Φώτης Καφάτος: ο φωτισμένος καθηγητής, ο λαμπρός επιστήμονας

17:47 20/11/2017 - Πηγή: Alfa Vita

Του Νίκου Τσούλια

Δεν αναφέρομαι καθόλου στο πρωτοποριακό ερευνητικό έργο και στη διεθνή ακτινοβολία του Φώτη Καφάτου. Ήδη το έκανε η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων με πολύ εύστοχο τρόπο.

Χειμώνας του 1973 πριν από την κατάληψη της Νομικής Σχολής, οι «δρόμοι των φοιτητών» εκείνης της εποχής: Ακαδημίας, Ιπποκράτους, Σόλωνος κλπ, γνωρίζουν ημέρες δόξας του φοιτητικού κινήματος – που θα γεννήσουν αργότερα το Πολυτεχνείο - και οι συγκρούσεις μεταξύ των φοιτητών και των ανθρώπων της ασφάλειας και της αστυνομίας είναι άνισες και σκληρές. Δεν ήξερες καλά καλά ποιοι είναι οι φοιτητές και

ποιοι όχι, γιατί πολλοί μυστικοί αστυνομικοί είχαν ακόμα και φοιτητική κάρτα! Όταν στη διασταύρωση Σόλωνος και Μασσαλίας – δίπλα από τους υπαίθριους βιβλιοπώλες – οι ασφαλίτες συνέλαβαν έναν φοιτητή και του χτυπούσαν το κεφάλι στην άσφαλτο γεμίζοντάς του το πρόσωπο με αίματα, η μικρή μου παρέα τρομοκρατήθηκε. Μπήκαμε χωρίς να το σκεφτούμε μέσα στη Νομική. Τους παρότρυνα να πάμε στο υπόγειο, που ήταν εργαστήριο της Βιολογίας. Υπολόγιζα στην παρουσία του φωτισμένου καθηγητή μας.

Δεν έκανα λάθος. Μας καθησύχασε. «Δεν θα σας πειράξει κανένας. Να καθίσετε μέχρι να ηρεμήσουν τα πράγματα». Πιάσαμε κουβέντα. Συζητήσαμε για τα εκπαιδευτικά συστήματα Ελλάδας και Κύπρου, γιατί είχαν μπει και δύο Κύπριοι, και κυρίως για το Λύκειο. Τον απόλαυσα σε όσα είπε για τη Θεωρία της Εξέλιξης, στην οποία πήγε η συζήτηση χωρίς να θυμάμαι το πώς. Πρώτη φορά συζητούσαμε με καθηγητή από τόσο κοντά. Ήταν οι καιροί της σκληρής «Έδρας» και οι καθηγητές ήταν όλοι απρόσιτοι.

Όταν ήλθε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας το 1972, ήταν ήδη καθηγητής στο Χάρβαρντ σε ηλικία μόλις 32 χρόνων! Όταν μάθαμε οι φοιτητές ότι είναι πολύ νέος και είναι ήδη καθηγητής στο Χάρβαρντ, νιώσαμε ένα δέος! Και όταν αργότερα συνειδητοποιήσαμε ότι είναι προοδευτικός, πιστέψαμε ότι έγινε ένα θαύμα στη ζωή μας. Γιατί ήταν λαμπρός επιστήμονας, φωτισμένος καθηγητής. Το μάθημά του ήταν πάντα μια τελετουργία εμπνευσμένης μάθησης και συναισθηματικής φόρτισης, διαλόγου και μετριοπάθειας! Αν είναι δυνατόν αναλογιζόμαστε και ρωτούσαμε ο ένας τον άλλον, τι συμβαίνει.

