Ασημίνα Ντέλιου: «Η ντοπιολαλιά μας δεν είναι, ούτε πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα έκθεμα μουσείου»

16:34 25/7/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Ποια η θέση της λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς εν έτει 2018 και τι ωθεί ένα νέο ερευνητή να ασχοληθεί με το θέμα της παραδοσιακής φορεσιάς αλλά και του γλωσσικού ιδιώματος της περιοχής που μεγάλωσε και δραστηριοποιείται μέχρι και σήμερα; Η ερευνήτρια-συγγραφέας Ασημίνα Ντέλιου, έχοντας στο ενεργητικό της την κυκλοφορία δύο βιβλίων, που ασχολούνται με το θέμα της παραδοσιακής ελληνικής φορεσιάς και του γλωσσικού ιδιώματος στη Βόρεια Εύβοια, μπορεί κάλλιστα να αποδείξει σε οποιοδήποτε άνθρωπο ανεξαρτήτου ηλικίας, ότι η ιστορία της παράδοσης παραμένει ακόμα ζωντανή.

Η

Ασημίνα Ντέλιου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Βόρεια Εύβοια. Εργάζεται ως φυσικοθεραπεύτρια (ειδικευμένη στην τεχνική MLD), εκπαιδεύτρια ενηλίκων, αλλά και μέντορας στις υπηρεσίες συμβουλευτικής του ΕΚΠΑ.
Όντας πολύ ευαισθητοποιημένη στην έρευνα, καταγραφή και προβολή του ελληνικού πολιτισμού, έχει ασχοληθεί ακόμη με την έρευνα της λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, κυρίως της ιδιαίτερης πατρίδας της, της Εύβοιας.

Το 2014 έλαβε το Καυταντζόγλειο Βραβείο για το βιβλίο "Παραδοσιακές Ελληνικές Φορεσιές Βόρεια Εύβοια" (Εκδόσεις Φυλάτος), ενώ το 2017 το τρίτο βραβείο στον Α’ Πανελλήνιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Εστίας Ρουμλουκιωτών. Από το 2017 ξεκίνησε επίσης να ασχολείται με τη λογοτεχνία και τη συγγραφή θεατρικών. Άρθρα της έχουν φιλοξενηθεί σε τοπικές εφημερίδες της Εύβοιας, αλλά και στο προσωπικό της ιστολόγιο, μέσω του οποίου επικοινωνεί με τους αναγνώστες της.

Αφορμή της συζήτησής μας αποτέλεσε η παρουσίαση του τελευταίου της βιβλίου «Γλώσσα με άρωμα... Βόρειας Εύβοιας», που θα πραγματοποιηθεί στο λιμάνι των Ωρεών, στο πλαίσιο των θερινών εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου Ωρεών Ευβοίας, αυτή τη Δευτέρα 30 Ιουλίου στις 9μμ, υπό μορφή «τηλεπαιχνιδιού».

Συνέντευξη της ερευνήτριας-συγγραφέως Ασημίνας Ντέλιου στη Ράνια Παπαδοπούλου

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα να ερευνήσετε το θέμα της παραδοσιακής ενδυμασίας στη Βόρεια Εύβοιας;

Α.Ν.: Η έρευνα δεν ξεκινά πάντα με σκοπό να γραφτεί ένα βιβλίο. Τις περισσότερες φορές ξεκινά από μια προσωπική αναζήτηση με κάποια αφορμή. Κάποιοι άνθρωποι εκ φύσεως έλκονται από τη μελέτη του παρελθόντος και τις παλιές ιστορίες. Πολλοί από εσάς ρωτάτε για θέματα που αφορούν την τοπική ιστορία ή το γενεαλογικό σας δέντρο ή ακόμη σας αρέσει να ακούτε ιστορίες από το παρελθόν. Αυτή η έφεση ήταν αρκετή για εμένα, ώστε να ασχοληθώ με την παραδοσιακή φορεσιά. Από μικρό παιδί μου άρεσαν αυτά τα ρούχα γιατί έκρυβαν μια δυναμική που δεν μπορούσα να εξηγήσω. Μεγαλώνοντας, έγινα το 2004 μέλος στο μουσικοχορευτικό παραδοσιακό συγκρότημα της περιοχής μου (σ.σ.: Μουσικοχορευτικό Συγκρότημα Ιστιαίας "Αθανάσιος Κορφιάτης"). Άρχισα να παρατηρώ πως οι αυθεντικές φορεσιές είχαν πολλές παραλλαγές, και θέλησα να μάθω περισσότερα για αυτές. Η απορία μου σκόνταψε στη βιβλιογραφία, η οποία μου φάνηκε πολύ λίγη και τότε γεννήθηκε η ιδέα της αναζήτησης πρωτογενούς υλικού όσο γινόταν γρηγορότερα.

