Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων: σημειώσεις του ένατου μήνα για τη βία των οχτάμηνων

22:42 14/1/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Είδα τις καλύτερες γενιές του μυαλού μου
διαλυμένες απ’ τη φαιδρότερη Λογική
υστερικές, γυμνές και χρεωμένες
να σέρνονται σε βαλκάνιους δρόμους την αυγή γυρεύοντας
τρόπους για να πληρωθεί μια αναγκαία δόση,

Γιώργος Πρεβεδουράκης, Κλέφτικο

Οι τελευταίες μέρες μας στο δημαρχείο κάποιου συμπλέγματος χωριών της Πελοποννήσου μας βρήκαν να αναμοχλεύουμε την προ οχταμήνου καθημερινότητα μας προσπαθώντας να θυμηθούμε το μέλλον. Μια καθημερινότητα που σύντομα το κράτος θα μας τύλιγε δωράκι για το νέο χρόνο

με μπιλιέτο το έγγραφο τερματισμού της σύμβασης μας. «Δεν θέλω να γυρίσω πάλι στις καφετέριες ρε γαμώτο, μου αρέσει η δουλειά μου», έλεγε συχνά-πυκνά η Μελίνα, η κοινωνική λειτουργός μας ενώ δακτυλογραφούσε στο κομπιούτερ τον πόνο ζώης των ανθρώπων που πάσχιζε να βοηθήσει πριν την απολύσουν. Η Κάτια, από δίπλα, από την οικονομική υπηρεσία, παλιά καραβάνα στα οχταμηνοπεντάμηνα του ΟΑΕΔ, αποδείχτηκε η πιο ευαίσθητή παρά την εμπειρία της και την τελευταία μέρα τα έμπηξε καθώς μας αγκάλιαζε, ψελλίζοντας ότι είχε το πιο ευχάριστο περιβάλλον δουλειάς ως τώρα λόγω των σχέσεων με τους συναδέλφους. Κάποιοι μόνιμοι στενοχωρημένοι γιατί μας συμπάθησαν, άλλοι γιατί καλύπταμε οργανικές θέσεις και τώρα τι θα κάνουν, και κάποιοι άλλοι δεν μας είδαν ποτέ, αφού η ταυτότητα του οχταμηνήτη δεν φάνηκε αρκετά υλική έτσι ώστε να αντανακλάσει το φως και να μας κάνει ορατούς στα μάτια τους. Και έπειτα το αποχαιρετιστήριο κρασί μετά την τελευταία μέρα δουλειάς στο καφενεδάκι που για οχτώ μήνες έγινε το σημείο αναφοράς μας. Εκεί που πίναμε τον πρωινό καφέ μας πριν αρχίσει η βάρδια μας, εκεί υψώνονται τώρα τα ποτήρια και οι ευχές μοιάζουν με συλλογική ηχώ από οικείες στη γενιά μας εμπειρίες: «καλή συνέχεια να ΄χούμε», «κάτι θα βρεθεί, και καλύτερο», «να μην χαθούμε τώρα που τελειώσαμε, ε;»

Ο Α’ κύκλος του « Οχτάμηνου προγράμματος κοινωφελούς χαρακτήρα σε Δήμους της χώρας» με το οποίο η κυβέρνηση διατείνεται ότι ανακουφίζει χιλιάδες ανθρώπους, και κυρίως νέους, από την ανεργία έχει τελειώσει και μαζί με αυτόν και τα χρήματα του τελευταίου μισθού (495ευρώ) χιλιάδων ανθρώπων .Κύκλος. Παραδόξως, ποιητικότατη επιλογή από τους γραφειοκράτες του υπουργείου εργασίας για να χαρακτηρίσουν αυτού που συμβαίνει. Γιατί πράγματι, αν ο ανθρωπολογικός τύπος της γενιάς μου, των διαβόητων milenials, έπρεπε να παρασταθεί με κάποιο γεωμετρικό σχήμα, σίγουρα αυτό θα ήταν ο κύκλος. Ο κύκλος έχει το χαρακτηριστικό ότι σε φέρνει εκεί που ξεκίνησες. Το μέλλον μοιάζει να σκυταλοδρομεί διαρκώς με το παρελθόν και τούμπλαλιν. Απαλλαγμένοι από το φορτίο της γραμμικής πορείας, κάνουμε κύκλους του προγράμματος του ΟΑΕΔ, κύκλους από την ενηλικίωση και την ανεξαρτησία στην εξάρτηση από τους γονείς, οκτώ μήνες ενήλικοι τέσσερις μήνες παιδιά, σαν ηλικιακοί νομάδες, από την γκαρσονιέρα που νοικιάσαμε ξανά πίσω στο παιδικό μας δωμάτιο, από την κοινωνική ρουτίνα της παραγωγής στο χάος του εξατομικευμένου χρόνου.