Ήταν μια εικονοκλαστική μορφή. Μας άλλαζε τη σχέση μας με τη γνώση. «Γνώση σημαίνει έρευνα. Και είναι κυρίως οι νέοι που πρωτοπορούν στη δημιουργία της νέας γνώσης. Σκεφτείτε τον J. Watson και τον F. Crick που πήραν Νόμπελ για την ανακάλυψη της δομής της έλικας του DNA ότι ήσαν σε νεαρή ηλικία. Να αμφισβητείτε τη γνώση και να μη δημιουργείτε βεβαιότητες και δογματισμούς». Μας παρότρυνε να τον συναντάμε όποτε θέλουμε. Είχε πάντα ένα γλυκό χαμόγελο όταν μιλούσε. Η μορφή του ήταν αγγελική. Νιώθαμε μια πνοή ελευθερίας να απλώνεται στη σκέψη μας. Ονειρευόμαστε και εμείς να γίνουμε καθηγητές σε ξένο Πανεπιστήμιο. Μας άλλαξε τον τρόπο σκέψης. Ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου – αναλογιζόμενος τη δική του πορεία – ότι είναι φοβερά γενναιόδωρη η ζωή αρκεί να πιστέψεις στον εαυτό σου και να λατρέψεις τη Γνώση και τα Γράμματα.

Και όταν διαλύθηκε το Φυσιογνωστικό Τμήμα και είχαμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε μεταξύ των συγγενών Τμημάτων, του Φυσικού, του Χημικού, του Γεωλογικού και του Βιολογικού, οι περισσότεροι επιλέξαμε το Βιολογικό και όχι τα πιο «ισχυρά τμήματα» Φυσικό και Χημικό, γιατί θα είχαμε το φοβερό προνόμιο να έχουμε τον Καφάτο καθηγητή, γιατί ήταν τιμητικό για εμάς να είμαστε και να δηλώνουμε σε κάθε ευκαιρία φοιτητές του.

Μας είχε μεταφράσει κεφάλαια από τα πιο ονομαστά ξενόγλωσσα βιβλία. «Η γνώση στη Βιολογία αλλάζει πολύ γρήγορα», μας τόνιζε, «και πρέπει να έχετε πάντα πνεύμα αναζήτησης». Τα έδεσα αμέσως σε τόμους και τα έχω από τότε στην καλύτερη θέση των βιβλιοθηκών μου και τα κοιτάω ξανά και ξανά. Τα θέματα των εξετάσεών του δεν ήταν αποστήθισης, όπως όλων των άλλων καθηγητών. Είχε θέματα πολλαπλής επιλογής και κυρίως θέματα που απαιτούσαν κριτική σκέψη και στοχασμό. Μπορούσες και να έχεις δίπλα σου και όποιες βιβλιογραφικές πηγές ήθελες! Θυμάμαι ότι είχα βοηθηθεί σε ένα δύσκολο θέμα από ένα τεύχος του Scientific American. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ό,τι καινούργιο άκουσα από τότε μέχρι σήμερα στις τόσες γοργές και ανατρεπτικές εξελίξεις της Βιολογίας πάντα ένιωθα και διαπίστωνα ότι το είχα ήδη μάθει από τον Καφάτο. Ακόμα και τα πρωτοποριακά βήματα που γίνονται σήμερα στη Τεχνητή Νοημοσύνη, μας είχε προαναγγείλει το τι μπορεί να επιτευχθεί από τη «συνάντηση» βιολογίας και τεχνολογίας.

Σε όλη την εκπαιδευτική μου καριέρα ακόμα και στην τελευταία χρονιά της διδασκαλίας με την παραμικρή αφορμή – αλλά και συστηματικά όταν βρισκόμουνα στα θαυμαστά κεφάλαια της Μοριακής Βιολογίας – αναφερόμουνα με πάθος και νοσταλγία στο λαμπρό καθηγητή. Τον είχα σαν παράδειγμα και πάντα ονειρευόμουνα να επηρεάζω τους μαθητές μου, όπως αυτός επηρέασε τόσο καθοριστικά εμένα και γενιές και γενιές βιολόγων. Δεν μετάνιωσα που δεν πήρα τους δρόμους της έρευνας που τότε ονειρευόμουνα, γιατί βίωσα τη γοητεία του εκπαιδευτικού, γιατί ένιωσα την ομορφιά της διδασκαλίας στο μοναδικά όμορφο θεσμό του λυκείου αλλά και γιατί είχα συνεχώς στη σκέψη μου το «παράδειγμα» και τη μορφή του Φώτη Καφάτου.

Νίκος ΤσούλιαςΦώτης Καφάτος