-Ήταν δύσκολο για εσάς να προσεγγίσετε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, ούτως ώστε να καταγράψετε αλλά και να αξιολογήσετε την εγκυρότητα των προσωπικών τους αφηγήσεων;

Α.Ν.: Η συναναστροφή μου με τους ηλικιωμένους λόγω επαγγέλματός μου (σ.σ. φυσικοθεραπεύτρια), βοήθησε στο να δημιουργηθεί ένα πρώτο κείμενο, το οποίο έπρεπε να διασταυρωθεί και να τεκμηριωθεί για να μπορεί να είναι όσο το δυνατόν αξιόπιστο. Με πολύ ψάξιμο, το υλικό του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και του Κέντρου Λαογραφίας, οι δημοσιευμένες μελέτες του Αρχείου Ευβοϊκών Σπουδών αλλά και πολλά βιβλία διαφόρων βιβλιοθηκών της Ελλάδας και του Εξωτερικού, αποτέλεσαν πηγές διασταύρωσης και εμπλουτισμού των στοιχείων που είχα ανακαλύψει μέσα από τις συνεντεύξεις. Στην πορεία της έρευνας όμως άλλα ερωτήματα άρχισαν να αναδύονται τα οποία ξεπερνούσαν τον ορίζοντα της απλής περιγραφής της ενδυμασίας. Ήταν η φορεσιά ίδια σε όλη την πορεία της ή υπήρχαν αλλαγές και τι ήταν αυτό που τις προκαλούσε; Γιατί να υπάρχουν διαφορές στην ενδυμασία ανάλογα τα χωριά; Υπάρχει λόγος που ορισμένα κεντήματα αναπαράγονται συνέχεια; Γιατί οι φορεσιές της Βόρειας Εύβοιας διατήρησαν πολλά στοιχεία που ανάγονται στη βυζαντινή εποχή; Πολλά τα ερωτήματα, τα οποία, καθώς η έρευνα ακόμη συνεχίζεται, αναζητούμε την απάντησή τους και συνεχώς αναθεωρούμε.

-Ερωτήματα, που σας οδήγησαν στο να ερευνήσατε περαιτέρω το θέμα. Η ιδέα του βιβλίου πώς προέκυψε;

Α.Ν.: Η ιδέα του βιβλίου προέκυψε όταν σε συζήτηση με έναν έφηβο σχετικά με την πολιτιστική ταυτότητα της περιοχής μας άκουσα από το στόμα του ότι πίστευε πως οι Βορειοευβοείς δεν έχουμε πολιτισμό. Το παιδί αυτό θεωρούσε ότι δεν έχουμε ιδιαίτερες φορεσιές, ούτε ιδιαίτερα φαγητά, ούτε ιδιαίτερη γλώσσα, αλλά είμαστε μια περιοχή χωρίς ταυτότητα. Αυτή η συζήτηση αποτέλεσε και την αφορμή να γραφτούν όλα όσα ανακαλύπταμε σιγά σιγά σε ένα βιβλίο, με τρείς σαφείς στόχους.

-Ποιοι είναι αυτοί οι στόχοι που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη συγγραφή του βιβλίου «Παραδοσιακές Ελληνικές Φορεσιές Βόρεια Εύβοια»;

Α.Ν.: Ο πρώτος είναι να παρουσιάσουμε κάποια δείγματα του λαϊκού πολιτισμού της βόρειας Εύβοιας σε ανθρώπους που θέλουν να μάθουν περισσότερα για την περιοχή μας, όπως ήθελα κι εγώ όταν δεν υπήρχε αυτό το βιβλίο. Προσπάθησα να απαντήσω στα ερωτήματα πώς, πού, πότε και κυρίως γιατί, με απλό τρόπο. Το αν το κατάφερα ή όχι ο αναγνώστης είναι ο μοναδικός κριτής. Δεν ισχυρίζομαι σε καμία περίπτωση ότι τα έχουμε ανακαλύψει όλα και ότι η έρευνα έχει ολοκληρωθεί. Ήδη από τη στιγμή που εκδόθηκε το βιβλίο μέχρι σήμερα έχουν εμφανιστεί επιπλέον στοιχεία που θα μπορούσαν να συμπληρώσουν την έκδοση. Εύχομαι να μπορέσουμε στο μέλλον να τα φέρουμε και αυτά στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού. Ο δεύτερος στόχος είναι με αφορμή το βιβλίο αυτό, και μέσω των παρουσιάσεων και εκδηλώσεων, να ευαισθητοποιήσουμε τους ντόπιους βορειο-Ευβοείς σε σχέση με τον λαϊκό πολιτισμό του τόπου μας. Το βιβλίο φιλοδοξεί να δείξει στα χορευτικά συγκροτήματα και τους ιδιώτες, πώς να φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές μας, πώς να τοποθετούν τα κοσμήματα, πώς να βάζουν τα μαντίλια. Φιλοδοξεί να τους ξεναγήσει στον άγνωστο κόσμο που βρίσκεται μέσα στα μπαούλα τους. Ο τρίτος και εξίσου σημαντικός στόχος είναι να προάγουμε την έρευνα και να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να μας δείξουν νέα αντικείμενα και παλιές φωτογραφίες, ώστε να μάθουν και αυτοί αλλά και εμείς. Για το λόγο αυτό και επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε το βιβλίο και να μιλάμε σε όλα τα χωριά και όπου μας καλούν.

-Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνάς σας, ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζουν οι παραδοσιακές φορεσιές της Βόρειας Εύβοιας;

Α.Ν.: Η φορεσιά είναι ένα στοιχείο πολιτισμού αλλά ταυτόχρονα και ένα χρηστικό στοιχείο. Οι άνθρωποι,όταν ντύνονταν στο παρελθόν, δε σκέφτονταν ότι κάποιοι στο μέλλον θα μελετούσαν τα ρούχα τους. Τα ρούχα υπαγορεύονταν από την παράδοση του κάθε τόπου, από την καταγωγή των κατοίκων, από τις οικονομικές συνθήκες και τις οικείες παραδόσεις. Τα ορεινότερα χωριά βασίζονταν περισσότερο στην κτηνοτροφία και οι πρώτες ύλες ήταν προϊόν των ίδιων των γυναικών, σε αντίθεση με τα πεδινότερα χωριά, στα οποία το εμπόριο και η προμήθεια πολυτελέστερων υφασμάτων ήταν πιο εύκολη. Τα ρούχα επηρεάζονταν από τα έθιμα και τις απαιτήσεις των κατακτητών. Για παράδειγμα επί Τουρκοκρατίας απαγορευόταν στους Έλληνες να φορούν πράσινο χρώμα, το οποίο επιτρεπόταν μόνο στους Τούρκους. Περνώντας η Τουρκοκρατία, το πράσινο χρώμα κατέληξε στην αντίληψη των ντόπιων να θεωρείται το καλύτερο, εξορίζοντας το παλιό κόκκινο.

-Επομένως ανάλογα με τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα της περιόδου, οι φορεσιές παρουσίαζαν αλλαγές;

Α.Ν.: Σαφώς. Να εξηγήσουμε ότι οι φορεσιές δεν ήταν ίδιες καθ’ όλη την πάροδο των χρόνων. Κάθε γενιά γυναικών, μολονότι η ενδυμασία της υποβαλλόταν από τους κανόνες της κοινότητας, παρόλα αυτά, υιοθετούσε κάποιο νέο στοιχείο ή μετέβαλλε κάπως ένα ήδη υπάρχον, έτσι τροποποιούσε ελαφρώς την παλιότερη φορεσιά. Γιατί να γίνεται αυτό; Γιατί παρουσιάζονταν νέες ανάγκες, γιατί οι οικονομικές συνθήκες άλλαζαν και μπορούσαν να έχουν καλύτερα υλικά ή δυσκόλευαν και έπρεπε να βρουν λύσεις οικιακής οικονομίας. Γιατί οι γυναίκες ανακύκλωναν τα ρούχα τους και δεν τα πετούσαν αν δεν καταστρέφονταν τελείως. Φερ’ ειπείν, έβαφαν τα σεγκούνια τους μαύρα όταν χήρευαν και ξήλωναν τα κεντήματα. Γιατί και η τοπική «μόδα» στα κεντήματα άλλαζε, κάποια έκανε ένα ομορφότερο κέντημα για τον εαυτό της και ήθελαν πολλές να το αντιγράψουν ή εισάγονταν ιδέες από άλλες περιοχές. Γιατί ακόμη εμφανίστηκε η ραπτομηχανή Singer και δόθηκαν νέες δυνατότητες, οι οποίες ενσωματώθηκαν στην κουλτούρα της κάθε περιοχής. Ακόμη και ξενομερίτισσες γυναίκες που παντρεύονταν σε ένα χωριό έφερναν μαζί τους ενδυματολογικά στοιχεία του δικού τους χωριού, τα οποία τροποποιούσαν για να ενσωματωθούν στην κουλτούρα του νέου τόπου κατοικίας τους. Επίσης, η φορεσιά χρησίμευε και ως στολή, για να οπτικοποιεί τις διακρίσεις μέσα στην κοινότητα, και γι’ αυτό είχε επιμέρους εκδοχές ή διαφορετικές φορεσιές, ανά ηλικία, (παιδί-έφηβη-γυναίκα-ηλικιωμένη), ανα κοινωνική τάξη (πλούσιοι-φτωχοί ή γεωργοί-αστοί), και ανά οικογενειακή κατάσταση (ανύπαντρη- παντρεμένη-χήρα). Αν θέλουμε να είμαστε σωστοί στην περιγραφή της ενδυμασίας, πρέπει να αναφερθούμε συγκεκριμένα σε όλα αυτά τα στοιχεία, προσδιορίζοντας συγκεκριμένο τόπο, χρονική περίοδο και κοινωνική-οικογενειακή κατάσταση που προσδιορίζεται από την συγκεκριμένη ενδυμασία. Αυτή η πολυπλοκότητα, θεωρώ ότι είναι και η αιτία για την οποία είναι δύσκολο να μελετήσουμε μία φορεσιά και ίσως εξηγεί το γιατί κανείς δεν ασχολήθηκε ενδελεχώς με το αντικείμενο των παραδοσιακών φορεσιών στη Βόρεια Εύβοια τα τελευταία 50 χρόνια. Εξίσου ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι, δεδομένου ότι η φορεσιά στα βασικά της στοιχεία παραμένει σχεδόν αναλλοίωτη για αιώνες, μπορούμε ακόμη να ανακαλύψουμε μέσα της ψήγματα του πολιτισμού και των αντιλήψεων προγόνων μας που έζησαν σε πολύ παλαιότερες εποχές και που φαινομενικά έχουν ξεχαστεί.

