ασύρματα με έναν δέκτη τοποθετημένο πίσω από το αυτί τους και θα επικοινωνεί με ηλεκτρονικό υπολογιστή, μετατρέποντας τις σκέψεις του αρρώστου σε ενέργειες. Φυσικά, η ιδέα της σύνδεσης εγκεφάλου – μηχανής δεν είναι νέα. Επί δεκαετίες αποτελεί έναν από τους πιο φιλόδοξους στόχους της επιστημονικής έρευνας.

Παρόμοια συστήματα έχουν εμφυτευθεί στον εγκέφαλο όχι μόνο πειραματόζωων, αλλά και ανθρώπων. Κάποιες συσκευές «εν τω βάθει εγκεφαλικής διέγερσης», που στοχεύουν στην ελάττωση του τρόμου των ασθενών με Πάρκινσον, στη θεραπεία ασθενών με δυστονία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και επιληψία, έχουν εγκριθεί από τον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και χρησιμοποιούνται ευρέως.  

Τελευταία, κάποιοι τεχνολογικοί κολοσσοί (Microsoft, Facebook) προσπαθούν να αναπτύξουν τη δική τους διεπαφή «εγκεφάλου και μηχανής». Το Facebοοk, π.χ., ερευνά τη δημιουργία μιας μη παρεμβατικής συσκευής που θα επιτρέπει στον χρήστη την αποστολή μηνυμάτων με τη δύναμη της σκέψης. Η εταιρεία Synchron, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, δημιούργησε το Stentrode, που τοποθετείται με τη βοήθεια των αιμοφόρων αγγείων, παρακάμπτοντας τη χειρουργική επέμβαση για την τοποθέτησή του στον εγκέφαλο. Στόχος του είναι να επιτρέψει σε παράλυτους ασθενείς να ελέγξουν εξωτερικές συσκευές. Η εταιρεία έλαβε την αναγκαία άδεια από τον FDA και θα πραγματοποιήσει κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους.

Επί του παρόντος, βέβαια, όλες αυτές οι έρευνες είναι περιορισμένες στα εργαστήρια. Οι εμφυτεύσιμες διεπαφές είναι ακριβές και απαιτούν εκπαίδευση τόσο του χρήστη όσο και του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Οταν, μάλιστα, εμφυτευθούν ενδοκρανιακά, συνήθως επιβάλλουν τη διαρκή φυσική σύνδεση του ασθενούς με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, ενώ κάποιες λειτουργίες, όπως η πληκτρολόγηση, είναι υπερβολικά αργές. Ο Ελον Μασκ με το Νeuralink υπερκέρασε αυτά τα εμπόδια και έχοντας λάβει τη σχετική έγκριση από τον FDA στοχεύει να αρχίσει τις κλινικές δοκιμές στα τέλη του έτους. Πολλοί ειδικοί εκτιμούν, άλλωστε, ότι το Neuralink είναι η πιο εξελιγμένη τεχνολογία «ανάγνωσης της σκέψης». Μπορεί ο Μασκ να ισχυρίζεται ότι η αρτιότερη σύνδεση εγκεφάλου – μηχανής θα μας βοηθήσει να ανταγωνιστούμε επιτυχώς την τεχνητή νοημοσύνη, η αλήθεια όμως είναι εντελώς διαφορετική, καθώς επ’ ουδενί δεν βρισκόμαστε κοντά στη δημιουργία μιας συσκευής που θα μας επιτρέψει να κατακτήσουμε το… Κουνγκ Φου σε ένα δευτερόλεπτο, όπως ο Κιάνου Ριβς στην ταινία «The Matrix».

