«Η θυσία του Αβραάμ» – Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Ηλία Μαλανδρή

09:20 6/10/2018 - Πηγή: ΕΡΤ

«Η θυσία του Αβραάμ», το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας, του Βιτσέντζου Κορνάρου, παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Ηλία Μαλανδρή, την Κυριακή 7 Οκτωβρίου, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, σε μια μοναδική παράσταση με τη σύμπλευση κορυφαίων καλλιτεχνών.

Συνέντευξη στην Ασπασία Κακολύρη

Για το χαρακτηριστικό έργο της Αναγέννησης, γραμμένο πιθανότατα τον 16ο αιώνα, που αποτελεί την ουσιαστική γέφυρα ανάμεσα στο αρχαίο δράμα και το αναγεννησιακό, μιλάει στη «Ραδιοτηλεόραση» ο σκηνοθέτης Ηλίας Μαλανδρής.

Σκηνοθετείτε

τη «Θυσία του Αβραάμ», ένα εμβληματικό έργο της κρητικής λογοτεχνίας. Πώς προσεγγίσατε το κείμενο, ώστε να το μεταφέρετε στη σκηνή;

Έχω μια απέχθεια στον όρο σκηνοθεσία, αν και δεν έχει τίποτα επιλήψιμο η λέξη, εντούτοις με ενοχλεί. Προτιμώ να λέω πως μελετάω σκηνικά ένα έργο. Τα έργα, νομίζω, σκηνοθετούνται μόνα τους. Βρίσκω πως είμαστε πολύ μικροί για να μπορούμε να πούμε πως διδάσκουμε ένα έργο. Το έργο το διδάσκει ο συγγραφέας, εμείς απλά εκτελούμε τις εντολές του, οι οποίες δίνονται μέσα στο κείμενο που έχει παραδοθεί, αρκεί να μπορείς να το διαβάσεις. ή να θέλεις να το διαβάσεις…

Η «Θυσία του Αβραάμ» είναι το αριστούργημα του 16ου αιώνα, με την απίστευτη δημοφιλία, λόγω της θεματικής του, οικείο και αγαπητό και ταυτόχρονα λιτό, απλό και γι’ αυτό μεγαλειώδες. Είναι η μοναδική γέφυρα που μας συνδέει σκηνικά με το αρχαίο δράμα, καθώς οι χαρακτήρες του και το τελετουργικό του ήθος παραπέμπει άμεσα στην Ιφιγένεια, τον Ερεχθέα και τις Βάκχες, στα οποία έργα πραγματοποιείται τεκνοκτονία. Ο Ερεχθεύς είναι ένα από τα χαμένα έργα του Ευριπίδη που έχει βρεθεί πρόσφατα (1890) αποσπασματικά. Μελετώντας το, βρίσκεις τις ρίζες, που κάρπισαν και δημιούργησαν τη Θυσία. Αυτό που απασχολούσε τη σκέψη μου, μετά τη μελέτη των κειμένων, και με τις εικόνες που είχα από την παρουσίαση της Θυσίας στο παρελθόν και την διδασκαλία της από τον Θάνο Κωτσόπουλο, τον δάσκαλό μου, ήταν η αμφιβολία αν το έργο αυτό παιζόταν στην εποχή του. Σήμερα μπορούμε να υποστηρίξουμε με σχετική βεβαιώτητα πως δεν παιζόταν, γιατί ο άνθρωπος με την υπόσταση του θνητού όντος δεν ταυτιζόταν, δεν επιτρεπόταν να ταυτιστεί με ιερά πρόσωπα, όπως ο Αβραάμ και η Σάρα και ο γενάρχης Ισαάκ. Αν όμως δεν παιζόταν τότε, πώς δικαιολογούνται οι παραλλαγές του; Οι παραλλαγές προκαλούνται μόνο από την προφορική μεταφορά του κειμένου κι όχι από τον έντυπο λόγο. Συνεπώς, οπωσδήποτε με κάποιο τρόπο γινόταν η παρουσίαση του προφορικά και με αυτό τον τρόπο η μετάδοσή του σε άλλες χώρες. Μέσα στην παράσταση υπάρχει τραγούδι με αντίστοιχους στίχους από την κάτω Ιταλία κι αλλο από την Ουκρανία.

