Ψυχικό Τραύμα: Δεν είναι πάντα "κακό", ειδικά όταν διοχετεύεται σε καλλιτεχνική δημιουργία

16:38 13/6/2017 - Πηγή: Alfa Vita

Το ψυχικό τραύμα δεν είναι πάντα "κακό", ειδικά όταν μπορεί να διοχετευτεί σε μια καλλιτεχνική δημιουργία. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει ο ψυχίατρος-ζωγράφος, Παύλος Βασιλειάδης, σε έρευνα του με θέμα "Ψυχικό τραύμα και εικαστικές τέχνες", στην οποία συσχετίζει γεγονότα που βίωσαν κατά το παρελθόν διάσημοι ζωγράφοι με έργα που δημιούργησαν, όταν είχαν φτάσει σε επίπεδο καλλιτεχνικής ωριμότητας.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με αφορμή την αποψινή παρουσίαση της έρευνάς του στην Casa

Bianca, "στέκεται" πάνω στα ίχνη τραυματικών γεγονότων και εμπειριών, που είχαν διάσημοι ζωγράφοι κατά την παιδική ή νεανική τους ηλικία,τα οποία προβάλλονται μετουσιωμένα και μορφοποιημένα μέσα από ασυνείδητες διεργασίες στο έργο τους. Παράλληλα επισημαίνει ότι το ψυχικό τραύμα θα μπορούσε να οδηγήσει στην καλλιτεχνική δημιουργία με την προϋπόθεση βέβαια της ύπαρξης ταλέντου.

«Στην Ψυχιατρική θεωρούμε ότι η τέχνη παράγεται μέσω διαφόρων ασυνειδήτων μηχανισμών. Ο πρώτος από αυτούς είναι η παλινδρόμηση στην υπηρεσία του "εγώ". Είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός, που τον ανέφερε ο Αυστριακός ψυχαναλυτής Ερνστ Κρις (Ernst Kris). Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης "βουτάει" κατά κάποιο τρόπο σε εμπειρίες που είναι ασυνείδητες, αλλά το κάνει κάτω από τον έλεγχο του "εγώ". Αυτές οι εμπειρίες μετουσιώνονται, δηλαδή αλλάζουν μορφή και στην προκειμένη περίπτωση, στη ζωγραφική, μορφοποιούνται. Αυτή είναι η διαδικασία, η δημιουργία τέχνης, όπως το βλέπουμε εμείς οι ψυχίατροι» εξηγεί ο κ.Βασιλειάδης.

Η δημιουργική ψύχωση και τα σημαντικότερα έργα του Βαν Γκογκ

Αναφερόμενος σε μια άλλη έρευνα του για τη ζωγραφική των ατόμων με ψύχωση (σχιζοφρένεια) επισημαίνει ότι υπάρχει η δημιουργική ψύχωση, ένα φαινόμενο που περιγράφηκε πρόσφατα. «Είναι ένα οξύμωρο σχήμα. Στην ψύχωση όλες οι δημιουργικές ικανότητες του ανθρώπου χαλάνε. Πώς γίνεται λοιπόν να έχουμε δημιουργία; Ένα κλασικό παράδειγμα είναι ο Βαν Γκογκ. Τα έργα του τα οποία θεωρούμε σημαντικά, όπως τα "Ηλιοτρόπια" και η "Έναστρη νύχτα" και για τα οποία θεωρείται μεγάλος ζωγράφος, είναι αυτά που δημιούργησε κατά τον τελευταίο ενάμιση χρόνο της ζωής του, πριν αυτοκτονήσει. Πίστευε ότι ήταν το Αγιο Πνεύμα κλπ» λέει.

Μιλώντας για την έρευνά του με θέμα "Ψυχικό τραύμα και εικαστικές τέχνες" εξηγεί ότι πρόκειται για μια μια διερεύνηση που έκανε τα τελευταία δύο χρόνια σε μία προσπάθεια να συσχετίσει τα ψυχικά τραύματα κάποιων γνωστών καλλιτεχνών με στοιχεία που μπορούν να βρεθούν στους πίνακές τους.

"Η έρευνά μου στράφηκε σε εκείνους οι οποίοι με μια εμμονή επαναλαμβάνουν ορισμένα πράγματα στη δουλειά τους, που σημαίνει ότι έχει κάποια βαρύτητα όλο αυτό" λέει αναφέροντας χαρακτηριστικά τις περιπτώσεις τριών καλλιτεχνών, του Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ (Caspar David Friedrich), του Χουάν Μιρό (Joan Miro) και του Φράνσις Μπέικον (Francis Bacon), στα έργα των οποίων επαναλαμβανόμενα φαίνονται τα ίχνη των ψυχικών τους τραυμάτων.

Η απώλεια του αδερφού του Ντάβιντ Φρίντριχ και το ναυάγιο στο Βόρειο Πόλο

Ο Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ, σε ηλικία 13 ετών, είδε τον μικρότερο αδελφό του να πνίγεται μπροστά στα μάτια του όταν έσπασε ο πάγος σε μια παγωμένη λίμνη όπου είχαν πάει μαζί.

