Το παράσημο, Προλετάριοι: Δυο άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου

11:19 5/5/2014 - Πηγή: Alfa Vita

Tweet

Το σημερινό κυριακάτικο φιλολογικό μας άρθρο, το πρώτο για τον Μάιο, αναφέρεται σε έναν ποιητή που το όνομά του συνδέθηκε με τον μήνα Μάη, όχι μόνο επειδή ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε την Πρωτομαγιά του 1909, αλλά κι επειδή έγινε ευρύτερα γνωστός από τον Επιτάφιο, τα ποιήματα που έγραψε τον Μάη του 1936 εν θερμώ μετά το ματοκύλισμα της εργατικής διαδήλωσης στη Θεσσαλονίκη

και τον θάνατο δέκα εργατών, βλέποντας στον Ριζοσπάστη τη φωτογραφία της μητέρας του νεκρού Τάσου Τούση να ολοφύρεται πάνω από το πτώμα του γιου της. Κι άλλες φορές έχω ανεβάσει τέτοιες μέρες ένα θέμα σχετικό με τον Ρίτσο: για τον Επιτάφιο και την πρώτη μορφή ενός ποιήματος, και παλιότερα για μερικά άγνωστα πεζά του. Κάτι ανάλογο έχω και για σήμερα, δυο άγνωστα ποιήματα του Ρίτσου, δημοσιευμένα στον Νέο Ριζοσπάστη το 1934.

Θα μπορούσα να τα πω και “αθησαύριστα”. Με την αυστηρή έννοια του όρου, άγνωστα δεν είναι τα σημερινά ποιήματα: τα έχει καταγράψει η Αικατερίνη Μακρυνικόλα στην πολύτιμη Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου που έχει καταρτίσει, αλλά δεν έχουν συμπεριληφθεί σε καμιά συλλογή του ποιητή. Δεν είναι τα μόνα. Ο Ρίτσος έχει επίσης αφήσει έξω από τις συλλογές του και όλα του τα νεανικά ποιήματα, εκείνα που δημοσίευσε από το 1929 και μετά σε διάφορα έντυπα, κυρίως το περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας (η Μακρυνικόλα τα καταγράφει επίσης), προφανώς επειδή τα θεώρησε πρωτόλεια. Όμως αυτά εδώ δεν είναι ποιήματα της εντελώς πρώτης ποιητικής του νιότης: τα γράφει το 1934, τη χρονιά που έβγαλε την πρώτη ποιητική του συλλογή.

Πράγματι, από τον Αύγουστο του 1934 ο Ρίτσος αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στον Νέο Ριζοσπάστη: μέσα σε δύο μήνες θα δημοσιέψει 14 ποιήματα και άλλα 3 τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Τα περισσότερα από τα ποιήματα αυτά έχουν τη μορφή γράμματος από τον γιο που είναι φαντάρος προς τη μητέρα του ή από τη μάνα προς το γιο, και έχουν τίτλο “Γράμμα(τα) από το μέτωπο” και “Γράμμα(τα) για το μέτωπο”. Έχουν αντιπολεμικό χαρακτήρα και θυμίζουν (τουλάχιστον τα γράμματα της μάνας) τα ποιήματα του Επιτάφιου. Τα “Γράμματα από/για το μέτωπο” τα συμπεριέλαβε ο Ρίτσος στη δεύτερη συλλογή του, τις Πυραμίδες, εκτός από τα δύο που θα δούμε σήμερα. Όλα τα ποιήματα τα υπογράφει με το γνωστό ψευδώνυμό του Γ. Σοστίρ (ανεστραμμένο το επώνυμό του), ενώ η εφημερίδα συνήθως προσθέτει επίτιτλο όπως “Κόκκινος στίχος” ή “Επαναστατικός στίχος”.

Για να κάνουμε μια παρένθεση, ο τίτλος του Ριζοσπάστη εκείνη την περίοδο ήταν “Νέος Ριζοσπάστης”, ύστερα από μια εξοντωτική καταδίκη του Ριζοσπάστη με βάση τον νόμο περί τύπου (ίσως γράψω κάποτε για την υπόθεση αυτή).

Τα 15 από τα 17 αυτά ποιήματα λοιπόν μπήκαν στη συλλογή Πυραμίδες (στην ενότητα “Γράμματα απ’ το μέτωπο”) και υπάρχουν στα Άπαντα του Ρίτσου, ενώ τα άλλα δύο, απ’ όσο ξέρω, δεν έχουν συμπεριληφθεί. Μπορεί να έμειναν έξω επειδή τα θεώρησε κατώτερα, μπορεί όμως να έκρινε ότι δεν ταιριάζουν με τα άλλα των Πυραμίδων και αργότερα απλώς να μην τα έβρισκε. Τα παρουσιάζω εδώ.

