«Εικόνα και Δημιουργική Γραφή»: γράφει ο Σταύρος Γρόσδος

12:12 31/3/2018 - Πηγή: ΕΡΤ

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“Ούφ! Πάλι θα γράψουμε;” και “Δεν έχω τι να γράψω”. Όταν τα παιδιά (και οι ενήλικες) καλούνται να γράψουν, οι παραπάνω φράσεις ακούγονται πολύ συχνά. Αμηχανία, απουσία ιδεών, βαρεμάρα ή φόβος απέναντι στον γραπτό λόγο; Γι’ αυτό γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Για να κάνει τη γραφή ελκυστική για μικρούς και μεγάλους, ελκυστική σαν παιχνίδι, και να βοηθήσει τον αρχάριο (και τον έμπειρο) συγγραφέα να “γεννήσει” ιδέες.

Μπορούν οι εικόνες να χρησιμοποιηθούν δημιουργικά στην εκπαίδευση για την παραγωγή λόγου, ως ερεθίσματα για

άντληση ιδεών και στοιχείων για το στήσιμο μιας μυθοπλασίας; Οι 351 δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, οι οποίες προτείνονται σε αυτό το βιβλίο, χρησιμοποιούν ως ερεθίσματα μορφές έκφρασης. Η δραστηριοποίηση των μικρών και των μεγάλων, των αρχάριων και των έμπειρων συγγραφέων εκτυλίσσεται μέσα στον μαγευτικό κόσμο της ζωγραφικής, της λογοτεχνίας, των κόμικς και της φωτογραφίας. Σ’ ένα εικονικό ταξίδι, τα παιδιά εισβάλλουν προσομοιωτικά στην εικόνα με τη βοήθεια παραινέσεων, και με αποσκευές τις εμπειρίες τους, οικειοποιούνται τον χώρο της εικόνας, επικοινωνούν με τις ανθρώπινες μορφές και τα αντικείμενα, εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους, φαντάζονται και δημιουργούν.

Τα παιδιά δεν προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα έργα της τέχνης, προσπαθούν να τα αισθανθούν. Βουτούν μέσα στις εικόνες, ανασύρουν τις “μνημονικές αποσκευές” τους, ανιχνεύουν και συζητούν για τα συναισθήματά τους και προσπαθούν να τα κατανοήσουν μέσα από τις προθέσεις του δημιουργού. “Με ποιους τρόπους ο δημιουργός του έργου (ο ζωγράφος, ο σκιτσογράφος ή ο φωτογράφος) δημιούργησε σε εμάς αυτές τις εντυπώσεις;” “Οπτικός γραμματισμός και δημιουργική γραφή” θα ήταν, ίσως, περισσότερο ειλικρινής τίτλος γι’ αυτό το βιβλίο.

Στην εμπειρική προσέγγιση το ίδιο το παιδί-θεατής νοηματοδοτεί την εικόνα. Δεν υπάρχουν “ορθά” και “λανθασμένα” νοήματα. Η “ανάγνωση” είναι μια προσωπική και πολυσήμαντη διαδικασία, ανοιχτή σε πολλαπλές και πολύσημες ερμηνείες, σε συνειρμούς και φαντασιώσεις. Οι νοερές εικόνες που παράγουν οι θεατές έχουν έντονα προσωπικό χαρακτήρα, είναι μοναδικές και διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Πλεονεκτήματα (και ποθούμενα) αποτελούν οι μνημονικές ανακλήσεις και η συναισθηματική ανταπόκριση του θεατή της εικόνας. Και παραπέρα, η νοηματοδότηση της εικόνας μπορεί να μεταμορφωθεί σε ένα παιχνίδι δημιουργίας εικόνων και λέξεων.

Το κεντρίσματα της δημιουργικότητας των παιδιών μοιάζουν με παιχνίδια, στα οποία κυριαρχούν οι απρόοπτες καταστάσεις / εκπλήξεις, και ολόκληρη η διαδικασία που θα οδηγήσει στην παραγωγή λόγου είναι ένα απολαυστικό παιχνίδι, μακριά από τη σχολική καθημερινότητα, τις βαρετές και μονότονα επαναλαμβανόμενες σχολικές ασκήσεις.

Ένας πίνακας του Σαγκάλ θα βοηθήσει να κτίσουμε τον δικό μας ήρωα-πρωταγωνιστή και στη συνέχεια να τον εντάξουμε στην πλοκή μιας ιστορίας. Ένας πίνακας του Ρουσώ θα προσφέρει το σκηνικό για το γράψιμο ενός παραμυθιού. Μια φωτογραφία του Andre Kertesz είναι πρώτης τάξεως υλικό για τη δημιουργία μιας αστυνομικής ιστορίας.

