Βιβλιοκριτική / Νίκος Μπακουνάκης: Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ. Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας

15:06 4/1/2017 - Πηγή: Aixmi

Η βιβλιογραφία μας είναι τελείως φτωχή από επιστημονικές μονογραφίες για τίτλους εφημερίδων, καθώς και για πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στην ιστορία του Τύπου. Δεν υπάρχουν μονογραφίες για την «Ακρόπολη», την «Καθημερινή» ή το «Ελεύθερον Βήμα», ούτε βέβαια για τον Γεώργιο Βλάχο ή τον Δημήτριο Λαμπράκη. Μόνο για τον γενάρχη της σύγχρονης ελληνικής δημοσιογραφίας, τον Βλάση Γαβριηλίδη, έχουμε μια μονογραφία από τον Κώστα Σαρδελή.

O γενάρχης της σύγχρονης ελληνικής δημοσιογραφίας Βλάσης Γαβριηλίδης

(1848-1920).

Στο επίκεντρο του βιβλίου του Νίκου Μπακουνάκη βρίσκεται ο αιώνας των ελληνικών εφημερίδων, δηλαδή μια μακρά περίοδος που ξεκινάει το 1873 και τελειώνει μεταξύ του 1989 και του 1997, όταν οι εφημερίδες αρχίζουν να βυθίζονται σε μια κρίση, από την οποία δεν έχουν βγει ακόμη, με κύριο χαρακτηριστικό τη μεγάλη συρρίκνωση της αγοράς του ημερήσιου Τύπου.

Η «Εφημερίς» είναι η πρώτη ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται στην Ελλάδα την 1η Οκτωβρίου 1873 και ανήκει στον τύπο της ανεξάρτητης εφημερίδας μεγάλου κοινού, με την οποία ανοίγει ο ελληνικός αιώνας των εφημερίδων. Ακολούθησαν πολλοί τίτλοι, που έφεραν στο όλο και αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό την ποιητική τής καθημερινότητας. Το τέλος του αιώνα των εφημερίδων σηματοδοτείται από μια σειρά γεγονότων. Πρώτα από όλα από μια μεγάλη ήττα της δημοσιογραφικής κουλτούρας. «Τυφλωμένες» οι ελληνικές εφημερίδες από το «βρώμικο ’89», έχασαν ένα από τα μεγαλύτερα ρεπορτάζ της μεταπολεμικής εποχής: την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Ο δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Καθημερινή» Γεώργιος Βλάχος (1886-1951).

Στο βιβλίο, εκτός από τις αφηγήσεις, παρουσιάζονται και οι φορείς της αφήγησης, οι εφημερίδες, η οργάνωσή τους, η διανομή τους, τα τιράζ τους, η ανταπόκρισή τους στην τεχνολογία, το άνοιγμά τους στον έξω κόσμο. Παρουσιάζονται βεβαίως και οι αφηγητές, οι δημοσιογράφοι ή οι ρεπόρτερ, η επαγγελματοποίησή τους, η εμφάνισή τους στις στατιστικές, αλλά και η διαρκής κίνησή τους από τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία και αντίστροφα.

Ο Μπακουνάκης στήριξε την έρευνά του στις ημερήσιες εφημερίδες της περιόδου 1873-1936. Γύρω από αυτό το υλικό, και σε διάλογο με τη διεθνή βιβλιογραφία, οργανώνονται τα περιεχόμενα του βιβλίου, που χωρίζονται σε τρία μέρη.

Στο Πρώτο Μέρος ασχολείται με τις αφηγήσεις. Η ιστορία της «εγκαταλελειμμένης κόρης», που δημοσιεύεται στην «Εφημερίδα» το 1873, είναι η πρώτη ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον στον ελληνικό Τύπο. Το αστυνομικό δελτίο, τα δικαστικά πρακτικά, το κοινωνικό περιθώριο και η εργατική τάξη, οι πόλεμοι είναι οι προνομιακοί χώροι από όπου η δημοσιογραφική αφήγηση αντλεί τα θέματά της.

Στο Δεύτερο Μέρος παρουσιάζονται οι φορείς της αφήγησης, οι εφημερίδες, η οργάνωσή τους, η διανομή τους, τα τιράζ τους, η ανταπόκρισή τους στην τεχνολογία, το άνοιγμά τους στον έξω κόσμο, οι εκδότες τους, ο ανταγωνισμός τους.

Τέλος, στο Τρίτο Μέρος παρουσιάζονται οι αφηγητές, το υβρίδιο δημοσιογράφος-συγγραφέας, η διαρκής κίνηση από τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία και από το ένα κειμενικό σύστημα στο άλλο, η εμφάνιση του ρεπόρτερ, η αυτονόμηση του δημοσιογραφικού πεδίου και η επαγγελματοποίηση του δημοσιογράφου, η καταγραφή στις στατιστικές.

Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» της 2ας Σεπτεμβρίου 1922

Το «Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ – Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας» είναι η πρώτη έρευνα στην οποία ο ελληνικός Τύπος δεν αντιμετωπίζεται ως κεφάλαιο της πολιτικής Ιστορίας αλλά ως αυτόνομο αφηγηματικό πεδίο, με τους δικούς του κανόνες σε σχέση με τη λειτουργία του βλέμματος του ρεπόρτερ, της μαρτυρίας, του πρώτου προσώπου, της τεκμηρίωσης του γεγονότος, της υπογραφής. Καθώς η εφημερίδα ως μέσο και ως μορφή αρχείου έχει χάσει σήμερα την κυριαρχία της, μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό ανήκει σε έναν ιδιαίτερο χώρο της επιστήμης της Ιστορίας, που ονομάζεται Αρχαιολογία των Μέσων.

Νίκος Μπακουνάκης
Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ. Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας.
Εκδόσεις Πόλις, 2014, σελ.: 471.