«Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου…»: γράφει η Αννίτα Π. Παναρέτου
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
«Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου…»
Έλληνες όμηροι και αιχμάλωτοι
σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές
1941-1945
Η επισκόπηση μιας ανεξερεύνητης πτυχής της ελληνικής Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια μοναδική παρουσίαση και ανάλυση μαρτυριών μη Εβραίων Ελλήνων στα ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα, μια κατ’ ουσίαν άγνωστη πτυχή της ελληνικής Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ως μοναχοπαίδι περιορισμένο σε ένα σπίτι στο κέντρο της
Φυσικά, μεγαλώνοντας, το αναγνωστικό πεδίο μου ευρύνθηκε –σε αντιστοιχία και με τις φιλολογικές σπουδές μου–, όπως όμως αποδείχτηκε οι παλιές αγάπες δεν ξεχνιούνται, πόσο μάλλον όταν ταυτίζονται με τις ψυχικές ροπές μας (εξακολουθώ να απολαμβάνω τον Βερν). Έτσι, όσα στα πρώιμα χρόνια μου με σαγήνευαν ως περιπέτεια και δράση, βρήκαν την ώριμη έκφανσή τους στην Ιστορία, η οποία εδώ και πολύ καιρό με έχει κερδίσει σχεδόν ολοκληρωτικά, υποσκελίζοντας οριστικά τη θελκτικότητα της λογοτεχνίας.
Σκέφτομαι λοιπόν τώρα, ότι εκείνη τη χειμωνιάτικη μέρα του 2013, σ΄ εκείνη την εκποίηση μιας μεγάλης βιβλιοθήκης, πήρα βιαστικά το μοναδικό βιβλίο που πραγματικά με ενδιέφερε, κρίνοντας μόνο από τον τίτλο του, χωρίς να ξέρω τι ακριβώς θα συναντούσα στις σελίδες του, κυρίως όμως χωρίς να ξέρω τι επίπτωση θα είχε στη ζωή μου.
Κωνσταντίνου Θ. Μπακοπούλου, Η ομηρία των πέντε αντιστρατήγων. Η ζωή των ‒ στρατόπεδα συγκεντρώσεως, Αθήναι 1948: Ένα καταταλαιπωρημένο, διαλυμένο αντίτυπο μού άνοιξε την πόρτα σε μια εν πολλοίς άγνωστη πτυχή της ελληνικής Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σηματοδοτώντας την αρχή μιας επίμονης έρευνας.
Η λεγόμενη «Σκάλα του θανάτου» με τα 186 σκαλοπάτια, στο Μαουτχάουζεν. Εικονίζονται κρατούμενοι που ανεβάζουν μεγάλα κομμάτια γρανίτη, στερεωμένα στις πλάτες τους. Φωτογραφία του 1942. Η φωτογραφία ανήκει στο United States Holocaust Memorial Museum.Ο όρος «στρατόπεδο συγκέντρωσης» είναι δικαίως ταυτισμένος με την εβραϊκή γενοκτονία. Είναι όμως γενικόλογος, καθώς το ναζιστικό καθεστώς είχε δημιουργήσει στρατόπεδα συγκέντρωσης πολλών ειδών: τραγικός προορισμός των Εβραίων ήταν τα στρατόπεδα εξόντωσης. Άλλα στρατόπεδα «φιλοξένησαν» εκατομμύρια μη Εβραίων Ευρωπαίων, οι οποίοι μεταφέρθηκαν βίαια στην επικράτεια του Τρίτου Ράιχ, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ουσιαστικά ως σκλάβοι, σε καταναγκαστική εργασία σε κάθε τομέα της γερμανικής πολεμικής οικονομίας – εξοπλιστικό, κατασκευαστικό, βιομηχανικό, αγροτικό. Ανάμεσά τους, μερικές χιλιάδες Έλληνες και αρκετές Ελληνίδες, που έπρεπε να αντιμετωπίσουν αβοήθητοι την πείνα, το κρύο, την εξοντωτική εργασία, τη βία και την κακοποίηση, σ΄ένα καθημερινό αγώνα να κρατηθούν στη ζωή.