Πριν από δυο χρόνια, στο Ηρώδειο πάλι, είχα ανεβάσει τον Ντελικανή του Σκουλούδη. Σε μια σκηνή το ψυχοπαίδι της Ερηνάκης αναπαριστά τη σκηνή της Θυσίας. Ο Ηλίας Τουσούνης, που έπαιζε το ρόλο και που είναι και λυράρης εξαιρετικός, θεώρησε φυσικό, χωρίς να του πω τίποτα, να συνοδέψει τον ρόλο με τη λύρα και να τον τραγουδήσει. Έγινε τόσο φυσικά η μετάβαση από τον προφορικό λόγο στη μουσική, που μου γέννησε την ιδέα της απόδοσης όλου του έργου με αυτό τον τρόπο και πιστεύω πως είναι η πιο πιθανή εκδοχή. Η Θυσία δεν παιζόταν, αλλά τραγουδιόταν. Διατηρήσαμε τον τελετουργικό χαρακτήρα και τραγουδήσαμε όλο το έργο. Όμως, δεν είναι όπερα. Ο λόγος είναι έτσι δομημένος που ακούγεται περισσότερο σαν μια συμφωνία. Για να μπορέσει, όμως, να πραγματοποιηθεί αυτό, το επικίνδυνο εγχείρημα, δίχως να μειωθεί η δραματική κατάσταση και η συγκινησιακή δυναμική που έχει το έργο, ήταν αναγκαίο να αποδοθεί από τους κορυφαίους. Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη και ο Νικήτας Τσακίρογλου, Σάρα και Αβραάμ, δύο μεγέθη που η σύγκρουσή τους είναι μοναδική και σπαρακτική. Ο Αβραάμ γενάρχης, παγιδευμένος στο καθήκον και στη θεϊκή επιθυμία, καλείται να σφάξει με τα ίδια του τα χέρια το παιδί του και η Σάρα, αντίστοιχα, καλείται να το υπερασπιστεί. Δυο άνθρωποι που τη μια στιγμή είναι ευτυχισμένοι και την άλλη ανοίγει η γη κάτω από τα πόδια τους. Η αναγωγή στο αρχαίο δράμα αναπόφευκτη. Ποιος, λοιπόν, θα μπορούσε να αποδόσει αρχαίο δράμα καλύτερα από αυτούς; Νομίζω είναι μια ευτυχής συγκυρία αυτή η συνύπαρξη.

Η μουσική παίζει ξεχωριστό ρόλο στην παράσταση. Πώς συνυπάρχει με τον λόγο;

Στην Ελλάδα, λόγος και μουσική πορεύονται ταυτόχρονα. Η μουσικότητα που έχει η γλώσσα μας, η χρησιμοποίηση της προσωδίας στον λόγο μας, ιδιάιτερα στην επαρχία,που είναι πιο κοντά το αρχαϊκό μέλος, με τις γιορτές της παράδοσης, θρησκευτικές, χριστιανικές και βακχικές, τα παγανιστικά δρώμενα, συνυπάρχουν. Στην παράσταση το ενδιαφέρον, νομίζω, δεν είναι η συμπόρευση λόγου και μουσικής, το βλέπουμε και στο αρχαίο. Το ενδιαφέρον είναι το πάντρεμα των μουσικών ειδών που συγκρούονται μέσα στο έργο. Το τελετουργικό της εκκλησίας του 16ου αιώνα, με τους βυζαντινούς ύμνους, η απόδοση του θρήνου μέσα από τους παραδοσιακούς δρόμους και η μουσικότητα του δεκαπεντασύλλαβου, παράγουν αποτέλεσμα εκρηκτικό. Η μουσική των Λεοντή-Παπαγγελή είναι το άκουσμα της Αναγέννησης και η μουσική του Ψαραντώνη και της Νίκης Ξυλούρη είναι η προέκτασή της, με στάση το Βυζάντιο και ρίζα το αρχαίο δράμα.