-Δηλαδή;

Α.Ν.: Δύο ενδεικτικά παραδείγματα. Το πρώτο έχει να κάνει με το κέντημα με την ονομασία ροϊδάκια το οποίο κεντιέται στο πουκάμισο που φορά η νιόπαντρη σε όλα τα χωριά της περιοχής Αιδηψού. Η ροδιά αποτελεί κύριο φρουτόδεντρο που καλλιεργείται στους κήπους της ΒΔ Εύβοιας εδώ και τρείς αιώνες τουλάχιστον. Η γιαγιά μου στο χωριό Άγιος, γυναίκα που ακολουθούσε με πίστη τις παραδόσεις, είχε και αυτή ροδιά στον κήπο της, όπως και οι περισσότεροι στη γειτονιά. Το ρόδι στην αρχαιότητα αποτελούσε σύμβολο της Ήρας, της θεάς του γάμου και της γεννήσεως, η οποία σύμφωνα με το μύθο επέλεξε το όμορφο νησί μας και στο βουνό Όχη συζεύχθηκε τον Δία. Θεωρείται γονιμικό σύμβολο γιατί συνδέεται με τον μύθο της Περσεφόνης την οποία αποπλάνησε ο Άδης αφού της έδωσε να γευθεί τρία σπυριά ρόδι. Συμβολίζει επίσης την αφθονία. Για το λόγο αυτό το σπάμε την Πρωτοχρονιά και προσφέρεται σαν γούρι. Ο Edward Dodwell, Ιρλανδός περιηγητής των αρχών του 19ου αιώνα, αναφέρει ότι το ρόδι σχετίζεται με τα αρβανίτικα έθιμα του γάμου, και προσφέρεται στη νύφη για να της προσδώσει γονιμότητα. Στην περιοχή μας το ρόδι χρησιμοποιείται στα γαμήλια έθιμα των Γιάλτρων. Τρία ξυλάκια ροδιάς σφηνώνονται στα «τσόνια», τα 3 ή 5 μελωμένα ψωμάκια, που τα τραγουδούν και τα χορεύουν στα προικιά. Επίσης ένα μεγάλο ρόδι σπάει η νύφη στην πόρτα του νέου της σπιτικού για να είναι τα αγαθά του πλούσια. Γιατί λοιπόν το πουκάμισο της νιόπαντρης στολίζεται με αυτό; Μήπως για να μεταδώσει τύχη και αναπαραγωγική ικανότητα στο σώμα που το φορά, όπως σήμερα φοράμε ένα γαλάζιο μάτι για να μας προστατέψει από την βασκανία;

-Αν δεν κάνω λάθος, κάτι αντίστοιχο συναντάμε και στην περιοχή της Αγίας Άννας.

Α.Ν.: Ένα αντίστοιχο κέντημα με τη σημασία της προφύλαξης από το κακό, συναντάμε και στην περιοχή της Αγίας Άννας. Ονομάζεται «Μάης» και μπορείτε να το δείτε στο βιβλίο. Το κέντημα αυτό, μολονότι ονομάζεται «Μάης» δεν παριστάνει λουλούδια και φύλλα. Αντί αυτών υπάρχουν άλλου είδους σχέδια αδιευκρίνιστου χαρακτήρα. Ένα από αυτά ονομάζεται σύμφωνα με τις καταγραφές της Αγγελικής Χατζημιχάλη οι κλειδωνιές με τα ματάκια. Δεν σας φαίνεται παράξενη η ονομασία; Τι σχέση μπορεί να έχει με το Μάη; Μια προσεκτική ματιά στις παραδόσεις του γάμου στα χωριά της ΒΑ Εύβοιας μπορεί να μας δώσει τη λύση στο αίνιγμα. Ο Γεώργιος Αφέντρας περιγράφει χαρακτηριστικά ότι την ώρα που ξεκινά το μυστήριο του γάμου και εκφωνείται το «Ευλογητός…» όσοι ήθελαν να καταστήσουν τον γαμπρό ανίκανο, τον κλείδωναν με μια κλειδωνιά. Για το λόγο αυτό, την ίδια στιγμή, τα πεθερικά, ξεκλείδωναν μια κλειδωμένη κλειδωνιά, για να αναιρέσουν τα μάγια. Μήπως λοιπόν αυτή είναι η κλειδωνιά που παρουσιάζεται στο κέντημα; Μήπως η ονομασία Μάης δεν έχει σχέση με τον ανοιξιάτικο μήνα αλλά με τα μάγια, τα οποία προσπαθούσαν να εξοβελίσουν με την παραπάνω πρακτική;

Το ίδιο το μοτίβο της κλειδωνιάς με τα ματάκια όταν το παρατηρήσει κανείς παραπέμπει και στα αρχαίο αγγεία που χρησιμοποιούταν για το κρασί και αποτελούσαν σύμβολο του αρχαίου θεού Διονύσου. Ο Διόνυσος αποτελούσε χθόνια θεότητα της γονιμότητας και της βλάστησης στη μορφή Διόνυσος Δενδρίτης ή Ένδεδρος και τα σύμβολά του χρησιμοποιούνταν σε μαγικές πρακτικές για την επίτευξη της γονιμότητας.