Andre Kertesz, 1962. Φωτογραφία-αφήγηση. Ένα έγκλημα διαπράχθηκε εχθές το βράδυ στο παγκάκι. Πώς θα το περιγράψει ο εικονιζόμενος αστυνομικός; Πώς θα το περιγράψουν οι αυτόπτες μάρτυρες που εικονίζονται στο βάθος της εικόνας; (ύφος κειμένων). Ένα ακόμα πρόσωπο -που δεν εικονίζεται- παρακολουθεί τον τόπο του εγκλήματος. Ποιο είναι; Γιατί σιωπά; Τι θέλει να κάνει;

Σ’ ένα εικονικό ταξίδι το παιδί εισβάλλει προσομοιωτικά στην εικόνα, την οικειοποιείται, επικοινωνεί με τις ανθρώπινες μορφές και τα αντικείμενα, εκδηλώνει τα συναισθήματά του, φαντάζεται και δημιουργεί. Τα παιδιά, ατομικά ή ομαδικά, θα ακούσουν, θα μιλήσουν αυθόρμητα, θα εκφράσουν απόψεις, θα σχολιάσουν, θα περιγράψουν, θα “γεννήσουν” ιδέες και θα γράψουν. Είναι ένα διαδοχικό πέρασμα από τη θέαση-απόλαυση των εικόνων, στην αυθόρμητη έκφραση και στη διερεύνηση συναισθημάτων, που οδηγεί στη συγγραφή κειμένων.

Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες του βιβλίου, οι εκπαιδευτικοί, οι εμψυχωτές και οι εμψυχώτριες των εργαστηρίων δημιουργικής γραφής, οι γονείς, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες, έχοντας προσεγγίσει και υλοποιήσει ένα πλήθος διδακτικών πολυπαραδειγματικών προτάσεων, θα είναι ικανοί να σχεδιάζουν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής για παιδιά, μέσα και έξω από το σχολείο, και να οργανώνουν εργαστήρια με ανοικτό περιβάλλον, πλούσιο σε ερεθίσματα, ποικιλία δράσεων και εκπλήξεις.

Σταύρος Γρόσδος

Το βιβλίο Εικόνα και Δημιουργική Γραφή. Έργα ζωγραφικής, εικόνες της λογοτεχνίας, κόμικς, φωτογραφία κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (σελ.: 380, τιμή: 30 €).

Εικόνα εξωφύλλου: Hundert Wasser, The 30 day fax painting, 1993

Επιμέλεια σελιδοποίησης – σχεδιασμός εξωφύλλου: Μαρία Κεφαλά

Ο Σταύρος Γρόσδος είναι Σχολικός Σύμβουλος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διδακτική της Γλώσσας και Διδάκτορας Δημιουργικής Γραφής στην Εκπαίδευση (Παιδαγωγική Σχολή του Α.Π.Θ.). Θαυμάζει (και ζηλεύει) τους δημιουργικούς ανθρώπους -μικρούς και μεγάλους- και τα δημιουργικά έργα. Κι επειδή δεν κατάφερε να δημιουργήσει ο ίδιος, ούτε θέλησε να παραστήσει τον δημιουργό, έγινε επιμορφωτής εκπαιδευτικών και φοιτητών/τριών σε ζητήματα δημιουργικής γραφής στην εκπαίδευση -προπτυχιακά και μεταπτυχιακά, σε ζητήματα διδακτικής της γλώσσας και διδακτικής της τέχνης, ερεύνησε θέματα δημιουργικής γραφής και οπτικοακουστικού γραμματισμού, συμμετείχε σε ομάδες συγγραφής εγχειριδίων γλωσσικής διδασκαλίας, υπήρξε παραγωγός διδακτικού υλικού και εκπαιδευτικών προγραμμάτων μουσείων, δημοσίευσε άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, εισηγήθηκε σε συνέδρια και έγραψε βιβλία. Από τα βιβλία του ξεχωρίζουν: Δημιουργικά Χρωματιστά Παιχνίδια (1998), Γλώσσα και Τέχνη (2003), Ο ξένος, ο άλλος, ο διαφορετικός: Μήπως είμαι εγώ; (2005), Παιχνίδια φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις (2011), Δημιουργικότητα και Δημιουργική Γραφή. Από το παιδί γραμματέα στο παιδί δημιουργό κειμένων (2014), Εικόνα και Δημιουργική Γραφή. Έργα ζωγραφικής, εικόνες της λογοτεχνίας, κόμικς, φωτογραφία (2017). Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.

www.ert.gr