«Στέλλα Βιολάντη» – Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Γιώργο Λύρα

11:02 4/12/2016 - Πηγή: ΕΡΤ

Ένα από τα πιο διάσημα έργα της νεοελληνικής δραματουργίας, την εμβληματική «Στέλλα Βιολάντη» (Έρως Εσταυρωμένος) του Γρηγορίου Ξενόπουλου, παρουσιάζουν στο θέατρο Χώρα, από τη Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου και κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00, ο σκηνοθέτης Γιώργος Λύρας σε συνεργασία με τη θεατρική ομάδα «Μπουλούκι».

Συνέντευξη στη Δώρα Χειράκη

Υπόθεση: Η Στέλλα Βιολάντη, κόρη του Ζακυνθινού μεγαλέμπορου Παναγή Βιολάντη, ενδίδει στην ερωτική πολιορκία ενός ξεπεσμένου ευγενούς, του Χρηστάκη Ζαμάνου, ζώντας μέσα στη

γλυκιά πλάνη των αισθημάτων της και χωρίς να υπολογίσει την αδυσώπητη αντίδραση του ασφυκτικού αστικού περίγυρου των αρχών του 20ού αιώνα. Σε μια χρωμαστιστή κόλλα χαρτί τού απαντά «Είμαι δική σου. Αγάπα με». Αυτό είναι το έγκλημά της, για το οποίο θα πληρώσει πολύ ακριβά. Ο έρωτάς της θα είναι μαρτυρικός. Έρως Εσταυρωμένος.

«Την υπόθεση του έργου την πήρα απ’ τη ζωή. Όχι μόνο στη Ζάκυνθο και στην Επτάνησο, αλλά και στην Αθήνα, στην Πάτρα, ερωτευμένα κορίτσια φυλακίζονταν εκείνο τον καιρό σε σοφίτες και καταγώγια ως να ξεχάσουν, να αρνηθούν την απαγορευμένη τους αγάπη ή να πεθάνουν», γράφει ο μέγας ψυχογράφος της ελληνικής αστικής πεζογραφίας, ο οποίος μεταπλάθει το 1909 την περίφημη νουβέλα του «Έρως Εσταυρωμένος» για τη σκηνή, κατά παραγγελία της Μαρίκας Κοτοπούλη, χαρίζοντας στο ελληνικό κοινό ένα από τα αρτιότερα έργα του.

«Ο έρωτας είναι παράγων θανάτου» αναφέρει στην κριτική του για το έργο ο Καραγάτσης. Κι ο ίδιος ο Ξενόπουλος: «Έργο δακρυγόνο η Στέλλα Βιολάντη δεν στάθηκε ποτέ. Ο θεατής που ξέρει από θέατρο ανατριχιάζει, σπαράσσεται, αισθάνεται δέος αλλά δεν κλαίει».

Την ηρωίδα έχουν σφραγίσει με τις ερμηνείες τους οι Μαρίκα Κοτοπούλη, Κυβέλη, Ελένη Παπαδάκη, Μαίρη Αρώνη, Ελένη Χατζηαργύρη, Νίκη Τριανταφυλλίδη, Υβόννη Μαλτέζου.

Ο σκηνοθέτης προσεγγίζει τη «Στέλλα Βιολάντη», ως έργο ποιητικό, μακριά από ηθογραφικούς περιορισμούς, στον χρόνο του μύθου και σε τόπο που καθορίζεται μόνο από το συναίσθημα. Η ηρωίδα του δεν ανήκει σε καμιά εποχή, αλλά τις εμπεριέχει όλες, αφού έχει περάσει στη συλλογική μνήμη σαν ένα κορίτσι-σύμβολο: είναι αθώα και πολύπλοκη, ευγενική και ακραία, πληγωμένη αλλά συνεπής, ηρωική και αφοπλιστική, τρυφερή και εμμονική, εξιδανικευμένη και ταυτόχρονα γήινη και γεμάτη ζωή.

Ο Γιώργος Λύρας, ο οποίος επαναφέρει στη σκηνή -40 χρόνια μετά την τελευταία της παράσταση (1977)- την ιστορία και τα πάθη της ηρωίδας του μεγάλου Ζακυνθινού συγγραφέα, μας μιλάει για τη δική του «Στέλλα» (που ενσαρκώνει η Ευγενία Δημητροπούλου) μέσα από μια νέα ματιά και ανάγνωση.

– Σαράντα χρόνια μετά, η «Στέλλα Βιολάντη» επανέρχεται σε αθηναϊκή σκηνή…

Δεν έχω δει δυστυχώς την παράσταση εκείνη του Ελεύθερου Θεάτρου. Δεν έχω δει ποτέ τη «Στέλλα Βιολάντη». Έχω ακούσει πολλά για εκείνο το τελευταίο ανέβασμα απ’ τον Σταμάτη Φασουλή και τη Νένα Μεντή. Σαν έργο πάντως παραμένει το ίδιο συναρπαστικό και σπουδαίο ακόμα και σήμερα και μάλλον για πολλά χρόνια ακόμη. Μιλάμε για ένα εμβληματικό κείμενο του νεοελληνικού θεάτρου με τεράστια παραστασιογραφία. Με μεγάλη εισπρακτική και καλλιτεχνική επιτυχία. Ένα έργο που άλλαξε το ελληνικό θέατρο. Έχει πολύ μεγάλη ιστορία. Το έργο είναι ο πρωταγωνιστής.