Στα φασιστικά στρατόπεδα οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Μια παρέα Ζακυνθινών ομήρων στο στρατόπεδο Φόσολι μασκαρεύονται για να φαιδρύνουν τις μέρες του εγκλεισμού.Υπήρχαν επίσης στρατόπεδα στρατιωτικών αιχμαλώτων, που με τη σειρά τους χωρίζονταν σε αυτά που προορίζονταν για υψηλόβαθμους αξιωματικούς, οι οποίοι υπέστησαν τις μικρότερες ταλαιπωρίες, και σ’ εκείνα που προορίζονταν για χαμηλόβαθμους αξιωματικούς και οπλίτες, οι οποίοι επίσης εξαναγκάζονταν σε εργασία, αλλά κάτω από σχετικά καλύτερες συνθήκες.
Και στη φασιστική Ιταλία υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολύ λιγότερα και με πιο ανθρώπινες συνθήκες ζωής, στα οποία εστάλησαν αιχμάλωτοι του αλβανικού μετώπου και αργότερα πολίτες ή τέως αξιωματικοί του ιταλοκρατούμενου τμήματος της κατεχόμενης Ελλάδας.
Γυναίκες κρατούμενες, σε καταναγκαστική εργασία. Η φωτογραφία ανήκει στο United States Holocaust Memorial Museum.Όσοι επεβίωσαν των ναζιστικών στρατοπέδων, απελευθερώθηκαν την άνοιξη του 1945, με τη γερμανική συνθηκολόγηση. Αλλά η δοκιμασία τους δεν τελείωσε εκεί: ο επαναπατρισμός υπήρξε μια οδύσσεια, που για ορισμένους κράτησε μήνες -κάποιοι επέστρεψαν με τα πόδια, διασχίζοντας μια διαλυμένη, χαοτική Ευρώπη. (Η έρευνα στο ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών αποκάλυψε τη δραστηριοποίηση της ελληνικής Πολιτείας για τον εντοπισμό και την παλιννόστηση των διάσπαρτων σε όλη την Ευρώπη Ελλήνων ομήρων και αιχμαλώτων). Για πάρα πολλούς, ωστόσο, η επιστροφή επιφύλαξε μια οδυνηρή έκπληξη, καθώς έτυχαν μιας καχύποπτης κρατικής υποδοχής, εξαιτίας των αριστερών φρονημάτων τους.
Δημοσίευμα της εφημερίδας «Το Βήμα», 15 Ιουνίου 1945. Οι αριθμοί δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα -ήταν πολύ μικρότεροι.Όλοι τους αγωνίστηκαν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους, συμβιώνοντας με το ψυχικό τραύμα της στρατοπεδικής εμπειρίας. Άλλοι αδυνατούσαν να μιλήσουν γι΄αυτήν, άλλοι άρχισαν να μιλούν και κάποιοι να γράφουν δεκαετίες αργότερα, με την παρακίνηση των δικών τους.
Η μπρος και η πίσω πλευρά της ίδιας φωτογραφίας. Μετά την απελευθέρωση από τους Συμμάχους, όταν έχει ξεκινήσει η μεγάλη επιχείρηση εντοπισμού, συγκέντρωσης και επαναπατρισμού των Ελλήνων (και μαζί, πλέον, των ελαχίστων εναπομεινάντων Εβραίων συμπατριωτών). Ήδη, όπως προκύπτει από την ημερομηνία 24.7.1945, η ομάδα της φωτογραφίας έχει παραμείνει στη Γερμανία ενάμιση μήνα μετά την απελευθέρωση.Ύστερα από επτά χρόνια, η επίμονη έρευνα απέφερε περισσότερες από 9.500 σελίδες συγκλονιστικών μαρτυριών, καθεμιά από τις οποίες είναι μοναδική και ιδιαίτερη – προσπάθησα να τις συμπτύξω, αποσπασματικά και με όσο το δυνατό πιο ενδεικτικό τρόπο, σε ένα βιβλίο 500 σελίδων.