Γραμμένο κατά προσέγγιση τον 16ο αιώνα, το έργο έχει αντίκρισμα σήμερα;

Πέρα από τη γλώσσα, που είναι αναγκαίο να επιστρέψουμε σε αυτήν, για πολλούς κι ευνόητους λόγους, που ασκεί ακόμα γοητεία, η θεματική του θα αγγίζει πάντα όσο υπάρχουν διλήμματα, που τα προκαλεί η ευθύνη. Ο Αβραάμ δεν πάει να σφάξει το παιδί του, για μια θεοκρατική στείρα πίστη, είναι ο φάρος, το παράδειγμα. Αν δεν σφάξει το παιδί του, αν δεν ακολουθήσει την εντολή, καταρρέει το οικοδόμημα. Δεν είναι απλές αποφάσεις αυτές. Δεν μπορούμε να βλέπουμε μονομερώς το δράμα. Η τραγωδία και κατ’ επέκταση τα έργα του Σαίξπηρ και των ομοίων του, και βεβαίως του Γκρότο, που είναι το πρότυπο της Θυσίας του Κορνάρου, περιέχουν μεγέθη, δεν σχεδιάζουν θνητά όντα. Αναφέρθηκα στον Γκρότο και δεν πρέπει να ξεχάσω τον Λευτέρη Ελευθερίου, που καλέστηκε να αποδόσει αυτά τα μεγέθη και μάλιστα στα ιταλικά προς χάριν αυθεντικότητας, μέσα σε ένα θέατρο αναγεννησιακό που έστησε η Άννα Μαχαιριανάκη, δίνοντας υπόσταση στις μάσκες που φιλοτέχνησε η Κούλα Γαλιώνη και κίνησε η Βάσια Αγγελίδου. Είμαι ιδιαίτερα περήφανος, που χάρη σε αυτή την παράσταση μεταφράστηκε για πρώτη φορά το έργο του Λουίτζι Γκρότο «Ισαάκ» από τον Σωτήρη Τσιμπίδα και θα ενυπάρχει μαζί με επιστημονικές προσεγγίσεις μέσα στο βιβλίο της παράστασης.

Τη μουσική της παράστασης έχουν γράψει ο Χρήστος Λεοντής και ο Αντώνης Παπαγγελής, ενώ συμπράττουν κορυφαίοι καλλιτέχνες, όπως οι Νικήτας Τσακίρογλου, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Γρηγόρης Βαλτινός, Λευτέρης Ελευθερίου, αλλά και ο Ψαραντώνης με τη Νίκη Ξυλούρη, πλαισιωμένοι από τη Χορωδία Βυζαντινής Μουσικής «Τέττιξ» υπό τη διεύθυνση του πρωτοψάλτη Γιώργου Ναούμ.

Το έργο ανεβαίνει με πρωτοβουλία της Εταιρίας Φίλων Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, με την αιγίδα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων και τη συνεργασία του The Greek Institute που εδρεύει στο Harvard στη Βοστόνη.

Τα καθαρά έσοδα που θα προκύψουν από την παράσταση θα διατεθούν από την Εταιρία Φίλων Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά στον σύλλογο Γονέων Παιδιών με νεοπλασματική Ασθένεια «Φλόγα».

Συντελεστές:

Σκηνοθεσία και επιμέλεια κειμένου: Ηλίας Μαλανδρής

Σκηνικά-Κουστούμια: Άννα Μαχαιριανάκη

Μετάφραση ιταλικού κειμένου: Σωτήρης Τσιμπίδας
Λυρική μετάφραση προλόγου και χορικών: Δρ Φώτιος Αποστολός

Σχεδιασμός Φωτισμών: Γιώργος Χαραλάμπους (Azad)

Διδασκαλία χορών: Γιώργος Φραγκάκης

Κινησιολογία: Βάσια Αγγελίδου

Ιταλικές μάσκες: Κούλα Γαλιώνη

Φωτογραφίες: Γιούλη Γεωργαντίδου

Ηχοληψία: Δημήτρης Μπουρμπούλης

Βοηθός σκηνοθέτη: Χριστιάννα Μαvτζουράνη

Ερμηνεύουν: