Η ευρωπαϊκή ουτοπία και οι μύθοι της (άρθρο)

07:39 27/3/2017 - Πηγή: ΕΡΤ

Του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου

Η επετειακή Διακήρυξη της Ρώμης για τα 60 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης με την οποία ιδρύθηκε η ΕΟΚ, από την οποία προήλθε η Ευρωπαϊκή Ένωση, περιλαμβάνει αρκετές πομπώδεις δηλώσεις περί συνέχισης της ενοποιητικής πορείας για μια Ευρώπη που θα παρέχει ασφάλεια, ευημερία, κοινωνική δικαιοσύνη και θα είναι ισχυρή στο διεθνή χώρο.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι αυτές οι πανηγυρικές διακηρύξεις θυμίζουν την ορχήστρα του Τιτανικού που έπαιζε μουσική ενώ το καράβι βούλιαζε. Διότι

η κρίση που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση μαίνεται σε τόσα επίπεδα που εξελίσσεται σε υπαρξιακή.

Και η κρίση αυτή δεν αντιμετωπίζεται με ευχολόγια.

Το γεγονός είναι ότι το κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο των ευρωπαϊκών χωρών τίθεται σε αμφισβήτηση, παρότι συνολικά η Ε.Ε. παραμένει μια μεγάλη οικονομική δύναμη.

Οι επιμέρους οικονομίες των χωρών της Ε.Ε. αθροιστικά ξεπερνούν σε μέγεθος τις ΗΠΑ ή την Κίνα ενώ η κοινωνική συνοχή και το κράτος πρόνοιας είναι σε αρκετά υψηλότερο επίπεδο.

Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι αυτά τα κεκτημένα τίθενται σε αμφισβήτηση και καθώς το χάσμα μεταξύ των χωρών μελών μεγαλώνει, οι πολίτες σε αυξανόμενο βαθμό αμφισβητούν την οργάνωση και τη λειτουργία της Ε.Ε. ανεξάρτητα από το βαθμό στον οποίο τα προβλήματα οφείλονται πραγματικά εκεί.

Είναι γεγονός ότι υπάρχουν πολλά επιχειρήματα υπέρ της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Το βασικό είναι ότι κάθε χώρα μόνη της θα βρισκόταν σε χειρότερη θέση εάν ήταν μόνη της στο ασταθές διεθνές περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί, παρά τα προβλήματα που έχουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί.

Το μέγεθος μετράει

Η παγκοσμιοποίηση αναδεικνύει πληθώρα νέων προβλημάτων, οικονομικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών, για την αντιμετώπιση των οποίων…. το μέγεθος μετράει.

Μια περιφερειακή δύναμη, όπως η Ε.Ε. θα μπορούσε για παράδειγμα να υπερασπιστεί, από ότι μια χώρα μόνη της.

Όλα αυτά, βέβαια, υπό την προϋπόθεση ότι τα κοινωνικά δικαιώματα και η προστασία του περιβάλλοντος θα αποτελούσαν προτεραιότητες της Ε.Ε., κάτι που δεν φαίνεται να συμβαίνει τώρα.

Υπάρχουν, βέβαια, κι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η απάντηση στα προβλήματα που θέτει η παγκοσμιοποίηση, είναι το… σταμάτημά της, αλλά δεν έχουν δώσει μια πειστική απάντηση για το πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, τη στιγμή που η εξέλιξη της τεχνολογίας μεταμορφώνει τον πλανήτη σε ένα παγκόσμιο χωριό.

Στην Ευρώπη οι πολίτες σε αρκετές χώρες βλέπουν το βιοτικό επίπεδο και τα κοινωνικά δικαιώματα να απειλούνται και τις ανισότητες να μεγαλώνουν, τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ των διαφορετικών χωρών, ενώ απογοητεύονται και από τη διαχείριση προβλημάτων όπως το προσφυγικό-μεταναστευτικό.

Οι αμφισβητίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης ενισχύονται σχεδόν παντού, έστω και για διαφορετικούς, ακόμη και αντίθετους λόγους.

Στον ευρωπαϊκό Νότο πολλοί διαμαρτύρονται γιατί οι Βόρειες χώρες επωφελούνται από την κρίση σε βάρος των υπολοίπων, ενώ στο Βορρά παραπονούνται ότι… οι Νότιοι τους κοστίζουν ακριβά.

Το ευρώ των πολυεθνικών και των Γερμανών

Το ευρώ διαφημίστηκε ως ένα μέσο για να αποκτήσουν οι Ευρωπαίοι πολίτες ένα ισχυρό νόμισμα στα χέρια τους, αλλά η αλήθεια είναι ότι η ευρωζώνη σχεδιάστηκε για να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και η ισχύς της ευρωπαϊκής οικονομίας διεθνώς. Για να γίνει η Ευρώπη ένα «φυτώριο» πολυεθνικών και να επικρατήσει στον ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Στην πράξη δε, το ευρώ αποδείχθηκε ότι ωφελεί κυρίως τις πλεονασματικές χώρες του Βορρά, περισσότερο όλων τη Γερμανία.

Η κρίση του 2008 ανέδειξε τα μεγάλα δομικά προβλήματα της ευρωζώνης, τη λάθος αρχιτεκτονική και παρ’ ολίγον να διαλύσει το κοινό νόμισμα.

Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι εάν λυθούν τα δομικά προβλήματα της ευρωζώνης θα λυθούν και τα προβλήματα των πολιτών.

Ούτε είναι βέβαιο ότι εάν, με κάποιο μαγικό τρόπο, όλη η Ε.Ε. αποφασίσει να προχωρήσει σε βαθύτερη ενοποίηση με πολιτική και οικονομική ένωση, εκτός από την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων θα βελτιωθούν και οι συνθήκες ζωής των πολιτών.

Η αλήθεια είναι ότι η Ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα διεθνή φάρο κοινωνικής δικαιοσύνης, διατηρήσιμης ανάπτυξης, σεβασμού της Δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ανεβάζοντας τον πήχη και για τις ΗΠΑ, την Κίνα και τον υπόλοιπο κόσμο.

Μπορεί κάτι τέτοιο να ακούγεται ουτοπικό, αλλά η ουτοπία είναι το βασικό καύσιμο της κοινωνικής αλλαγής.

Και η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι εάν κρίνουμε από όσα συνέβησαν τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πιο πιθανό η Ε.Ε. και ειδικότερα η ευρωζώνη να κινηθούν αντίστροφα, κατεβάζοντας το δικό τους πήχη στα δεδομένα των άλλων.

Άλλωστε το μόνο συγκεκριμένο πολιτικό μήνυμα της διακήρυξης της Ρώμης ήταν η αποδοχή του μοντέλου των πολλών ταχυτήτων στην Ευρώπη.