Στο ίδιο κέντημα συναντάμε επίσης μικρούς σταυρούς, που λειτουργούν ως προστατευτικά σύμβολα σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία αλλά και βοιωτικές ασπίδες οι οποίες φαίνεται ότι είχαν δύναμη αποτροπαϊκού φυλακτού, για να εξοστρακίζουν την κακή ενέργεια. Επίσης συναντούμε το ισοσκελές τρίγωνο ή Δέλτα, ένα παγκόσμιο, ηλιακό σύμβολο διαδεδομένο και σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς που συμβόλιζε τη ζωογόνο πηγή της ψυχής και τη γονιμότητα. Δεν είναι πραγματικά μεγάλη η σύμπτωση να υπάρχουν τόσα πολλά σύμβολα πάνω σε ένα και μόνο κέντημα αν αυτό δεν έχει και κάποιον άλλο χαρακτήρα;

Είναι χαρακτηριστικό ότι το κέντημα αυτό συναντάται στις περισσότερες διασωθείσες γιορτινές φορεσιές και αποτελούσε το ένα από τα μεγάλα πουκάμισα που φορούσαν στη στέψη, σε συνδυασμό με ένα ακόμη για να φαίνεται πλατύτερο το κέντημα του ποδόγυρου.

-Εξίσου σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα παραδοσιακά κοσμήματα που συνόδευαν τις φορεσιές, όπως αναφέρετε και στο βιβλίο σας.

Α.Ν.: Τα κοσμήματα ικανοποίησαν την έμφυτη επιθυμία του ανθρώπου για καλλωπισμό, και την ανάγκη του να προσελκύσει το άλλο φύλο και να διαχωρίσει την κοινωνική του θέση. Μετά το 1840 καθώς η οικονομική κατάσταση των κατώτερων κοινωνικών βαθμίδων άρχιζε να βελτιώνεται τα κοσμήματα στη φορεσιά γίνονται περισσότερα, ενώ οι πλούσιοι μέσω της έκθεσης των κοσμημάτων στις γυναίκες και κόρες τους και την προίκα, μπορούσαν να κατοχυρώσουν το κοινωνικό τους πρόσωπο. Το κόσμημα αποτελούσε στη βάση του ένα μέσο αποταμίευσης και διασφάλισης των χρημάτων. Η μετατροπή των χρημάτων σε χρυσό ήταν ανέκαθεν ένας τρόπος για να μπορούν αυτά να έχουν μικρό όγκο, να είναι ρευστοποιήσιμα σε οποιαδήποτε εποχή και να μπορούν να μεταπηδούν από γενιά σε γενιά, χωρίς να μειώνεται η αξία τους σε αντίθεση με τα χρήματα, των οποίων η αξία μεταβαλλόταν ανάλογα τις πολιτικές εξελίξεις και επιλογές. Για τον λόγο αυτό τον 19ο και 20ο αιώνα, στην περιοχή μας συνηθίζονται κοσμήματα φτιαγμένα με μεγάλο αριθμό νομισμάτων, τα οποία αποτελούσαν πολλές φορές την προίκα της κοπέλας και εκτίθονταν πάνω στη φορεσιά της, όταν αυτή έφτανε σε ηλικία γάμου. Παράλληλα και οι παντρεμένες γυναίκες φορούσαν κοσμήματα αποτελούμενα από χρυσά και ασημένια νομίσματα, τα οποία έδειχναν την οικονομική κατάσταση του συζύγου, όπως οι αλυσίδες και τα γιορντάνια με φλουριά.

-Και όσον αφορά τη θέση τους στην παραδοσιακή ενδυμασία;

Α.Ν.: Τα κοσμήματα με τα νομίσματα τοποθετούνταν κυρίως είτε πάνω στο κεφάλι, είτε πάνω στο στήθος. Αυτό εκτός του ότι τα έκανε να φαίνονται και να γυαλίζουν από μακριά, είχε επιπλέον προστατευτική σημασία για τις πιο σημαντικές περιοχές του ανθρώπινου σώματος, το κεφάλι και την καρδιά. Οι άνθρωποι των περασμένων αιώνων, στην πλειονότητά τους αναλφάβητοι, ήταν εξαιρετικά προληπτικοί και δεισιδαίμονες. Η βασκανία ήταν ο μόνιμος φόβος τους, και πολλές ασθένειες θεωρούταν ότι προέρχονταν από αυτή. Επιπλέον φοβόντουσαν τις δαιμονικές δυνάμεις, τα κακά πνεύματα, τα οποία μπορούσαν να πάρουν την φωνή ή και τη ζωή του ανθρώπου. Τα κοσμήματα λοιπόν χρησίμευαν επίσης στο να απομακρύνουν αυτά τα δαιμόνια και αυτό το κατάφερναν με το θόρυβο που έκαναν καθώς οι άνθρωποι κινούνταν, γιατί υπήρχε η πεποίθηση πως οι ήχοι και η φασαρία απομακρύνουν τις δαιμονικές επιρροές. Αυτό ακόμη και σήμερα συναντάται στον ανιμιστικό πολιτισμό των κινέζων και άλλων αφρικανικών λαών. Τον ίδιο προστατευτικό χαρακτήρα έχουν τα κοσμήματα με θρησκευτικές παραστάσεις τα οποία μετατρέπονται από διακοσμητικά σε ιερά αντικείμενα, σε φυλαχτά, που μεταφέρουν την αγιαστική δύναμη σε αυτόν που τα φοράει. Συναντάμε στα κοσμήματα σταυρούς με εσταυρωμένο αλλά και ανδρικά φυλακτήρια με παράσταση του Αη Γιώργη ή του Αγίου Δημητρίου τα οποία είχαν εσωτερικά θήκη για να τοποθετούν τίμιο ξύλο, λιβάνι ή κερί από τον Σταυρό του Χριστού. Τα κοσμήματα πέρα από τη συμβολική και υλική τους αξία εξυπηρετούσαν επίσης και ένα άλλο ρόλο. Επέτρεπαν στα άτομα της κοινωνίας να ξεχωρίσουν με την πρώτη ματιά την οικογενειακή ταυτότητα του ατόμου και την κοινωνική του θέση. Έτσι, για παράδειγμα το υποσιαγώνιο κόσμημα λουρίδα στη Βόρεια Εύβοια δήλωνε ότι η γυναίκα που το φορούσε ήταν αρραβωνιασμένη.

-Κατά τις παρουσιάσεις των βιβλίων σας, αντιλαμβάνομαι ότι το παραδοσιακό κόσμημα λοιπόν, αποτελεί μία ειδική κατηγορία.

Α.Ν.: Εκτός από την παρουσίαση των αυθεντικών κοσμημάτων της Βόρειας Εύβοιας στο βιβλίο, ο σύζυγός μου Θεοφάνης Ραμιώτης, που κατέχει την τέχνη του αργυροχρυσοχόου, ενθουσιάστηκε τόσο με την ιδέα της προβολής και αναπαραγωγής του παραδοσιακού κοσμήματος, που αναπαρήγε με την τέχνη του κάθε παραδοσιακό κόσμημα που έπεφτε στα χέρια μας, είτε ως αντικείμενο, είτε ως φωτογραφία. Με πραγματικό πάθος, και πολύ κόπο, κάθε λίγο καιρό είχε να μου δείξει και ένα νέο δημιούργημα με αποτέλεσμα η συλλογή μας από αντίγραφα, να επεκταθεί σύντομα πέρα από τα στενά όρια της περιοχής μας δημιουργώντας κοσμήματα και από την υπόλοιπη ελληνική επικράτεια. Την συλλογή αυτή εκθέτουμε παράλληλα με τις παρουσιάσεις του βιβλίου, όπου μας καλούν και μας δίνεται η δυνατότητα, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ανάδειξη του έργου του παραδοσιακού χρυσοχόοου, αλλά και στην προβολή του ελληνικού παραδοσιακού κοσμήματος. Το νεοελληνικό κόσμημα δεν είχε απλά διακοσμητική και αποθησαυριστική αξία. Απεναντίας αυτές του οι ιδιότητες ως αποτρεπτικό και θρησκευτικό σύμβολο, δείχνουν ότι η σχέση του με τον άνθρωπο δεν είναι επιδερμική ή πρακτική αλλά μια σχέση ψυχική, αυτοπροσδιοριστική και κυρίως μαγική. Αυτό λοιπόν ίσως μας ωθήσει στο να δούμε με νέο μάτι την τέχνη της αργυροχρυσοχοϊας και να προσπαθήσουμε να την διαφοροποιήσουμε από την τρέχουσα καταναλωτική λογική.

-Κατά τη γνώμη σας, ποια η σημασία της διατήρησης-διάδοσης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

Α.Ν.: Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια στροφή προς την λαϊκή παράδοση. Ίσως η ανάγκη μας για διαφοροποίηση, ίσως ο πατριωτισμός μας που θέλει να βρει διέξοδο μέσα στις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες, ακόμα και οι χαμηλού κόστους παραγωγές της τηλεόρασης με μουσική και χορό, μπορεί να είναι η αιτία για αυτή τη στροφή. Μέσα σε αυτό λειτουργούν διάφοροι άνθρωποι. Χορευτικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι, γυμναστές και βεστιάρια, ερασιτέχνες ερευνητές και καθηγητές πανεπιστημίου, συλλέκτες και ακαδημαϊκοί. Θα ήθελα να πω από την εμπειρία μου ότι η καταγραφή και διάσωση των στοιχείων είναι σημαντική όταν γίνεται με σεβασμό στην ταυτότητα κάθε τόπου, όμως σημαντική είναι και η παραχάραξη στα πλαίσια του να παρουσιάσουμε κάτι διαφορετικό εκεί που δεν υπάρχει ή να φορέσουμε κάτι που είναι φτηνότερο για να κάνουμε τη δουλειά μας. Και εδώ θέλω να επιστήσω την προσοχή.