Οι κίνδυνοι

Πολλοί επιστήμονες είναι ενθουσιασμένοι με τις επενδύσεις στον ερευνητικό τομέα. Αλλοι, πάλι, φοβούνται ότι η τελειοποίηση της τεχνολογίας και η εξέλιξή της σε «καταναλωτικό αγαθό» θα έχει επικίνδυνες συνέπειες: από τη διάβρωση της διανοητικής μας ιδιωτικότητας μέχρι τη γιγάντωση των ανισοτήτων. Είκοσι πέντε ειδικοί επιστήμονες, το 2017, με επιστολή τους στο επιστημονικό περιοδικό Nature, απηύθυναν έκκληση για τη δημιουργία μιας Χάρτας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με ρητή αναφορά στα «νευρο-δικαιώματά» μας και στη θωράκισή μας έναντι των υπόλοιπων απειλών της τεχνολογίας ανάγνωσης της σκέψης. Οι πληροφορίες που συγκεντρώνονται από τον εγκέφαλο κάποιου ανθρώπου, επισημαίνει ο δρ Ράφαελ Γιούστε, καθηγητής Νευροβιολογίας του πανεπιστημίου Κολούμπια, πρέπει να προστατεύονται ακριβώς όπως τα ιατρικά δεδομένα, ώστε να μην μπορούν να γίνουν στόχος εκμετάλλευσης, είτε για κέρδος είτε για ακόμα χειρότερους σκοπούς. Οπως οι άνθρωποι δεν μπορούν να ενοχοποιηθούν από τον λόγο τους, πρέπει να έχουν το ίδιο δικαίωμα και όσον αφορά τα στοιχεία που αποκαλύπτονται από την ανάγνωση της σκέψης τους. Η σκέψη δεν πρέπει να ποινικοποιηθεί. Ο δρ Γιούστε απορεί για το ενδιαφέρον των τεχνολογικών κολοσσών στην έρευνα διασύνδεσης εγκεφάλου – μηχανής. Και φυσικά φοβάται τα χειρότερα: ότι μελλοντικά, με βάση τα στοιχεία που θα συγκεντρώνουν, θα μας καθιστούν στόχο των διαφημιστών. Μόνο που αυτή τη φορά οι πληροφορίες τους δεν θα αφορούν τις αναζητήσεις στο Διαδίκτυο ή τον τόπο που βρισκόμαστε, αλλά τις σκέψεις, τα όνειρα και τις επιθυμίες μας. 

Παρά τους αδιαμφισβήτητους κινδύνους, και όσοι αντιστέκονται σθεναρά στην τεχνολογική εξέλιξη πρέπει να αντιληφθούν ότι η αποχή από την έρευνα αυτού του είδους πρακτικά σημαίνει αδιαφορία για την αποκάλυψη των τρόπων λειτουργίας του εγκεφάλου, θεραπείας των ψυχικών νόσων, κατανόησης της κλινικής κατάθλιψης, αποκρυπτογράφησης της σκέψης ατόμων που βρίσκονται σε κώμα ή πάσχουν από Αλτσχάιμερ. Κυρίως, όμως, εκφράζει αδιαφορία για την εξεύρεση νέων τρόπων επικοινωνίας. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό εξηγεί ο δρ Εντουαρντ Τσανγκ, νευροχειρουργός του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Η διατήρηση της ικανότητας επικοινωνίας, λέει, είναι αυτό που συχνά διακρίνει τη ζωή από τον θάνατο. «Για κάποιους ανθρώπους, η απόκτηση ενός τρόπου επικοινωνίας μπορεί να αποτελέσει και τον λόγο που θα αποφασίσουν να ζήσουν».

Ηλεκτρονική ίαση των παρορμήσεων 

Οταν σπούδαζε ο αναπληρωτής καθηγητής Νευροχειρουργικής στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Κέισι Χάλπερν, είχε δύο φίλους: ο ένας έπινε υπερβολικά και ο άλλος δεν μπορούσε να σταματήσει να τρώει. Ετσι αντιλήφθηκε ότι ο έλεγχος των παρορμήσεων είναι μείζον πρόβλημα.

Μελετώντας τις μεθόδους «εν βάθει εγκεφαλικής διέγερσης» σε ασθενείς με Πάρκινσον, διερωτήθηκε κατά πόσον θα μπορούσε να τις χρησιμοποιήσει για να θεραπεύσει τις παρορμήσεις. Το 2010 εντόπισε τον επικλινή πυρήνα του εγκεφάλου, η δραστηριότητα του οποίου αυξάνεται ραγδαία όταν το πειραματόζωο ετοιμάζεται να καταβροχθίσει μια λιχουδιά. Διαπίστωσε ότι με μια ήπια ηλεκτρική εκκένωση στο σημείο η πολυφαγία «κοβόταν μαχαίρι» και η παρορμητική συμπεριφορά εξαφανιζόταν. Φέτος δοκίμασε μέθοδο σε παχύσαρκα άτομα που θεωρούνταν «ανίατες» περιπτώσεις. Εμφύτευσε ένα ηλεκτρόδιο στον επικλινή πυρήνα τους, συνδέοντάς το με μια συσκευή που αρχικώς χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία επιληπτικών. Ηδη θεράπευσε δύο ασθενείς και ευελπιστεί να κάνει το ίδιο σε αλκοολικούς και εξαρτημένους από τα ναρκωτικά.