"Σε ηλικία περίπου 50 χρονών ο Κάσπαρ Φρίντριχ αρχίζει ένα θέμα με δύο ανθρώπους που είναι όρθιοι μπροστά στη θάλασσα. Αυτό επαναλαμβάνεται πολλές φορές και νομίζω ότι έχει κάποια σχέση με μία ανάμνηση πριν από τη σκηνή την οποία είχε βιώσει. Επιπλέον σε αυτή την ηλικία του ζητήθηκε να ζωγραφίσει ένα ναυάγιο στον Βόρειο Πόλο και αυτό που έκανε ήταν σπασμένοι πάγοι και κάπου στην άκρη διακρίνεται και το ναυάγιο. Νομίζω ότι ο πίνακας ήτανε παραγγελία. Αν κάποιος έκανε παραγγελία θα ήθελε να δει το καράβι μπροστά και όχι τον πάγο. Οπότε αυτά τα δυο στοιχεία νομίζω ότι σχετίζονται με εκείνο το βίωμα" εξηγεί ο κ. Βασιλειάδης.

Ο Μιρό, τα επαγγέλματα των γονιών του και τα σχήματα στο ταβάνι

"Ωστόσο υπάρχουν άλλες περιπτώσεις όπου δεν βλέπουμε το θέμα αυτό καθεαυτό, αλλά ίχνη ή στοιχεία που μοιάζουν με εικόνες, τις οποίες μπορεί να είχε ο ζωγράφος στην παιδική του ηλικία" προσθέτει, αναφέροντας ως παράδειγμα την περίπτωση του Μιρό, ο οποίος από μικρός ήθελε να γίνει ζωγράφος, αλλά οι γονείς του δεν συμφωνούσαν και ήθελαν να γίνει δημόσιος υπάλληλος και μάλιστα ένα διάστημα εργάστηκε ως κλητήρας.

"Αυτό δεν το άντεξε ο Μιρό και έπαθε ψυχικό κλονισμό και ήταν αρκετό καιρό σε ανάρρωση. Ο πατέρας του Μιρό ήταν ωρολογοποιός και η μητέρα του έφτιαχνε κοσμήματα. Αν βάλουμε έναν πίνακα του Μιρό δίπλα σε μηχανή ρολογιού ή σε κοσμήματα θα δούμε πολλές ομοιότητες. Δεν νομίζω ότι αυτά είναι τυχαία. Και βγήκαν μάλιστα όταν είχε ωριμάσει το στιλ του Μιρό. Επιπλέον υπάρχει ακόμη και ένα άλλο στοιχείο. Ο Μιρό όταν γύρναγε στο στούντιό του έβλεπε σχήματα και μορφές πάνω στο ταβάνι, τα οποία τα σχεδίαζε. Αν αυτό είναι παραίσθηση ή ψευδαίσθηση, είναι υλικό το οποίο βγαίνει από το ασυνείδητο. Συνεπώς αυτές οι εικόνες αποτυπώθηκαν στο ασυνείδητό του πιστεύω και βγήκανε μετά στη ζωγραφική του" αναφέρει ο κ. Βασιλειάδης.

Η σκληρότητα του πατέρα του Φράνσις Μπέικον και ο εγκλεισμός στο ντουλάπι από τη γκουβερνάντα του

Αναφερόμενος στην περίπτωση του Φράνσις Μπέικον επισημαίνει ότι ο πατέρας του, που ήταν εκτροφέας αλόγων κούρσας, ήταν πολύ σκληρός και τον μαστίγωνε με το μαστίγιο που είχε για τα άλογα. Ο καλλιτέχνης , ο οποίος έπασχε από άσθμα, είχε μια άλλη οδυνηρή εμπειρία, όταν έφευγαν οι γονείς του και η γκουβερνάντα , που συναντιόταν με τον φίλο της, έκλεινε τον μικρό Φράνσις Μπέικον μέσα σε ένα ντουλάπι όπου αυτός σχεδόν λιποθυμούσε.

"Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι στα έργα του Φράνσις Μπέικον βλέπουμε ένα χώρο μέσα σε χώρο. Είναι κάτι κάθετες και οριζόντιες γραμμές, ένας κύβος μέσα στον οποίο βρίσκεται η μορφή" αναφέρει ο κ. Βασιλειάδης διερωτώμενος αν αυτές οι επαναλαμβανόμενες γραμμές, που είναι πολύ χαρακτηριστικές στον Φράνσις Μπέικον, θα μπορούσαν να σχετίζονται με τον εγκλεισμό του στο ντουλάπι.

Απαντώντας στο ερώτημα αν θα μπορούσαν όσα αποτυπώνονται στα έργα καλλιτεχνών να αποτελέσουν ένα συμπληρωματικό διαγνωστικό εργαλείο, λέει: "Υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά αλλά αυτά δεν αποτελούν διαγνωστικά κριτήρια. Δεν θα περίμενε κάποιος ένας ψυχικά ασθενής που βρίσκεται σε μανία να ζωγραφίζει με μαύρα χρώματα, θα τα κάνει πολύχρωμα όπως και όταν ντύνεται. Ντύνεται πολύχρωμα. Δηλαδή υπάρχουν μερικά τέτοια χαρακτηριστικά, αλλά δεν αποτελούν διαγνωστικά κριτήρια".

ΑΠΕ-ΜΠΕ

ψυχικές ασθένειεςψυχική υγείαΨυχολογία Tweet Stickers: Επιστήμη