-Οπότε κατά ποιο τρόπο πιστεύετε ότι πρέπει να γίνεται η έρευνα ή και η αναπαραγωγή της παραδοσιακής φορεσιάς;

Α.Ν.: Όσοι θέλετε να αναπαράγετε, κάντε έρευνα και αναπαράγετε στο παλαιό ύφος, όχι τυποποιημένα αλλά με τον τρόπο που λειτουργούσαν οι πρόγονοί σας. Φορέστε αυτά που φορούσαν στην περιοχή σας και όχι ό,τι αγοράσατε από το Μοναστηράκι επειδή είναι παλιά. Μην κάνετε δικές σας εικαστικές παρεμβάσεις στις φορεσιές όταν τις φοράτε για την παρέλαση και προς Θεού μη τις καταστρέφετε ή τις πετάτε γιατί σας είναι άχρηστες. Αν δεν τις θέλετε, δώστε τις κάπου όπου θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και να διαφυλαχθούν. Τα χειροτεχνήματα των προγόνων μας θα πρέπει να διαφυλάσσονται, να αξιολογούνται και να προβάλλονται σωστά έτσι ώστε να ενθαρρύνουν τους ξένους να γνωρίσουν τον τόπο μας και τους ντόπιους να αισθάνονται περήφανοι για την καταγωγή τους. Η συνεχής αναζήτηση, η προθυμία συμμετοχής στην έρευνα και η ενθάρρυνση των νέων ανθρώπων να ασχοληθούν με σοβαρότητα και σεβασμό με την παράδοση, θα μπορέσει να αναδείξει τον τόπο μας και τα χωριά μας, σε πείσμα των καιρών. Επίσης, θα μπορέσουν να εκδοθούν βιβλία όπως αυτό, μέσω των οποίων θα είναι αναγνωρίσιμα πλέον τα δημιουργήματα του Βορειοευβοϊκού πολιτισμού, αναβαθμίζοντας την αξία τους σε κειμηλιακή και εμποδίζοντας τη λανθασμένη και κακή αντιγραφή τους.

-Παρατηρώντας το έργο σας αντιλαμβάνομαι ότι εμμένετε στο θέμα της παράδοσης, καθώς πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο με τίτλο "Γλώσσα με άρωμα...Βόρειας Εύβοιας", με θέμα το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής. Θα μπορούσατε να μας δώσετε μερικές περαιτέρω πληροφορίες;

Α.Ν.: Το βιβλίο "Γλώσσα με άρωμα...Βόρειας Εύβοιας" περιλαμβάνει το γλωσσικό πλούτο της βορειοευβοϊκής γλωσσικής ποικιλίας, της ντοπιολαλιάς της ιδιαίτερης πατρίδας μου. Μέσα στις σελίδες του μπορεί κανείς να βρει το υλικό που έχω συλλέξει τα τελευταία δεκατρία χρόνια, δηλαδή περίπου 3000 λέξεις και 500 εκφράσεις, μαζί με την ιστορία τους αλλά και τις τοπικές ιστορίες οι οποίες δημιούργησαν τις εκφράσεις! Κάθε λέξη ή φράση είναι χαρακτηριστική της περιοχής και τις τοπικής γλωσσικής κουλτούρας. Στο βιβλίο, συμπεριλαμβάνονται, επίσης, αρκετές πηγές - αποσπάσματα διηγήσεων ηλικιωμένων, γραμμένα στην ντοπιολαλιά- όπως κατεγράφησαν από λαογράφους των αρχών του 20ου αιώνα, αλλά και πρόσφατα, από τις δικές μου ηχογραφήσεις.

-Και όχι μόνο. Είδα ότι έχετε προσθέσει και κάποια θεατρικά στην αρχή του βιβλίου σας.

Α.Ν.: Για να γίνει πιο θελκτικό το ιδίωμα και για να ενθαρρύνεται η μελέτη του, στο βιβλίο συμπεριλαμβάνονται επίσης, επτά μικρά θεατρικά μονόπρακτα γραμμένα στο Βορειοευβοϊκό ιδίωμα. Τα θέματά τους σχετίζονται με τη ζωή και τα παλαιά έθιμα των κατοίκων της Βορείου Ευβοίας και γράφτηκαν για να δώσουν έμπνευση στους εκπαιδευτικούς, και για να μπορούν να δραματοποιηθούν στα σχολεία ή μέσω των πολιτιστικών συλλόγων. Σκοπός τους είναι να ενθαρρύνουν κυρίως τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με την ιδιωματική γλώσσα, αλλά και να μας επιτρέψουν να ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο ζωής των προγόνων μας, καθώς οι παλαιότεροι θα ανακαλέσουν νοσταλγικές μνήμες από το παρελθόν και ιστορίες που έχουν ακούσει από τους δικούς τους παππούδες. Να μην παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι το βιβλίο τεκμηριώνεται επίσης από την βιβλιογραφία του, που αποτελείται από περίπου 100 αναφορές σε παλιά βιβλία και προσωπικές μαρτυρίες.

