Καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων

11:04 9/3/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Οι κοινωνικές σχέσεις δεν αποτελούν απλά και μόνο έναν συνεκτικό ιστό μεταξύ των ανθρώπων ή μια περίπου αυτόματη κοινωνική έκφραση. Προκύπτουν μέσα από τη φύση του πολιτισμού και χαρακτηρίζονται από τα χαρακτηριστικά της ίδιας της κοινωνίας. Συγκροτούν βασικές όψεις της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς μας και συνθέτουν το κύριο πεδίο της αναζήτησης του νοήματος της ζωής μας.

Ο άνθρωπος σε καμιά περίπτωση όχι μόνο δεν μπορεί να ζήσει μόνος του, αλλά ούτε και να γνωρίσει τον ίδιο τον εαυτό του και να κατανοήσει το φαινόμενο της ζωής χωρίς τη ενεργητική συμμετοχή

του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Εδώ είναι το πεδίο αναφοράς των, γιατί «μέσα στην κοινωνία, η οποία είναι και εργασία και απελευθέρωση, βρίσκονται ταυτόχρονα και “η φυσική ουσία του ανθρώπου” και η “ανθρώπινη ουσία της φύσης”» [i].

Οι κοινωνικές σχέσεις περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα ποικίλων επιμέρους σχέσεων: τις στενές φιλικές σχέσεις, τις συγγενικές σχέσεις, τις σχέσεις στον επαγγελματικό και εργασιακό χώρο, τις σχέσεις γειτονίας – που είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένες στα χωριά και πολύ λιγότερο στις πόλεις -, τις πολιτικές και ιδεολογικές σχέσεις ακόμα και τις θεσμικού περιεχομένου σχέσεις κλπ. Μέσα απ’ αυτές τις σχέσεις αναδύονται οι κοινωνικοί μας ρόλοι και προάγεται ο πνευματικός μας κόσμος. Πολύ σωστά ο George Herbert Mead, αμερικάνος φιλόσοφος των αρχών του 20ου αιώνα, «θεωρείται δημιουργός της ιδέας ενός “κοινωνικού εαυτού”, της αίσθησης της ταυτότητας που σχηματίζουμε καθώς βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη των σχέσεών μας και πρότεινε έναν αποκλειστικό στόχο για την κοινωνική πρόοδο: μια “τελειοποιημένη κοινωνική νοημοσύνη” με ιδιαίτερη καλή επικοινωνία και αμοιβαία κατανόηση» [ii].

Βέβαια οι κοινωνικές σχέσεις διατρέχονται πολλές φορές από την έννοια του συμφέροντος, της φιλοδοξίας, της χειραγώγησης, της χωρίς κριτήρια αναρρίχησης, του χρηματικού οφέλους. Στη σύγχρονη κοινωνία, «της διεθνούς δικτατορίας των χρηματαγορών, που απειλεί την ειρήνη και τη δημοκρατία» [iii], την κοινωνία που χαρακτηρίζεται από την κατίσχυση του αξιακού πεδίου των δυνάμεων της αγοράς – της εμπορευματοποίησης, της κερδοσκοπίας, του ανταγωνισμού, του καταναλωτισμού, της ιδιώτευσης -, οι κοινωνικές σχέσεις αποικίζονται από το οικονομικό συμφέρον και το ίδιον στενό προσωπικό όφελος και ουσιαστικά υπονομεύεται η ίδια η καταστατική σύστασή τους.

Σήμερα στη χώρα μας οι κοινωνικές σχέσεις δοκιμάζονται σκληρά. Η οικονομική αφαίμαξη των εργαζομένων και των ανέργων και η βίαιη ώθηση ευρέων κοινωνικών στρωμάτων στις ζώνες της φτώχειας και της ανέχειας ανάγουν την περιθωριοποίηση των πολιτών ως το πιο επώδυνο στοιχείο αυτής της περιόδου. Και αν συνεχιστεί η ύφεση έστω και για μερικά χρόνια ακόμα, είναι βέβαιο ότι αυτή η περιθωριοποίηση θα αποτελέσει το μόνιμο χαρακτηριστικό για μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας μας και αυτό εκτός των άλλων θα επιφέρει την πλήρη αποδόμηση των κοινωνικών σχέσεων. Είναι μάλλον προφανές ότι το δίδυμο «οικονομική αφαίμαξη και κοινωνική περιθωριοποίηση» είναι παράγοντας πλήρους αποδόμησης κοινωνιών και ανθρώπων.

Ωστόσο, θεωρώ ότι στο σημείο των κοινωνικών σχέσεων πρέπει να δώσουμε τη «μητέρα των μαχών» για τη σημερινή δύσκολη κατάσταση. Εδώ θα επωαστεί το περιεχόμενο της αλληλοκατανόησης και της αλληλεγγύης, εδώ θα αναζητηθούν κοινές λύσεις και θα αναπτυχθούν νοοτροπίες αλληλοστήριξης. Εδώ θα καλλιεργηθεί η οικειότητα ως ένα μικρό σύμπαν συστηματικού και αβίαστου εξευγενισμού και διαρκούς αλτρουισμού, γιατί «οι φιλικές επαφές με τους άλλους είναι το βασικό χαρακτηριστικό της “βέλτιστης ανθρώπινης ύπαρξης”» [iv].

Οι κοινωνικές σχέσεις οφείλουν να έχουν σαφές περιεχόμενο και στοχοθεσία προοπτικής, να αναδεικνύουν ένα ουμανιστικό πεδίο αξιών, να προάγουν την πνευματικότητα του ανθρώπου, να καλλιεργούν μια αισθητική αντίληψη για τη ζωή. Η κοινωνία είναι ο χώρος της δυνατότητάς μας για αυτοπραγμάτωση. Πολλές φορές αναφέρεται η φύση ως αντίπαλη πλευρά της κοινωνίας και ότι η φύση – υπό το πνεύμα του ρομαντισμού – εμφανίζεται ως τόπος για ιδανική ζωή. Ως προς αυτές τις παρατηρήσεις αρκεί να αναφερθούν τα εξής απλά στοιχεία. α) Η φύση αν δεν μετασχηματιζόταν με την επίδραση του ανθρώπινου πολιτισμού, θα ήταν άκρως αφιλόξενη και εχθρική για οποιαδήποτε παρουσία μας. β) Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τη φύση και κανένας αντιπαραθετικός διπολισμός μεταξύ τους δεν μπορεί να νοηθεί. γ) Καμιά εικόνα της φύσης δεν κρύβει και δεν εκφράζει ομορφιά χωρίς την παρουσία του ανθρώπου.

Συμπερασματικά, πιστεύω ότι αν ο άνθρωπος δεν συμμετέχει ενεργά και δραστήρια στην κοινωνία, αποξενώνεται και «αγριεύει», αν δεν καλλιεργεί τις κοινωνικές σχέσεις, δεν μπορεί να φιλοτεχνήσει αυθεντικά το όποιο πορτρέτο του.

[i] Braudel, F. (2002), Η γραμματική των πολιτισμών, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, σ. 723

[ii] Goleman, P. (2006), Κοινωνική νοημοσύνη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 396

[iii] Hessel S. (2011), Αγανακτήστε, Αθήνα: Πατάκης

[iv] Goleman, P. (2006), Κοινωνική νοημοσύνη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 395

κοινωνικές σχέσειςΝίκος Τσούλιας