Σχολική ιστορία, εθνική συνείδηση και ιστορική συνείδηση

15:56 9/6/2017 - Πηγή: Alfa Vita

Αρθρογράφος: Κατερίνα Προκοπίου*

«Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν» (Τζώρτζ Όργουελ)

Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο κάθε τόσο τα τελευταία εκατό χρόνια γινόμαστε μάρτυρες των «πολέμων για την Ιστορία». Οι διαμάχες για το παρελθόν διεξάγονται στο πεδίο της σχολικής ιστορίας και το διακύβευμα είναι ο εθνοποιητικός ρόλος της, καθώς το είδος της Ιστορίας που διδάσκουμε και ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε την ιστορική γνώση διαμορφώνουν την ατομική και συλλογική μας ταυτότητα.

Οι αντιπαραθέσεις για τη σχολική

Ιστορία αναδύονται σε εποχές ρευστότητας - οπότε εγείρονται ζητήματα ταυτότητας, ιστορικής συνείδησης, αναγνώρισης της εθνοτικής, θρησκευτικής, γλωσσικής, φυλετικής, ταξικής διαφοράς - σε εποχές κατά τις οποίες το εξιδανικευμένο παρελθόν και η μοναδική ιστορική αλήθεια λειτουργούν ανακουφιστικά στην ανασφάλεια, που προξενούν οι διεργασίες συγκρότησης νέων και η αμφισβήτηση εδραιωμένων συλλογικοτήτων και αποτυπώνουν τη διάσταση μεταξύ επιστημονικής και δημόσιας χρήσης της ιστορίας. Οι παρεμβάσεις στο έργο της επιστημονικής κοινότητας έχουν κινδυνολογικό χαρακτήρα και υπηρετούν τη λογική «της λυτρωτικής επιλεγμένης λήθης» και του «ανάδελφου έθνους». Οι απόψεις αυτές διαπερνούν όλες τις κοινωνικές τάξεις και τα πολιτικά κόμματα και εγείρουν την κοινή γνώμη εναντίον των υπερασπιστών της σύγχρονης ιστοριογραφίας και των διδακτικών πρακτικών της, κατηγορώντας τους ότι αποκλίνουν από τον ιστορικό κανόνα και το εθνικό αφήγημα με στόχο τον αφελληνισμό του έθνους.

Ο κανόνας της εθνικής μας Ιστορίας, το εθνικό μας αφήγημα διαμορφώθηκε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα από τον θεμελιωτή της εθνικής μας ιστοριογραφίας Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο. Το αφήγημά του υιοθετήθηκε ως σχολική ιστορία το 1880 και αποτέλεσε τη βάση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας μέχρι τις μέρες μας.

Σήμερα όμως the times they are a-changin (Bob Dylan). Ζούμε τη διαμόρφωση ενός μεταεθνικού κόσμου με την παγκοσμιοποίηση, τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ φτωχών και πλούσιων χωρών, τις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, την οικονομική αλληλεξάρτηση, την κλιματική αλλαγή, τον κοσμοπολιτισμό, τις ψηφιακές κοινότητες κ.α. Αν μείνουμε προσκολλημένοι στην ταύτιση της Ιστορίας και του παρελθόντος με την εθνική Ιστορία και το εθνικό παρελθόν, είναι αδύνατον να κατανοήσουμε τις διαδικασίες αλλαγής και ανασυγκρότησης των πολιτικών κοινοτήτων μέσα στις οποίες ζούμε. Θα πρέπει, λοιπόν, να επανεξετάσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τις σχέσεις του ελληνικού συνανήκειν με το ευρωπαϊκό καθώς και με τους αλλοεθνείς συνανθρώπους - συμπολίτες μας (μετανάστες, πρόσφυγες), με τους οποίους συζούμε σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και κοσμοπολιτισμού.

Οφείλουμε να παραδειγματιστούμε από την οξυδέρκεια του Δημήτρη Γληνού, που εκατό χρόνια πριν, όπως επισημαίνει ο Χάρης Αθανασιάδης, ανέδειξε τη δημοτική γλώσσα σε προτεραιότητα, επειδή ορθώς έκρινε ότι μπορούσε να συνεισφέρει στη διαμόρφωση και ανανέωση μιας ενιαίας εθνικής ταυτότητας, η οποία μετά τους Βαλκανικούς και τη διπλασίαση σχεδόν των εδαφών του ελληνικού κράτους έπρεπε να αφομοιώσει γλωσσικά τους ξενόφωνους νέους πολίτες του ελληνικού κράτους, που αυτοαναγνωρίζονταν στην ελληνική ταυτότητα, όμως δε μιλούσαν την ελληνική γλώσσα.

