Σχετικά με την Παιδαγωγική επιστήμη, την κριτική σκέψη και τη διαλεκτική

17:16 18/6/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Αρθρογράφος: Θανάσης Τσιριγώτης

Μιλώντας για την παιδαγωγική αναφερόμαστε στην επιστήμη η οποία ασχολείται με μια κοινωνική δραστηριότητα που έχει ως στόχο τη διαμόρφωση των ανθρώπων με συστηματικό και συνεχή τρόπο και ειδικότερα στους τομείς της αγωγής, της μόρφωσης και της εκπαίδευσης.

Η παιδαγωγική επιστήμη είναι ευρύτερο σύνολο από το "υποσύστημα" εκπαίδευση και σε κάθε περίπτωση υπόκειται στις γενικότερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις, αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου, αφομοιώνει κι επηρεάζεται από συναφείς επιστήμες (πχ ψυχολογία).

Τα

πρώτα βήματα της παιδαγωγικής ανάγονται στα πρώιμα στάδια των οργανωμένων κοινωνιών, να μεταδώσουν στους νέους ανθρώπους τις κατακτημένες γνώσεις, να καλλιεργήσουν το σώμα και το πνεύμα των εφήβων, καθιστώντας τους "άξιους", παραγωγικούς κι υποτελείς στο βαθμό που η ζωή τους ήταν συνυφασμένη με τον άνθρωπο-εργαλείο, τον άνθρωπο-παραγωγικό μέσο. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και κυρίως κατά την εκπνοή του, η παιδαγωγική είναι προσκολλημένη στη θεολογία και οι σπουδές αφορούν την ερμηνεία των εκκλησιαστικών κειμένων. Ο δουλοπαροικιακός χαρακτήρας του Μεσαίωνα με τις θρησκευτικές του διαμάχες καθυστέρησε ανεπανόρθωτα τόσο την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων όσο και την επιστημονική σκέψη. Τα πρώτα όμως βήματα του καπιταλισμού σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και Γερμανία φέρνουν στο προσκήνιο την παιδαγωγική. Τα χριστιανικά δόγματα και οι λατρευτικές δοξασίες στέκονται εχθρικά και αμήχανα στην προέλαση του καπιταλισμού και όλων των αστικών ιδεών. Την εποχή της Αναγέννησης, που είναι το πρώτο σκίρτημα της νέας εποχής, οι ιδέες των Μουρ, Εράσμου, Τ.Καμπανέλα, Ραμπελέ και Μονταίν, επηρεάζουν τις επιστήμες της παιδαγωγικής. Όλα τα συστήματα σκέψης στρέφονται απ' τον θεοκεντρισμό στον ανθρωποκεντρισμό. Οι ανακαλύψεις των νέων χωρών και η τυπογραφία δημιουργούν νέα δεδομένα.

Από την εποχή της αστικής αγγλικής επανάστασης (17ος αιώνας), η παιδαγωγική διχάζεται βαθειά. Από τη μια πλευρά βρίσκεται η κληρικαλιστική φεουδαρχική θεωρία και από την άλλη η αστική σκέψη που εστιάζει στον άνθρωπο και την προετοιμασία του στον αγώνα της ζωής. Αναμφίβολα, ο Τζον Λοκ είναι η εμβληματική επιστημονική προσωπικότητα που βλέπει το "ωφέλιμο" της μόρφωσης και καταδικάζει απερίφραστα τη θεωρία "των έμφυτων χαρισμάτων".

