Οι Καταλανοί ξαναστήνουν το φάντασμα της «βαλκανοποίησης»

23:56 1/10/2015 - Πηγή: Aixmi

Την πρώτη σπίθα άναψε η Κριμαία, που θέλει να αυτονομηθεί από την Ουκρανία και να ενωθεί με την Ρωσία. Η σπίθα αυτή κόντεψε να κάψει όλη την Ευρώπη. Πέρυσι, ο εκβιασμός του Ντέιβιντ Κάμερον στους Σκωτσέζους πέρασε. Την Κυριακή, ο αντίστοιχος εκβιασμός του Ραχόι στους Καταλανούς δεν έπιασε. Στις περιφερειακές εκλογές

που διεξήχθησαν στην Καταλονία τα κόμματα που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας της ισπανικής περιοχής κέρδισαν την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, μια επιτυχία που παρουσιάζουν ως εντολή για να οδηγήσουν την πλούσια περιοχή της Ισπανίας στην απόσχιση. Βέβαια, το αποτέλεσμα των εκλογών θυμίζει τους χρησμούς της Πυθίας. Γιατί μπορεί τα κόμματα να κέρδισαν τις έδρες, πήραν όμως, μόνο το 47,79% των ψήφων –ή, αν θέλετε, το ποσοστό του πληθυσμού που λέει «όχι» στην ανεξαρτησία φθάνει το 52,21%. Ο απόλυτος διχασμός, μόλις τρεις μήνες πριν τις γενικές εκλογές στη χώρα.

Η Καταλονία δεν είναι η μόνη ούτε η πρώτη επαρχία της Ισπανίας που επιζητά την αυτονομία της. Οι εθνικιστικές εξάρσεις υπήρχαν από αιώνες, όμως στην πιο πρόσφατη ιστορία, τις κατέπνιξε το σιδερένιο χέρι του Φράνκο. Οι αυτόνομες περιοχές, τελικά, δημιουργήθηκαν με το Σύνταγμα του 1978, πάνω στις δάφνες που στρώθηκαν για την επιστροφή της δημοκρατίας. Συνολικά είναι 17, αποτελούν τον υψηλότερο βαθμό πολιτικής διαίρεσης (ισπανικά: Comunidad Autónoma) και είναι προστατευμένες από το Σύνταγμα. Εκεί, το δεύτερο άρθρο αναγνωρίζει το δικαίωμα σε «περιφέρειες» και «εθνικότητες» να διαθέτουν αυτοδιοίκηση, ταυτόχρονα, όμως διακηρύσσει την «αδιάσπαστη ενότητα του ισπανικού έθνους». Αυτές οι τοπικές κυβερνήσεις είναι αρμόδιες για την εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική πρόνοια, τον πολιτισμό, την αστική και αγροτική ανάπτυξη, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις και για τη νομοθέτηση πολιτικής.

Από τις 17 περιοχές ουσιαστικά ζητήματα ανεξαρτησίας έχουν τεθεί από τρεις: την Γαλικία, την Καταλονία και τη χώρα των Βάσκων. Μετά το αποτέλεσμα στην Καταλονία, ο εθνικιστής κυβερνήτης της Χώρας των Βάσκων Ινιγο Ουρκούγιου έστειλε μήνυμα στον ισπανό πρωθυπουργό: «Ραχόι έχεις πρόβλημα και με τη Χώρα των Βάσκων». Το περίεργο είναι πως οι Βάσκοι είναι στο επίκεντρο μιας ανταγωνιστικής σχέσης και με τις άλλες 16 περιφέρειες, καθώς –μαζί με τη Ναβάρα- είναι οι μόνες που απολαμβάνουν ένα ιδιότυπο καθεστώς φορολογικής ατέλειας που έρχεται από τον 15ο αιώνα.
Από τη Γαλικία δεν υπήρξαν αντιδράσεις, αλλά σε μια απόπειρα χιούμορ, ο πρόεδρος της Κανταβρία Μιγκέλ Άνχελ Ρεβίγια δήλωσε ότι θα αυτονομηθεί και αυτός κλείνοντας τη ροή του Έβρου, από τον οποίο υδροδοτείται η μισή Ισπανία.

Στην μεταδικτατορική Ισπανία η βασική σύγκρουση δεν διεξάγεται μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, αλλά μεταξύ της σκληρής και της διαλλακτικής γραμμής έναντι των περιφερειακών εθνικισμών, κυρίως των Βάσκων και των Καταλανών. Σε μια χώρα που έχει πίσω της έναν εμφύλιο πόλεμο, έναν αιώνα αυτονομιστικών κινημάτων, τέσσερις δεκαετίες φρανκισμού και άλλες τόσες ένοπλης δράσης του βασκικού ΕΤΑ, η λύση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αν και οι εθνικιστικές εξάρσεις είναι δύσκολο να κοπάσουν, μία λύση που ενδεχομένως θα ξεφουσκώσει τα αυτονομιστικά ρεύματα είναι η μετατροπή της Ισπανίας σε ομοσπονδιακό κράτος. Το ζήτημα είναι αν μπορούν να το εντάξουν στον προεκλογικό τους λόγο, χωρίς τον κίνδυνο να φουντώσουν αντιδράσεις σε όλη τη χώρα. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι για πολλές περιοχές, όπως π.χ. η Χώρα των Βάσκων, ο απώτερος σκοπός είναι η ανεξαρτησία γιατί θεωρούν ότι στην τρέχουσα διεθνή κατάσταση, η ύπαρξη ξεχωριστού κράτους είναι ο καλύτερος τρόπος να διαφυλαχθεί ο πολιτισμός, η γλώσσα, η οικονομία –μια σύγχρονη διάσταση ενός έθνους – κράτους.

Ο φόβος όλο και περισσότερων πολιτικών επιστημόνων είναι πως όσα συμβαίνουν από την Κριμαία μέχρι την Γαλικία ξαναστήνουν το φάντασμα της «βαλκανοποίησης» στην Ευρώπη. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση αποσυνθέτει τη συνοχή που εξασφάλιζε το κοινωνικό συμβόλαιο των εθνών – κρατών και αναθρέφει τοπικισμούς και αγωνιώδεις αναζητήσεις «εθνικής ταυτότητας». Δίπλα στο μεταναστευτικό και το προσφυγικό, το εθνοτικό ζήτημα θα αποτελέσει το πιο σοβαρό εθνικό πρόβλημα για πολλά αναπτυγμένα κράτη τον 21ο αιώνα.