Συχνότατα υπερβαίνουν τα όρια της φαντασίας. Και είναι δραματικά συναρπαστικές, θλιβερά συναρπαστικές, αλλά και ηρωικά συναρπαστικές, επειδή αυτή είναι η αλήθεια και η ουσία της Ιστορίας.
Κλείνοντας με μια προσωπική αποτίμηση, αισθάνομαι πραγματικά ευ-τυχής, που ένας άγουρος, παιδικός ενθουσιασμός διαμόρφωσε τον προσανατολισμό που πολλές δεκαετίες αργότερα μετουσιώθηκε σε έργο, σ΄ αυτό το συγκεκριμένο έργο – το έργο της ζωής μου.
Αννίτα Π. Παναρέτου
Φωτογραφία εξωφύλλου: Απελευθερωμένοι Έλληνες όμηροι σε εκδήλωση μνήμης για τους συμπατριώτες που δεν επέζησαν της δοκιμασίας των στρατοπέδων και των φυλακών. Μανχάιμ, 17 Ιουνίου 1945.Το βιβλίο της Αννίτας Παναρέτου «Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου…» Έλληνες όμηροι και αιχμάλωτοι σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές 1941-1945 κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος (σελ.: 496, τιμή: €24,99).
Η συγγραφέας
Η Αννίτα Παναρέτου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στο ΕΚΠΑ Αγγλική και στη συνέχεια Ελληνική Φιλολογία. Έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Στις δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται επτά βιβλία που αφορούν την έρευνα και τη μελέτη θεμάτων και προσώπων της ελληνικής ιστορίας και λογοτεχνίας και ιδιαίτερα την ταξιδιωτική πεζογραφία, η οποία αποτέλεσε για σειρά ετών το επιστημονικό της αντικείμενο. Η παρουσία της στη λογοτεχνία περιλαμβάνει δύο ιστορικά μυθιστορήματα, ένα παιδικό αφήγημα και μια μαρτυρία. Έχει επίσης ασχοληθεί με μεταφράσεις λογοτεχνικών και ιστορικών έργων.
Σημείωση: Οι φωτογραφίες ανήκουν στην προσωπική συλλογή της Αννίτας Παναρέτου και μας παραχωρήθηκαν αποκλειστικά για την παρουσίαση του βιβλίου.
www.ert.gr
- Δημοφιλέστερες Ειδήσεις Κατηγορίας Ειδήσεις
- Πότε πρέπει να επανασυντονίσουμε τις τηλεοράσεις μας
- Ο Μακρόν έβγαλε το τζίνι από το μπουκάλι
- Η «Κίρκη» θα σαρώσει την Αττική, τι λένε Σάκης Αρναούτογλου και Κλέαρχος Μαρουσάκης
- Ψάχνουν πώς έγινε το ατύχημα με το «Καλλιστώ»: Σοκάρουν οι εικόνες με το πλοίο κομμένο στα δύο
- Διπλή δολοφονία στα Χανιά: Αυτός είναι ο Μπαγκλαντεσιανός που ψάχνουν οι Αρχές
- Καταθέτει ο καπετάνιος του πλοίου που προσέκρουσε στο ΚΑΛΛΙΣΤΩ – φωτό του ατυχήματος
- «Ψάχνω μεγάλο σπίτι στα βόρεια προάστια για να χωράνε τα ρούχα μου» (video)
- Εκτός ελέγχου στον Παναθηναϊκό – Οπαδοί πήγαν στην ΠΑΕ και αφαίρεσαν το πρωτάθλημα του 2010
- Θεσσαλονίκη: Έβαλαν αφίσες για το «ΟΧΙ» σε κεντρικούς δρόμους και γραφεία βουλευτών της ΝΔ