Τον 18ο αιώνα, στηριγμένοι στη φυσιοκρατία του Τζον Λοκ και στη θέση για "φυσική ισότητα" των ανθρώπων, οι Ντιντερό, Ελβέτιος, Ζ.Ζ.Ρουσσώ, με κυρίαρχη μορφή τον τελευταίο, διαμορφώνουν τις απόψεις για τον καθοριστικό ρόλο του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Πρόκειται για επανάσταση στον τομέα της παιδαγωγικής. Οι Γάλλοι παιδαγωγοί ανατρέπουν τη σχολαστική και θεοκεντρική παιδαγωγική και θέτουν τα θεμέλια για τη νέα εποχή του αστικού κόσμου. Η φυσική ελεύθερη αγωγή του Ζ.Ζ.Ρουσσώ, αν και δεν εφαρμόζεται πλατειά, αποτελεί βασικό όπλο της νέας παιδαγωγικής. Στη Γερμανία οι ιδέες του Ρουσσώ "εμβολιάζονται" από τη φιλοσοφική σκέψη των Χέγκελ, Φίχτε και Καντ, ενώ στην Ελβετία ο Γκ.Πεσταλότσι εισάγει την επιστήμη της ψυχολογίας στην εκπαιδευτική αγωγή. Ο Πεσταλότσι και οι θέσεις του για τη γραφή, την ανάγνωση, τη φιλεργία, τη γεωγραφία, τα μαθηματικά, έδωσε ουσιαστική ώθηση στην παιδαγωγική. Στο τέλος του 19ου αιώνα και κατά την πλήρη κυριαρχία του καπιταλισμού στην Ευρώπη εμφανίζεται η μεταρρυθμιστική παιδαγωγική με άξονες τη νέα αγωγή, το σχολείο εργασίας, την παιδαγωγική της προσωπικότητας, την εισαγωγή της τέχνης στο σχολείο. Μεγάλοι παιδαγωγοί όπως οι Ντεκρολί, Μοντεσσόρι, Φεριέ ασκούσαν κριτική στο κυρίαρχο αστικό σύστημα, κ.α, αλλά αδυνατούσαν να συνδεθούν με τις ανάγκες της εργατικής τάξης και τις σοσιαλιστικές ιδέες. Μέχρι και σήμερα βασικές ιδέες της αστικής εποχής, όπως ο παιδοκεντρισμός, ασκούν σημαντική επίδραση. Στη νεαρή Σοβιετική Ένωση οι εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί σημαδεύτηκαν από τη δράση δύο κορυφαίων παιδαγωγών: του Λ.Βιγκότσκι και του Α.Μακαρένκο και τους στόχους της σοβιετικής εξουσίας (που ανακόπηκαν λόγω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της καπιταλιστικής παλινόρθωσης):

-Να χτυπηθεί ο αναλφαβητισμός (80-90% του πληθυσμού)

-Να υπάρξει ενιαίο σχολείο για όλους.

-Να διαχωριστεί η εκκλησία από το κράτος και την εκπαίδευση.

-Να υπάρξει δίκτυο προετοιμασίας των εργατών για την ανώτατη εκπαίδευση.

-Να εξειδικευτούν τεχνικά οι εργάτες και να προετοιμαστεί εξωσχολικά και εσωσχολικά το ανάλογο πεδίο (εκπαιδευτικοί, βιβλιοθήκες, πολιτιστικά κέντρα, βιβλία, κλπ).

Ήταν τόση και τέτοια η ορμή του σοβιετικού κράτους για την εκπαίδευση, ώστε ο Αμερικανός παιδαγωγός Dewey έλεγε ύστερα από την επίσκεψή του στην ΕΣΣΔ (1928) "Η οργάνωση των παιδιών στα ρώσικα σχολεία έχει πιο δημοκρατικό χαρακτήρα παρά στα δικά μας". Ανάμεσα στον θεωρητικό παιδαγωγό Λ.Βιγκότσκι και τον κοινωνιστή _Α.Μακαρένκο υπήρχαν διαφορές, όμως η Παιδαγωγική της προοπτικής και η ένταξή της στο στόχο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού άνοιξαν νέους δρόμους. Υπογραμμίζουμε ιδιαίτερα το έργο του Α.Μακαρένκο στο σταθμό Γκόργκι και στην κομμούνα Φ.Τζερσζίνσκι με ανήλικα παραβατικά παιδιά, καθώς και τη σύλληψή του για την Παιδική Εργασιακή Κοινότητα, δηλαδή το σχολείο που συνδέει αρμονικά τη Θεωρία με την Πράξη. Ανάλογοι πειραματισμοί μεγάλου βεληνεκούς έγιναν στην Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, μόνο που οι σύγχρονοι Κινέζοι καπιταλιστές έχουν εξαφανίσει σχεδόν όλη τη βιβλιογραφία.