-Τη Δευτέρα 30 Ιουλίου στις 9 το βράδυ, πρόκειται να παρουσιάσετε το τελευταίο σας βιβλίο στο λιμάνι των Ωρεών, στο πλαίσιο των θερινών εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου Ωρεών Ευβοίας, υπό μορφή «τηλεπαιχνιδιού». Πώς προέκυψε η ιδέα αυτής της ιδιότυπης παρουσίασης;

Α.Ν.: Η ιδέα της παρουσίασης του βιβλίου ως ενός είδους «τηλεπαιχνίδι» οφείλεται στον φίλο Γρηγόρη Μαυρομιχάλη, ο οποίος όταν συζητούσαμε ιδέες για το πώς θα μπορούσε να παρουσιαστεί διαδραστικά ένα τέτοιο, ιδιαίτερο θέμα, πρότεινε να κάνουμε ένα παιχνίδι με το κοινό. Μιας και οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα των τηλεπαιχνιδιών ερωτήσεων και σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Εξωραϊστικό Σύλλογο Ωρεών που μας παρείχε και την υλικοτεχνική υποδομή, θεωρήσαμε ότι μια τέτοια εκδήλωση θα είχε πολύ ενδιαφέρον, οπότε αποφασίσαμε να το τολμήσουμε. Γενικά, μας εξάπτουν την φαντασία οι πρωτότυπες ιδέες, και αποτελούν για μας μια πρόκληση. Στην προηγούμενη παρουσίαση του ίδιου βιβλίου, παρουσιάσαμε σε συνεργασία με ερασιτέχνες ηθοποιούς, ένα από τα θεατρικά μονόπρακτα, το οποίο ενθουσίασε το κοινό και προκάλεσε άφθονο γέλιο.

-Τι σας έκανε περισσότερο εντύπωση σχετικά με τη ντοπιολαλιά της Βόρειας Εύβοιας;

Α.Ν.: Η ντοπιολαλιά μας δεν είναι, ούτε πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα έκθεμα μουσείου. Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Όπως τα κύτταρα του σώματος οι λέξεις πολλαπλασιάζονται, διαιρούνται, εξελίσσονται, αλλάζουν χρήση, προσαρμόζονται στις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες και αν πλέον δεν υπάρχει καμία προοπτική εξέλιξής τους πεθαίνουν, αφήνοντας χώρο σε άλλες λέξεις να ανατείλουν και να ξεκινήσουν την πορεία τους. Όπως λοιπόν ενθουσιαζόμαστε μελετώντας τη σοφία με την οποία είναι δημιουργημένος ένας ζωντανός οργανισμός, έτσι μας εντυπωσιάζει και αυτή η πλαστικότητα και ευπροσαρμοστικότητα της γλώσσας μας, της ελληνικής γλώσσας, που όπως λένε οι μελετητές είναι μια γλώσσα όχι σημειολογική αλλά εννοιολογική, με μεγάλο βάθος και έχουμε την τιμή αρκετές από τις γλώσσες του κόσμου να έχουν δανειστεί κατά καιρούς και να μας έχουν ξανα-επιστρέψει στοιχεία της. Η ντοπιολαλιά μας αντανακλά όλο αυτό το βάθος ελληνικών ριζών και ενσωματώνει ακόμη επιδράσεις που έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες κάθε εποχής. Έχει απορροφήσει γλωσσικά στοιχεία από πληθυσμούς που ιστορικά έχουν κατακτήσει την περιοχή μας ή μετοίκησαν σε αυτή εξαιτίας πολέμου, λιμού και οικονομικών συγκυριών. Έτσι το βιβλίο αποτελεί μια σημαντική συλλογή, προορισμένη να βοηθήσει στην έρευνα τον ειδικό ιστορικό και γλωσσολόγο που ενδιαφέρεται για την εξέλιξη των τοπικών γλωσσικών ποικιλιών και την ανθρωπογεωγραφία των τόπων, αλλά κύριος στόχος του είναι να υπενθυμίσει στο κοινό τις λέξεις. Γιατί κάθε μια λέξη που θα μάθει ο αναγνώστης και θα ξεκινήσει να χρησιμοποιεί συνειδητά, έχει μια ελπίδα να διασωθεί στο χώρο και στο χρόνο και να συνεχίσει το ταξίδι της από στόμα σε στόμα. Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα πέρα από κώδικας επικοινωνίας είναι μνήμη, είναι ρίζες, είναι συναισθήματα που δε θέλουμε να χαθούν. Είμαστε εμείς, εμείς οι ίδιοι, γιατί, όσο και να προσπαθούμε να ξεφύγουμε από το παρελθόν μας, όσο μεγαλώνουμε, «μπαίνουμε στα παπούτσια των προγόνων μας» και ακολουθάμε τον ίδιο δρόμο που αυτοί περπάτησαν. Ας αποδεχτούμε λοιπόν αυτή την αλήθεια και ας προχωρήσουμε με πλήρη συνειδητότητα στο μέλλον.

Περισσότερες πληροφορίες για τη συγγραφέα - ερευνήτρια Ασημίνα Ντέλιου αναζητήστε στα παρακάτω links:

http://delioutherapy.blogspot.gr/ και https://greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com/

Ασημίνα Ντέλιουπαράδοσηβόρεια ΕύβοιαΠολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Ωρεών Ευβοίας