Οι ψυχικές οδύνες από την εργασιακή εκμετάλλευση

07:44 17/2/2015 - Πηγή: Alfa Vita

Tης Αναστασίας Ζήση*

Η ταξική και εισοδηματική πόλωση, η επιδείνωση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, η αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας είναι οι κοινωνικές οδύνες της κρίσης χρέους που κορυφώθηκαν την τελευταία τετραετία στη χώρα μας και συνδέθηκαν με νέες μορφές αποκλεισμού και νέες επισφάλειες. Πέρα από τους επίσημους δείκτες, ευρωπαϊκούς και εθνικούς, τις αντικειμενικές καταγραφές της ανθρώπινης δυστυχίας, της κοινωνικής οδύνης και των κοινωνικών ρηγμάτων, υπάρχει και η υποκειμενική τους αποτίμηση, η πρόσληψή τους. Οι νέες μορφές ψυχικής οδύνης

εκφράζονται ως απειλή και ανασφάλεια, ταπείνωση και άρνηση της αναγνώρισης, απογοήτευση και θλίψη, αίσθημα αναξιοπρέπειας, δυσφορία και ψυχική καταπόνηση.
Αυτό ήταν ένα από τα κύρια ευρήματα της κοινωνικής έρευνας InMeD: «Ανισότητες και ψυχική καταπόνηση: κοινωνικές συνθήκες, δρώντες και ιδεολογίες των επαγγελματιών στη σύγχρονη Ελλάδα» που μελέτησε 300 νοικοκυριά στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης σε κοινωνικο-οικονομικά αντιθετικές περιοχές. Οι ψυχικές οδύνες που προκαλούνται από την απειλή απόλυσης των λιγότερο εξειδικευμένων, την ταπείνωση της απόρριψης και της απαξίωσης, την αδυναμία αποπληρωμής χρεών και κάλυψης βασικών αναγκών και τη δυστυχία του ζην χωρίς καμία από το κράτος ελάχιστη εγγύηση, απροστάτευτα και ανυπεράσπιστα. Το 45% των ερωτηθέντων δήλωσαν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες κάλυψης λογαριασμών και αδυναμίας να αγοράσουν αυτά που οι ίδιοι ή τα παιδιά τους έχουν ανάγκη. Άνεργοι, αυτοαπασχολούμενοι χαμηλής ειδίκευσης, και εργάτες είναι οι κοινωνικές τάξεις που βρέθηκαν στο μάτι αυτού του παρατεταμένου κυκλώνα της κρίσης χρέους με ισχυρό αντίκτυπο στην ψυχική και συναισθηματική τους υγεία.

Στο μάτι του κυκλώνα της κρίσης

Οι ανειδίκευτοι εργάτες/τριες που απασχολούνται ως χειρώνακτες, υπάλληλοι πωλήσεων, σε πολυκαταστήματα ή αλυσίδες σούπερ μάρκετ, φορτοεκφορτωτές, τηλεφωνήτριες, οδηγοί, βοηθητικό προσωπικό στην παροχή υπηρεσιών αποτελούν τα πιο ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας: ο ρυθμός της εργασίας είναι εντατικός, η εποπτεία της απρόσωπης εργοδοσίας είναι διαρκής και ελεγκτική, η οικονομική αναγνώριση είναι συχνά χαμηλότερη του βασικού κατώτατου μισθού, και η αίσθηση της συναδελφικότητας απούσα.
Οι νέες μορφές των ταξικών εκμεταλλευτικών σχέσεων έχουν και ψυχολογικό περιεχόμενο που είναι προϊόν της επισφαλούς θέσης απασχόλησης, της έλλειψης προοπτικής και της αβεβαιότητας για το μέλλον, της καταπάτησης του δικαιώματος για μια ανθρώπινη ζωή. Οι ημι-ειδικευμένοι μισθωτοί, συνθέτουν μια ενδιάμεση ταξική κατηγορία για τη χώρα μας: είναι κάτοχοι «κορεσμένων» πτυχίων, οι οποίοι εργάζονται με πολύ χαμηλή αμοιβή και αναγνώριση σε συνθήκες ελέγχου και επισφάλειας, βιώνοντας παράλληλα μια ισχυρή εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στην συμβολική παράσταση του επαγγέλματος το οποίο αρχικά επέλεξαν να σταδιοδρομήσουν και το πραγματικό της αντίκρισμα, αυτό της κοινωνικής και οικονομικής υποβάθμισης.
Οι αυτό-απασχολούμενοι χαμηλής ειδίκευσης είναι αντιμέτωποι με τη δραματική μείωση του τζίρου τους, και την ασφυκτική οικονομική πίεση, αισθάνονται ανίκανοι να ανταποκριθούν σε χρέη, λογαριασμούς και καθημερινές ανάγκες. Το 18% των ερωτηθέντων δήλωσε αλλαγή κοινωνικής θέσης, και αυτοί ήταν κυρίως άνεργοι και αυτοαπασχολούμενοι χαμηλής ειδίκευσης (μικροέμποροι). Είναι ενδιαφέρον, ότι παρά την ψυχική επιβάρυνση, η πλειονότητα των συμμετεχόντων της έρευνας έχει ενεργοποιήσει μηχανισμούς άμυνας και θωράκισης των ψυχικών αποθεμάτων του εαυτού αλλά όχι προς μια κατεύθυνση συλλογικής κινητοποίησης. Η άμβλυνση της ταξικής συνείδησης, η αποκοπή από την πολιτικοποίηση, και η έκθεση σε μια διαδικασία α-συμμετοχής έχουν επωαστεί από τις σύγχρονες μορφές του δικτυακού καπιταλισμού (Χτούρης, 2004)1, ως τις πιο σκληρές όψεις ιδεολογικής, συναισθηματικής και άλλων μορφών χειραγώγησης.

* Η Α. Ζήση είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνιολογίας του πανεπιστήμιο Αιγαίου

Πηγή: Η ΕΠΟΧΗ

Tags: εκμετάλλευσηψυχικές οδύνεςεργασιακό