Αυτό το τελευταίο, η σταδιακή δόμηση ενός κοινωνικού σύμπαντος με νόημα και η απότομη κατάρρευση του την κάθε «τελευταία μέρα» συνιστά μια βία μη αναγνωρίσιμη ως τέτοια, μια βία που κανείς δεν καταδικάζει στα πάνελς των ειδήσεων. Είναι μια βία που μόνο βιώνεται από εμάς την πρώτη μέρα της ανεργίας, όταν θα ανοίξουμε μάτια μας αργά το πρωί και αποσυντονισμένα θα αναζητάμε ένα πρόγραμμα για τη μέρα μας. Η βία της αποσύνδεσης. Αυτή τη βία τσιμπολογούσαμε την τελευταία μέρα μαζί με το κρασί μας, όπως προέκυψε από τις συζητήσεις μας. Ακόμα πιο πολύ και από το οικονομικό, η μελαγχολία μας αυθόρμητα είχε ως κύριο συστατικό της την απώλεια τον καθημερινών τελετουργικών πρακτικών που δημιουργούσαν μια καθημερινότητα συνεχή και αλληλοαναγνωρίσιμη στα μάτια μας, που μας παρείχαν την αίσθηση ότι ο χώρος γίνεται προσωπικός χώρος. «α ρε Κώστα», λέγαμε στον σερβιτόρο «είχες μάθει και μας έφερνες με κλειστά μάτια τους καφέδες μας όπως τους πίνουμε». «Και οι θέσεις μας, ε, ο καθένας καθόταν στο σημείο του.» ή "η Μελίνα μέχρι τις 10 είχε πιεί στο γραφείο δύο καφέδες και είχε κάνει δέκα τσιγάρα;» ή «η κυρία Χαρίκλεια. η καθαρίστρια που μας άφηνε τη σκούπα στο γραφείο μας και ερχόταν όποτε το θυμόταν.» Οι ιστορίες που μας μελαγχολούνε είναι η ιστορία των σχέσεων μας, είναι ο θρήνος για ένα ταυτοτικό αποτύπωμα στον χώρο και τον χρόνο που επέκτεινε την παραγωγική διαδικασία και την ενσωμάτωνε στο πεδίο των σχέσεων, και κατ’ επέκταση στο πεδίο της συγκρότησης εαυτού. Θα λείψουμε ο ένας στον άλλον και οι πρακτικές του ενός στου άλλου, άρα θα μας λείψει η δουλειά μας, και αντίστροφα.

Η εμφανής προσπάθεια του κράτους να μην νιώσουμε ούτε στιγμή κανονικοί εργαζόμενοι, μια προσπάθεια που έγκειται ακριβώς σε μια βιοπολιτική που δεν θέλει το αποτύπωμα του σώματος και της σκέψης στον εργασιακό χώρο, που απεχθάνεται την οικειοποίηση και την προσωποποίηση του χώρου, φαίνεται να βραχυκύκλωσε έστω και στο βλέμμα απλώς των συναδέλφων καθώς κοιτάγανε για τελευταία φορά τον εργασιακό χώρο και τους συναδέλφους τους. Για το κοινωφελές πρόγραμμα ήμασταν «ωφελούμενοι» και όχι εργαζόμενοι, η σύμβασή μας ήταν μια γκρίζα, μνημονιακή, οριακή σύμβαση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο, η απεργία δεν μας αναγνωριζόταν επίσημα από τη σύμβαση αλλά ούτε και κανένας συνδικαλιστικός φορέας καταδεχόταν να μας καλύψει, ο μισθός μας ήταν ο μισός των (πετσοκομμένων και αυτών) μονίμων υπαλλήλων ενώ κάναμε την ίδια δουλειά. Γενικώς το πρότζεκτ ήταν να το βουλώσουμε για οχτώ μήνες, να έχουμε κάτι να λέμε αν μας ρωτάνε οι φίλοι μας «δουλίτσα παίζει;» και να πέσουν λίγο τα νούμερα που τόσο χρειάζονται για να προμηθεύουν με πολεμοφόδια τον βόρβορο χώρο της επίσημης πολιτικής αντιπαράθεσης. Μια πραγματικότητα για την οποία πρέπει να αισθανόμαστε κιόλας ευχαριστημένοι και κυρίως υπό-χρεοι, αφού «μαζί τα φάγαμε» αφού έστω κ έτσι «σας βάζουμε στο αμαρτωλό δημόσιο αντί να το διαγράψουμε μονοκοντυλιά» αφού εν τέλει «δουλέψατε και λίγο». Και εμείς πρέπει να μείνουμε ακίνητοι σαν μοντέλα καθώς η κυρίαρχη ιδεολογία λαξεύει στην ψυχή μας αυτό που ο Ιταλός κοινωνιολόγος Μαουρίτσιο Λαζαράτο ονόμασε υποκειμενικότητα του Χρεωμένου Ανθρώπου, μια υποκειμενικότητα που δεν θα έχει κανένα πρόβλημα να αντιλαμβάνεται την παραγωγή, και την θέση του σε αυτήν, ως πρόνοια.

Ακόμα και για τον γερό-Σμιθ και τους άλλους κλασσικούς του καπιταλισμού μια τέτοια λογική θα ήταν τουλάχιστον ανήθικη. Στο φαντασιακό της κλασσικής οικονομικής επιστήμης αυτό που νομιμοποιεί την κοινωνική σχέση της εμπορευματικής παραγωγής είναι ένα υποτιθέμενο «μηδενικό άθροισμα», ήτοι μια ισότιμη και ισόρροπη σχέση που προκύπτει από τη συνεχή υλική ροή εμπορευμάτων ή αλλιώς από τη διαλεκτική παραγωγής και απόσυρσης αξιών από την αγορά. Όση αξία αποσύρεται, δηλαδή πωλείται, άλλη τόση πρέπει αναγκαστικά να παράγεται και σε κανένα σημείο της κυκλοφορίας δεν μπορεί για μεγάλο διάστημα το ένα ποσό να υπερβαίνει το άλλο. Αυτός είναι και ο λόγος που οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι θεωρούσαν αδιανόητες τις κρίσεις υπερσυσσώρευσης, αυτός είναι όμως και ο λόγος που η εργασία στον πιο «κυριλέ» καπιταλισμό του παρελθόντος είναι (τουλάχιστον στη θεωρία), σαν ένα εμπόρευμα όπως όλα τα άλλα, αναγνωρίσιμο και βασικό κομμάτι της ομαλής καπιταλιστικής συνθήκης.

Σήμερα, στην εποχή που ο εργαζόμενος αντικαθίσταται από τον «ωφελούμενο», η εργασία είναι πρόνοια, χάρη και κυρίως χρέος. Μην μιλάς, είσαι αχάριστος: έξι μήνες βαουτσερ στον ιδιωτικό τομέα «για να μάθεις τη δουλειά», 1-2 μηνάκια στις τηλεφωνικές υπηρεσίες δουλειά τσάμπα δοκιμαστικός, οχτώ μήνες κοινωφελής εργασία στους Δήμους. Μόνο που καμιά φορά τον ένατο μήνα η εγκυμοσύνη τελειώνει κα η ανάγκη ξεγεννά την ιστορία και τα σχήματα σπανέ και από κύκλοι γίνονται κοφτερές ευθείες..
(Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στους πρώην συναδέλφους μου, οχταμηνήτες και μόνιμους, και στη γενιά μου)

Γιώργος Πουλημενάκος, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος και πρώην «ωφελούμενος» στο κοινοφελές προγραμμα του ΟΑΕΔ

Γιώργος ΠουλιμενάκοςΟΑΕΔνεολαίαΘέσεις εργασίαςκοινωφελή εργασία