– Πώς πλησιάσατε εσείς τη «Στέλλα»; Τι προσθέσατε και τι αφαιρέσατε;

Την πλησίασα με μεγάλο θαυμασμό και καταγοητευμένος. Πράγμα που σημαίνει πως σεβάστηκα απολύτως την ίδια της τη δυναμική. Το κείμενο με όλες του τις αρετές. Αφαίρεσα μόνο οτιδήποτε στη γλώσσα ή στην κατάσταση που παρέπεμπε σε ηθογραφία. Το έργο αντιμετωπίστηκε ως ένας τραγικός μύθος. Ως μια ιστορία, δηλαδή, με αμετάβλητη θέση στον χρόνο. Πρόσθεσα κάποια πράγματα που θεώρησα πολύ σημαντικά δραματουργικά από τη νουβέλα την οποία προήλθε το έργο. Τον «Έρωτα Εσταυρωμένο» του Ξενόπουλου. Και κρατήσαμε και τον τίτλο αυτό, βέβαια. Η παράσταση ονομάζεται «Στέλλα Βιολάντη/Έρως Εσταυρωμένος». Επιμείναμε πολύ στο ερωτικό μαρτύριο. Στον έρωτα που σταυρώνει. Που τυραννάει.

– Από τη «Στέλλα» του Ξενόπουλου, στη «Στέλλα» του Κακογιάννη. Το όνομα είναι μυθικό… Και οι δύο ηρωίδες, σίγουρα, πολύ μπροστά από την εποχή τους.

Εγώ είμαι μεγάλος θαυμαστής και των δύο. Τυχαίνει η «Στέλλα» του Κακογιάννη να είναι η αγαπημένη μου ελληνική ταινία. Στέλλα στα λατινικά είναι και το άστρο. Είναι αυτό το ουράνιο σώμα, που είναι πολύ ψηλά και μακριά μας σαν ένα δυνατό φως και το θαυμάζουμε. Όλα συνδέονται κάπως μάλλον. Δεν νομίζω να είναι τυχαία όλα αυτά. Η Στέλλα είναι πολύ πιο μπροστά απ’ την εποχή της, αλλά δυστυχώς ή και ευτυχώς και πολύ μακριά απ’ τη δική μας και ίσως και από αυτές τις γενιές που θα έρθουν. Η Στέλλα δεν είναι σύγχρονη καμίας εποχής. Είναι ένα μυθικό πλάσμα πια. Ποιος θα έκανε σήμερα ό,τι έκανε και κείνη προκειμένου να υπερασπιστεί το προσωπικό του δικαίωμα; Την προσωπική του ελευθερία; Δύσκολη περίπτωση. Μοναδική. Δεν βρίσκεις παραδείγματα πολλά αντίστοιχα.

Γιώργος Λύρας

– Πόσο επίκαιρος μπορεί να είναι ένας λόγος γραμμένος πριν από 108 χρόνια;

Ανάλογα με τον τρόπο που θα τον διαχειριστείς. Μπορεί να γίνει ολόφρεσκια η γλώσσα, αν είναι βέβαια και γραμμένη από μεγάλο τεχνίτη. Αρκεί να φροντίσεις τον τρόπο εκφοράς και τον τρόπο υπόκρισης. Για μας αυτό είναι μια πρόκληση που μας ελκύει απ’ την αρχή. Και με τον Εφταλιώτη, και τώρα με τον Ξενόπουλο, μας γοητεύει πολύ η διαδικασία της εργασίας πάνω στον λόγο. Στόχος μας είναι να ακούς τη γλώσσα και να μη συνειδητοποιείς ότι είναι 108 χρονών. Αλλά να σου ακούγεται σαν σημερινή.

– Η Στέλλα είναι μια ρομαντική ηρωίδα, μια γυναίκα που πεθαίνει από έρωτα. Θεωρείτε ότι προσεγγίζει τα δεδομένα της εποχής μας;

Πράγματι η Στέλλα είναι ένα γνήσιο ρομαντικό σύμβολο. Δεν νομίζω να υπάρχουν αντίστοιχες περιπτώσεις σήμερα. Σήμερα αν ένας έρωτας δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ξεπερνιέται με πιο ανώδυνο τρόπο. Σίγουρα ένας σημερινός νέος άνθρωπος, αν χωρίσει ή αν δεν μπορέσει να έχει εκείνον που ποθεί, θα πονέσει. Θα βιώσει το ερωτικό πένθος αλλά ως εκεί. Δεν ξέρω αν θα προσέφερε τη ζωή του για να καθαγιάσει τον έρωτα του. Επίσης, ακόμα και αν ήθελε να επιμείνει, θα το έκανε αλλιώς. Θα έφευγε απ’ το σπίτι του. Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Η Στέλλα, την εποχή εκείνη, δεν μπορούσε να φύγει. Αν και στη βόρεια Ευρώπη, η Νόρα του Ίψεν έφευγε. Εδώ, σε μας, η Στέλλα μόνο νεκρή θα μπορούσε να βγει από το σπίτι. Είναι μια ακραία περίπτωση. Αυτό την καθιστά και παραστάσιμη. Κατά τη γνώμη μου. Αν βλέπαμε τον εαυτό μας στην παράσταση, ίσως να μην είχε ενδιαφέρον. Μας κερδίζει γιατί μας παρουσιάζει την ιδανική μας εκδοχή.

Σκηνοθεσία: Γιώργος Λύρας

Σκηνικά-κοστούμια: Απόλλων Παπαθεοχάρης

Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου

Μουσική: Αντώνης Παπακωνσταντίνου

Σκηνική πάλη: Κρις Ραντάνοφ

Βοηθός σκηνοθέτη: Γεωργία Πιερρουτσάκου

Διανομή: (αλφαβητικά)

Ηλιάνα Γαϊτάνη: Νιόνια

Νεκταρία Γιαννουδάκη: Μαρία Βιολάντη

Ευγενία Δημητροπούλου: Στέλλα Βιολάντη

Ηλίας Λατσής: Νταντής

Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης: Χρηστάκης Ζαμάνος