Αναποφασιστικότητα, φόβος και ελπίδα στις Πανελλήνιες εξετάσεις: Η βιογραφική δόμηση της ηθικής αυτονομίας

13:53 10/6/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Ρωτήθηκα πρόσφατα από μητέρα τριών παιδιών, απόφοιτη δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και έχουσα σταθερή εργασία στο δημόσιο, «τι πρέπει να κάνουμε αν το παιδί μας αποτύχει στις πανελλήνιες». Εισπράττοντας την επιτακτικότατα της απορίας της, προσπάθησα να συνοψίσω το αυτονόητο και όχι να ανταποκριθώ στην σιωπηρή προσδοκία της για την «εξειδικευμένη απάντηση» που θα βγει από τα λόγια του «ειδικού». Της είπα εν ολίγοις ότι είναι σημαντικό ο έφηβος να έχει εκείνο το είδος της ηθικής και συναισθηματικής αυτονομίας που θα του επιτρέψει να ξαναπροσπαθήσει σε περίπτωση αποτυχίας, δεδομένου ότι οι κρίσιμες

βιογραφικές στιγμές με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπος θα είναι πάρα πολλές στην πορεία της ζωής του. Είναι προφανές ότι μια τέτοια απάντηση παραμένει σκοτεινή στο βαθμό που το περιεχόμενο της «ηθικής και συναισθηματικής αυτονομίας» είναι αδιευκρίνιστο. Θα προσπαθήσω να το διευκρινίσω σε σχέση με τις παραδοχές οι οποίες πλαισιώνουν την ερώτηση που μου τέθηκε. Παραδοχή πρώτη: «οι πανελλήνιες είναι τόσο σημαντικές ώστε η αποτυχία της χρήζει ειδικής επιστημονικής αντιμετώπισης».

Νομίζω ότι θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς αν το άγχος που τροφοδοτεί την ερώτηση είναι της μάνας ή του εφήβου ή και των δυο. Δεδομένου ότι η ερώτηση μου απευθύνθηκε σε άτυπη συζήτηση και όχι στο πλαίσιο του βιογραφικού ιστορικού που λαμβάνω από γονείς στο πλαίσιο του ΣΣΝ, δεν γνωρίζω περαιτέρω λεπτομέρειες από την οικογενειακή της ζωή. Σε κάθε περίπτωση όμως το ερώτημα το οποιο θα πρέπει να θέσει η μητέρα πριν απαντήσει σε αυτό που την απασχολεί είναι «τίνος θα είναι η πιθανή αποτυχία, του γιου μου ή δική μου ή και των δυο;». Μ’ άλλα λόγια, δεδομένου ότι η λήψη απόφασης για τις μεταλυκειακές επιλογές είναι ριζωμένη στις ιδιαιτερότητες του οικογενειακού «μυθιστορήματος», είναι σημαντικό ο/η έφηβος/η να έχει συνείδηση του κατά πόσο η επιλογή του είναι δική του/της ή άλλων (γονέων, εκπαιδευτικών, ειδικών, φίλων κτλ). Η συμβολή των γονέων είναι καθοριστική σε αυτή τη συνειδητοποίηση.

Δεύτερον, η ερώτηση της μάνας έχει ως προϋπόθεση ότι ο έφηβος έχει αποφασίσει τι θέλει, μέσα από μια αλγοριθμικού τύπου διαδικασία που προσομοιάζει στον υπολογιστή. Για όποιον έχει εξοικείωση με τη βιβλιογραφία είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει, παρά μόνο για τους όσους μπερδεύουν τις φυσικές με τις κοινωνικές επιστήμες, σε οντολογικό και επιστημολογικό επίπεδο. Αντίθετα, αυτό που φαίνεται όλο και περισσότερο στις σχετικές έρευνες είναι η αναποφασιστικότητα που χαρακτηρίζει τον έφηβο, ακόμα και όταν μπαίνει στο πανεπιστήμιο. Τούτου δοθέντος, αυτό που είναι σημαντικό είναι, πρώτον, ο έφηβος να σχηματοποιήσει σταδιακά τις συναισθηματικές, γνωστικές και βουλητικές του δυνάμεις ώστε να μπορεί να αναμετρηθεί με την αβεβαιότητα αυτής της φάσης της ζωής του, δεύτερον, να επεξεργαστεί αφηγήσεις του εαυτού του μέσα από τις οποίες να οριοθετήσει τις ανάγκες και τις αξίες του οι οποίες θα μπορούν να εκφραστούν σε ποικίλα εργασιακά σχέδια και, τρίτον, να είναι εφοδιασμένος με δεξιότητες πρόσβασης (στην) και επεξεργασίας της πληροφορίας. Και στα τρία αυτά ζητήματα η συμβολή των γονέων είναι καθοριστική.

Τέλος, είναι κάτι παραπάνω από προφανές στην ερώτηση της μάνας ότι, μέσω της συλλογικά παραγόμενης πίστης στην «μαγική δύναμη της γνώσης του ειδικού», δραματοποιείται έτι περαιτέρω η στιγμή των Πανελλήνιων εξετάσεων αντι να από-δραματοποιείται και αποικιοποιείται η διαδρομή του βίου από την ψυχολογική γλώσσα. Παράλληλα με την δραματοποίηση των εξετάσεων από τα μίντια, είναι σαφές ότι όσο περισσότερο η λήψη απόφασης στα 18 αντιμετωπίζεται ως ψυχολογικό ζήτημα του οποίου η διαχείριση μονοπωλείται από συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η εξάρτηση των μικροαστικών και εργατικών στρωμάτων από την (συμβολική και πολιτική) εξουσία την οποία το μονοπώλιο αυτό παράγει και τόσο περισσότερο θα διαχέεται ως αυτονόητη η ταύτιση του ορθώς πράττειν με την εργαλειακή ορθολογικότητα του homo economicus.

Μιχάλης ΧριστοδούλουπανελλαδικέςΠανελλαδικές 2018άγχοςυποψήφιοι Πανελληνίων