Διαμάχη για «Κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων» στην κατοχική Χαλκίδα

07:34 6/1/2018 - Πηγή: ΕΡΤ

Του Νάσου Μπράτσου

Ίσως στις μέρες μας να μοιάζει πολυτέλεια ή και παραλογισμός, κάτω από τη ναζιστική μπότα το 1942 και με την πείνα να θερίζει, να γίνεται σημαντικό ζήτημα μία δικαστική αντιπαράθεση για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Και όμως έχει ενδιαφέρον. Πρόκειται για μία μελέτη του Δημήτρη Δεμερτζή, εκδότη της εφημερίδας «Προοδευτική Εύβοια» και αναφέρεται στη διαμάχη του Γιάννη Σκαρίμπα με τον Αργύρη Βαλσαμά.

Στις ιντερνετικές – ηλεκτρονικές εποχές μας που η διαμάχη για την πνευματική ιδιοκτησία, αποτελεί τεράστιο ζήτημα, μία ιστορική

αναδρομή πάντα είναι χρήσιμη.

Α. Βαλσαμάς

Φόντο της διαμάχης η Χαλκίδα, που οι Ιταλοί είχαν επιχειρήσει (ανεπιτυχώς) να «αξιοποιήσουν» την πείνα για να στήσουν διαδήλωση υπέρ της προσάρτησης του νησιού στην Ιταλία. To αντάρτικο δίνει τις δικές του μάχες στην περιοχή και η πείνα «ξεγελιέται» και με τη δυνατότητα πνευματικής – πολιτιστικής αντίστασης.

Ο Γιάννης Σκαρίμπας ήδη σημαντικός λογοτέχνης και εκτελωνιστής ως προς το βιοποριστικό σκέλος, αντιμετώπιζε σημαντικές δυσκολίες στο να συντηρήσει τα ανήλικα παιδιά του.

Έτσι εκδηλώθηκε κίνηση υποστήριξής του προς το Δήμο για μία ελάχιστη σύνταξη. Ο Βαλσαμάς, αριστούχος της Σχολής Καλών Τεχνών και ΕΑΜίτης (τον εκτέλεσαν με απαγχονισμό οι Γερμανοί στις 3/5/1944) και εκδότης του Ευβοϊκού Κόσμου, αλλά και της αντιστασιακής φημερίδας «Χωρίς Φίμωτρο», σκέφτηκε να ανέβει ένα θεατρικό έργο στη Χαλκίδα και οι εισπράξεις να πάνε για ενίσχυση του Σκαρίμπα. Συνεργάστηκε με αυτόν και επέλεξαν το θεατρικό «Γυναίκα του Καίσαρα».

Εκτός από τους ερασιτέχνες ηθοποιούς θα έπαιρνε μέρος και ο ήδη γνωστός ηθοποιός Μάνος Κατράκης.

Στην πορεία των προετοιμασιών έρχεται η ρήξη, εκφράζεται αρχικά στο θέμα των σκηνικών και ακολουθεί η αποχώρηση του Βαλσαμά και οι εκατέρωθεν κατηγορίες. Ο Βαλσαμάς κατηγορεί τον Σκαρίμπα για λογοκλοπή, ότι το θεατρικό το έχει αντιγράψει από το έργο του Σώμερσετ Μωμ «Το Βαμμένο Πέπλο», και αποχωρεί για το λόγο αυτό, ενώ ο Σκαρίμπας τον κατηγορεί ότι ήθελε χρηματική αμοιβή.

Η δημόσια αντιπαράθεσή τους μέσα από τις εφημερίδες, οδήγησε το Σκαρίμπα να μηνύσει το Βαλσαμά για συκοφαντική δυσφήμιση και η δικαστική αντιπαράθεση να γίνει θέμα με μεγάλο ενδιαφέρον στην κατοχική Χαλκίδα.

Η δικαστική απόφαση που βγήκε στις 11/2/1943, ήταν 15 ημέρες φυλάκιση για τον Βαλσαμά, όχι για το σύνολο του κατηγορητηρίου, αλλά για κάποια σκληρά σημεία στο δημοσίευμά του, που χαρακτηρίστηκαν δυσφημιστικά σε βάρος του Σκαρίμπα. «Εκ της αυτής όμως διαδικασίας το δικαστήριον δεν επείσθη ότι το γεγονός τoύτο (σ.σ. της αντιγραφής του Μωμ) είναι ψευδές», έγραφε η απόφαση.

Η υπόθεση του έργου ήταν «το υψενικό τρίγωνο».

Και ο Βαλσαμάς εκτίμησε ότι η απόφαση τον δικαίωσε, και ο Σκαρίμπας έκανε την ίδια εκτίμηση για τον εαυτό του, και τις 10.000 δραχμές για ψυχική οδύνη, που εκδικάστηκαν και τις πλήρωσε ο Βαλσαμάς, δήλωσε ότι τις προσφέρει στο ορφανοτροφείο Χαλκίδας, «υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του μακαρίτου Άγγλου συγγραφέως του Βαμμένου Πέπλου, Σώμερσετ Μωμ».

Λίγο πριν φύγει από τη ζωή ο Σκαρίμπας, δήλωσε στο Δημήτρη Δεμερτζή, ότι μετάνοιωσε για το δικαστήριο που έκανε σε βάρος του Βαλσαμά, τον οποίο χαρακτήρισε λαμπρό παιδί και σπουδαίο άνθρωπο.

Το εξώφυλλο που είχε σχεδιάσει ο Βαλσαμάς και είχε δώσει στο Σκαρίμπα την εποχή που οι σχέσεις τους ήταν ανέφελες και προορίζονταν για το θεατρικό «Εαυτούληδες», είναι αυτό που ο Σκαρίμπας δώρισε στο Δ. Δεμερτζή και είναι το εξώφυλλο στο τεύχος «Εύβοια 6».

Ευχαριστούμε το Δημήτρη Δεμερτζή (εκείνα τα χρόνια ήταν νεαρός ΕΠΟΝίτης στη Χαλκίδα) για το αντίτυπο της έκδοσης της «Προοδευτικής Εύβοιας», που μας δώρισε, από το οποίο και την αρθρογραφία του, με περιληπτικό τρόπο παρουσιάσαμε τη διαμάχη εκείνης της εποχής. Από το ίδιο τεύχος προέρχεται και το φωτογραφικό υλικό.