- Το ναυάγιο του οχηματαγωγού του ΠΝ «ΜΕΡΛΙΝ» από δεξαμενοπλοιο του Νιάρχου
- Δημοφιλέστερες Ειδήσεις ΕΡΤ
- Κομοτηνή: Οι πίνακες των υποψηφίων Συνοριακών Φυλάκων
- Στις 31 Ιανουαρίου ξανά σε κυκλοφορία η γέφυρα Πηνειού στα Τέμπη
- Χρ. Κυριακούση: 200.000 ιδιοκτήτες ακινήτων υπέβαλαν με λάθη τις δηλώσεις Covid
- Δράμα: Εκδηλώσεις μνήμης εκτελεσθέντων κατοίκων Λευκογείων
- Υεμένη: Σε πρωτόγνωρα επίπεδα ο υποσιτισμός των παιδιών, προειδοποιεί ο ΟΗΕ – H μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση παγκοσμίως
- Δράμα: Ανακύκλωση χαρτιού στους μπλε κάδους με το κίτρινο καπάκι
- Καβάλα: Συλλήψεις για διακίνηση μεταναστών
- Σαντορινιός: Αίτημα για ίδρυση εσπερινού ΕΠΑΛ στην Κάλυμνο
- Καστοριά: Rapid tests σε σχολεία – Τμήματα σε αναστολή
- Σε αναστολή λειτουργίας το 1ο Δημοτικό Τρίπολης λόγω κρούσματος – Κλιμάκιο του ΕΟΔΥ στο σχολείο
- Τελευταία Νέα ΕΡΤ
- «Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου…»: γράφει η Αννίτα Π. Παναρέτου
- Σέρρες: Έξι νέα κρούσματα κορονοϊού στην «ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΕΙΟ ΣΤΕΓΗ»
- Βόλος: Δωρεάν μαστογραφία για γυναίκες άνω των 40χρόνων
- Η αθλητική δράση του Συλλόγου Δρομέων Υγείας Βόλου
- Καρδάμυλα Χίου: Επετειακή εκδήλωση για την εποποιία του ’40
- Στα τσοπάνικα μονοπάτια του “Ξεχειμωνιού” – Πεζοπορία από τους Φίλους Μονοπατιών Χίου
- Νεκρή αρκούδα από τροχαίο στη Μεσοποταμία Καστοριάς
- Στο Λιμάνι Ηρακλείου κρουαζιερόπλοιο με θετικό εργαζόμενο
- Υεμένη: Σε πρωτόγνωρα επίπεδα ο υποσιτισμός των παιδιών, προειδοποιεί ο ΟΗΕ – H μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση παγκοσμίως
- Ζητούν αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των Νοσοκομείων της Κοζάνης λόγω κορονοϊού
- Τελευταία Νέα Κατηγορίας Ειδήσεις
- Σασόλι σε Ερντογάν: Απαράδεκτες οι επιθέσεις στον Μακρόν και την Γαλλία
- Πότε πρέπει να επανασυντονίσουμε τις τηλεοράσεις μας
- Το ναυάγιο του οχηματαγωγού του ΠΝ «ΜΕΡΛΙΝ» από δεξαμενοπλοιο του Νιάρχου
- Νότια Κορέα: 59 πεθαναν από το αντιγριπικό. Οι αρχές ζητούν από τους πολίτες να κάνουν το εμβόλιο
- 28η Οκτωβρίου: Με το πλήρωμα του υποβρυχίου «Παπανικολής» θα γιορτάσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης
- Παρέμβαση της Θύρας 13 στα γραφεία της ΠΑΕ Παναθηναϊκός: Πήραν το τρόπαιο από το τελευταίο πρωτάθλημα της ομάδας
- Κρούσμα κορωνοϊού σε στέλεχος του Δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού
- Πολύ γέλιο!