Κατ’ αναλογίαν και σήμερα, όπως πριν εκατό χρόνια, για διαφορετικούς όμως λόγους, ανακύπτει και πάλι η ανάγκη ανανέωσης της εθνικής μας ταυτότητας και διαμόρφωσης μιας δημοκρατικής σύλληψης του έθνους βάσει των αρχών της εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης, που να συμπεριλαμβάνει τους διαφορετικούς χωρίς να απαιτεί την αφομοίωσή τους.

Το σχολείο στις σημερινές συνθήκες κοσμοπολιτισμού οφείλει να παίξει έναν καίριο ρόλο στη διαμόρφωση μιας κριτικής και αναστοχαστικής ιστορικής σκέψης και συνείδησης, που θα λειτουργεί ως συνεκτικός ιστός, ως βάση αλληλοαναγνώρισης και διαλόγου. Για να το πράξει αυτό είναι ανάγκη να αποδεσμευτεί από το κανονιστικό εθνικό αφήγημα και τον μύθο της εθνικής ομοιογένειας, της αδιάσπαστης συνέχειας και της ενιαίας βούλησης του έθνους, να απομακρυνθεί από το παραδοσιακό εθνοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας της σχολικής ιστορίας, που δίνει έμφαση μόνον στην πολιτική – στρατιωτική ιστορία και στον ρολο των ηγεσιών. Σύμφωνα με τον Peter Seixas στο Theorazing Historical Consiousness η ιστορική σκέψη και συνείδηση συγκροτείται μέσα από δύο στρατηγικές: (α) μέσα απο την πολυπρισματική σύγκριση των ιστορικών πηγών, των μεθοδολογικών οπτικών και των ερμηνευτικών εκδοχών (β) μέσα από την ουσιαστική γνωριμία των μαθητών με την πολυειδή παράδοση της Νέας Ιστορίας και την κατανόηση εκ μέρους των της σημασίας της πολυπρισματικής θεώρησης του παρελθόντος και της διερεύνησης των κινητήριων δυνάμεων της ιστορικής εξέλιξης.

Μέλημα του σχολείου, εκτός από τη διαμόρφωση ιστορικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης, θα πρέπει να είναι και η προετοιμασία μέσω της ιστορικής εκπαίδευσης υπεύθυνων πολιτών εμπνεόμενων από το όραμα της πλουραλιστικής – συμμετοχικής δημοκρατίας. Αυτό είναι εφικτό μόνον εάν με την αναθεώρηση του μαθήματος της Ιστορίας ακολουθηθεί η σύγχρονη διδακτική της Ιστορίας, κρατηθούν αποστάσεις από τον εθνοκεντρισμό, τη μονοσήμαντη ιδεολογική φόρτηση του παρελθόντος, τη γεγονοτολογία, τον δογματισμό και γίνει προσπάθεια να διευρυνθούν οι γνωστικοί ορίζοντες των μαθητών με τη διερεύνηση και επιλογή πληροφοριών, την επίλυση προβλημάτων, τον εντοπισμό των αξιών και των κινήτρων που καθοδήγησαν τις δράσεις των ανθρώπων του παρελθόντος, την ανάλυση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και την αξιολόγηση των συνεπειών τους, την ενσυναισθητική κατανόηση της σκοπιάς του Άλλου. Επομένως, είναι ανάγκη η σχολική τάξη να μετατραπεί σε «εργαστήρι Ιστορίας», σε εργαστήρι διαμόρφωσης ιδεών και αντιλήψεων, σε πεδίο διαμόρφωσης ιστορικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης προκειμένου ο μαθητής εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές, συνέχειες και ρήξεις, δομές και τομές να κατανοήσει το περιβάλλον του, τις πολύπλοκες διεργασίες που το δημιούργησαν και να νοηματοδοτήσει τον κόσμο και τον εαυτό του.

Φιλόλογος (Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση)*

Ετικέτες: διδασκαλία ιστορίαςμάθημα ιστορίαςΔιδασκαλία