Το πρώτο, με τίτλο Προλετάριοι, δημοσιεύτηκε στον Νέο Ριζοσπάστη στις 2 Σεπτεμβρίου 1934.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΣΤΙΧΟΣ

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ

Εσύ, εγώ: φελλοί στην τρικυμία.
Εμείς: φλόγες της ίδιας πυρκαγιάς.
κόσμος πλατύς, σκοπός, καρδιά μας: μία
κι οι πίκρες μας σπαθιά της Λευτεριάς.

Δεν ξέρουμε να κλαίμε, στη ματιά μας
τ’ όραμα λάμπει κόκκινης Αυγής’
λιώνουμε τον καημό μας στη φωτιά μας
κι οργή κερνούν τα χείλια της πληγής.

Το “χτες” της ιστορίας το δρόμο παίρνει
και πίσω του ακολουθάει ο κουρνιαχτός,
στις πλάτες μας η μνήμη του κι αν γέρνει
στο φως του όμως ο δρόμος ανοιχτός.

Ατράνταχτή μας δύναμη το Δίκιο.
Ό,τι δικό μας ξένο ήταν ως χτες
μα η στέρηση λοστός σε χέρι αντρίκιο
βιάζει όσες πόρτες μένουν σφαλιχτές.

Κυριαρχικά περνάμε και τραβάμε.
Όλοι για όλους. Νόμο και δεσμό
ζητάμε την Αγάπη που αγαπάμε
Κύτταρα εμείς στον ίδιο οργανισμό.

Η ζωή μας κλει τον Τάφο, κι απ΄ τη χτίση
τις ρυπαρές ξεφτάμε ζωγραφιές.
Έχει η καρδιά χαρές να καταχτήσει
κι ο νους ανυποψίαστες ομορφιές.

Γ. Σοστίρ.

Το δεύτερο ποίημα δημοσιεύτηκε δυο βδομάδες αργότερα, στις 16 Σεπτεμβρίου 1934.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΣΤΙΧΟΣ

ΤΟ ΠΑΡΑΣΗΜΟ

Ήταν λεβέντης παινεμένος
καλόκαρδος και δουλευτής
της κυρα-Λένης ο Κωστής.
Χαλκόδετος, ηλιοκαμένος
με το γαρούφαλο στ’ αυτί
και τη χωρίστρα τη στριφτή.

Και στο χορό φτερό κι αέρας
και σαν τ’ αηδόνι στη λαλιά
ξετρέλανε την Κανελιά.
Κι όταν το σούρπωμα της μέρας
απ’ τη δουλειά γυρνούσε, οι νιες
τον κρυφοβλέπαν οι σεμνές.

Στην απαλάμη του γινόνταν
παιχνίδια τα βαριά τσαπιά
κι έκανε την ξεροτοπιά
γόνιμη μήτρα, και τρεφόταν
απ’ τη δική του τη δουλειά
όλη η φτωχιά του φαμελιά.

…Και τώρα, δες ποιος τον γνωρίζει
τον παινεμένο δουλευτή
με το γαρούφαλο στ’ αυτί:
Έρμος κι απόξενος γυρίζει
νταγκ-ντουγκ κουτσός στη γειτονιά
κι ούτε προβαίνει ομορφονιά.

Έχασε το ‘να του ποδάρι
στον πόλεμο, και γι’ αμοιβή
του δώσανε -τιμή ακριβή-
το δεκανίκι, και καμάρι
στα στήθια του να το φορεί
ένα παράσημο βαρύ.

Στο σπίτι οι αδερφές γκρινιάζουν
και ξενυχτάνε στη δουλειά
πλουμίζοντας[;] ξένα προικιά.
Κι αυτόν σακάτη τον φωνάζουν
χαραμοφάη και τα λοιπά.
Κι ο Κώστας σκύβει και σιωπά.
“Πού μ’ είδες, τάχα, και πού σ’ είδα”
τώρα του λέει κι η Κανελλιά
που του ‘δινε άλλοτε φιλιά.
– Τύφλα και μούντζα στην πατρίδα’
και το παράσημο πετά
και το πατά.

Γ. Σοστίρ

Στον τρίτο στίχο της τελευταίας στροφής έβαλα ερωτηματικό στη λέξη “πλουμίζοντας” επειδή δεν είμαι βέβαιος τι λέει, έχει μια μουτζούρα το φύλλο. Δείτε κι εσείς μήπως έχετε καμιάν άλλη ιδέα.

Πηγή: sarantakos.wordpress.com

Tags: Γιάννης Ρίτσοςποιήματα Tweet

View the discussion thread.