Δια ταύτα

Το βασικό στοιχείο της κριτικής παιδαγωγικής είναι η διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενων ανθρώπων. Καθόλου κακός στόχος. Όμως τι σημαίνει κριτικά σκεπτόμενος; Το ρήμα αμφισβητώ και αμφιβάλλω έχει βρει την πεμπτουσία του. Αλλά και τα δυο σημαίνουν διπλή όψη. Αν οι κριτικοί παιδαγωγοί είναι συνεπείς, πρέπει να φτάσουν ως το τέλος και να σύρουν τα πράγματα ως τις αναγκαίες συνέπειές τους, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ανατροπή του καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση ενός ανώτερου κοινωνικού συστήματος, του σοσιαλισμού.

Η κριτική, λοιπόν, σκέψη και ειδικότερα ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος μπορεί να αφορά τόσο στους πάνω όσο και στους κάτω. Στους κυρίαρχους και τους κυριαρχούμενους. Στ’ αφεντικά και τους εργάτες. Στους δυνάστες και τους δυναστευόμενους. Ποιος θα υποστήριζε με επάρκεια ότι τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων δεν μπορούν ή δεν πρέπει να διαθέτουν κριτικό πνεύμα και ότι το πολιτικό προσωπικό που εξουσιάζει τη χώρα μας δεν διαβάζει, δεν κρίνει, δεν οξύνει το πνεύμα του; Από αυτήν την άποψη, η «παιδοκεντρική παιδεία» και η «κριτική σκέψη» δεν σημαίνουν απολύτως τίποτα όταν δεν συνδέονται με το συνολικό κοινωνικό σύστημα. Οι καταπιεζόμενες τάξεις δεν έχουν ανάγκη από λόγια παραμυθίας και παρηγόριας, αλλά από το οξύ εργαλείο της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης. Χρειαζόμαστε την πατρίδα ως χώρο και την εργατική επαναστατική τάξη ως βασικό επαναστατικό υποκείμενο. Οι κριτικοί μας αισθάνονται στενόχωρα στη φυλακή του ξεπερασμένου αστικού κόσμου. Αντί να τον ελεεινολογούν, ας δραπετεύσουν ανοιχτά, μαζικά, επαναστατικά. Γιατί αλλιώς η διαδραστικότητα, αυτενέργεια, ενεργητικότητα του μαθητή, η κριτική σκέψη, είναι πράγματα αφομοιώσιμα από τις κυρίαρχες τάξεις. Γιατί, ανάμεσα στον πλούτο και τη φτώχεια, ανάμεσα στον παρασιτισμό και το μόχθο, δεν υπάρχει κανένας ενδιάμεσος κόσμος.

Απέναντι στην επελαύνουσα και αλαζονική αστική σκέψη, την παιδαγωγική και το σχολείο της κυρίαρχης τάξης, οφείλουμε να οικοδομήσουμε το αντίπαλο δέος. Και αυτό δεν είναι άλλο παρά να κινηθούμε αντίπαλα και επιστημονικά. Απέναντι στο διφορούμενο και ασαφές «κριτικό πνεύμα», να θεμελιώσουμε ένα άλλο μαχητικό κριτήριο για τα παιδιά του λαού και τους αυριανούς πολίτες. Και αυτό δεν είναι άλλο από το κριτήριο της διαλεκτικής σκέψης.

Η αριστερά, αντί να τσαλαβουτά στα θολά νερά, πρέπει να οξύνει τα κριτήριά της. Η διαλεκτική στο τιμόνι, ο υλισμός είναι το όπλο μας.

Ετικέτες: Θανάσης ΤσιριγώτηςΠαιδαγωγική