«Τεφρός ουρανός»: γράφει η Katerina Cosgrove

10:51 11/5/2017 - Πηγή: ΕΡΤ

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ

Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«Τα ήσυχα απογεύματα… μπορούσε να βρει κανείς το χρόνο να αναλογιστεί ποια ήταν η ρίζα του κακού. Στην εποχή των Ασσυρίων, στους χρόνους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στη δεκαετία του 1860 ίσως; Ή μήπως στη Γαλλική Εντολή για τη Συρία και το Λίβανο (1923-1946); Στο Άουσβιτς; Στην Παλαιστίνη; Ή μήπως στα σκουριασμένα κλειδιά από τις εξώπορτες, που θάφτηκαν μαζί με τα αποκαΐδια στη Σατίλα; Ή στην ισραηλινή εισβολή του 1978; Ή σε εκείνη του 1982;»

Θυμάμαι, στα εικοσιένα μου χρόνια, να διαβάζω το βιβλίο του Robert Fisk για τον

Εμφύλιο Πόλεμο στον Λίβανο (Pity the Nation, Lebanon at War, 1990): «Υπήρξε, άραγε, εκείνο το χρονικό σημείο που κάποιος θα μπορούσε να πει: Σταματήστε, γιατί πέρα από εδώ δεν θα υπάρξει αύριο;» Η παράγραφος αυτή με είχε συγκλονίσει. Έμοιαζε να συμπυκνώνει όλα τα νοήματα – όλα όσα με έκαναν να αισθάνομαι ότι ο πόλεμος είναι λάθος. Είχα βρεθεί στη Βηρυτό τον προηγούμενο χρόνο, αλλά η τραγωδία και ο τρόμος δεν με είχαν αγγίξει πραγματικά. Ήταν, όμως, όταν ξεκίνησα να γράφω τον Τεφρό Ουρανό, το 2013, που συνειδητοποίησα ποια είναι η προσωπική μου θέση ως προς τον ακανθώδη προβληματισμό του Fisk. Η αρχή της τραγωδίας ήταν η αρμένικη γενοκτονία του 1915 και η επακόλουθη άρνησή της. Ο αντίκτυπος αυτών των μη αναγνωρισμένων εγκλημάτων είναι εμφανής στον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου, στη Βηρυτό τού σήμερα αλλά ακόμη κι εδώ, στην Αμερική.

Κάποτε βρέθηκα στην Αρμενία και συνάντησα έναν ηλικιωμένο με ένα μαντολίνο. Πλησίασα πιο κοντά και καθώς σήκωσε το βλέμμα του προς εμένα μου είπε: Ευχαριστώ που επισκέφτηκες αυτή τη λησμονημένη πατρίδα.

Και κάπως έτσι αποφάσισα να γράψω για την αρμένικη γενοκτονία. Για να το κάνω αυτό έπρεπε να εντρυφήσω σε θέματα τουρκικής πολιτικής, να μάθω για την έρημο της Συρίας, για το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Der ez Zor, για τον πολυετή Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου, για έναν Παλαιστίνιο βομβιστή αυτοκτονίας, για Ισραηλινούς στρατιώτες, για αίθουσες βασανιστηρίων που μετατράπηκαν σε βραδινά κλαμπ, για τον Λίβανο του σήμερα που πασχίζει να αποδεσμευτεί από το παρελθόν του.

Στην Αρμενία, όταν ξυπνούσα έβλεπα το Όρος Αραράτ από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου μου στο Γερεβάν, τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακριά από τα σύνορα με την Τουρκία. Στη Συρία, πέρασα χρόνο με τους Βεδουίνους και διέσχισα ερήμους σημαδεμένες από τα δεινά των Αρμενίων, σπαρμένες με καμένα σώματα και χαμένα κόκαλα. Στη Βηρυτό διέσχισα τις μεγάλες λεωφόρους που φέρουν εμφανή σημάδια από βομβαρδισμούς. Στο Ba’ albek, το προπύργιο της Hezbollah, είδα κατσίκες και πρόβατα να βόσκουν ανάμεσα στα χαλάσματα των ρωμαϊκών και των ελληνιστικών χρόνων. Σε όλα αυτά τα μέρη ένιωθα ασήκωτο πάνω μου το βάρος της Ιστορίας.

Παρ’ όλα αυτά ξαναγυρνούσα σε αυτά τα μέρη κάθε χρόνο. Στην Τουρκία δοκίμασα το δυνατό τουρκικό τσάι από τη Μαύρη Θάλασσα, έφαγα σπάρο μαγειρεμένο με τον παραδοσιακό τουρκικό τρόπο, χόρεψα χορό της κοιλιάς και κάπνισα ναργιλέ αργά τη νύχτα με τους ντόπιους, τότε που οι υπόλοιποι τουρίστες είχαν φύγει. Μίλησα με Τούρκους, μεγαλύτερους αλλά και νεότερους, αλλά κανένας τους δεν παραδέχτηκε ότι στη χώρα του είχε συμβεί μια γενοκτονία. Τότε κατάλαβα ότι υπήρχε μια ιστορία και ότι είχα χρέος να πω την Ιστορία αυτών των ξεχασμένων λαών. Για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα έχουν γραφεί, ειπωθεί και κινηματογραφηθεί τόσο πολλά. Όμως, για τα ανάλογα πάθη των Αρμενίων και των Αράβων που υπέστησαν διωγμούς και παρόμοιες βαρβαρότητες πολύ λίγα έχουν ειπωθεί.

Το ταξίδι αυτού του βιβλίου ήταν μια εσωτερική αναζήτηση. Πρόκειται, πράγματι, για μια λησμονημένη ιστορία – ιστορία, ωστόσο, που επιμένει να επαναλαμβάνεται όπως τώρα με τη σύρραξη στη Συρία και με αυτήν την προσφυγική κρίση που έχει δημιουργήσει ένας πόλεμος, ο οποίος, έχει τις καταβολές του πολύ πίσω, στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι οδηγήθηκαν στον θάνατο από Οθωμανούς και Νεότουρκους από το 1915 έως το 1923 – μια γενοκτονία που μέχρι σήμερα η Τουρκία όχι μόνο δεν αναγνωρίζει αλλά η χρήση και μόνο της λέξης γενοκτονία αποτελεί ποινικό αδίκημα εκεί. Μια άρνηση που έχει οδηγήσει στην εξορία, σε ποινές φυλάκισης, σε βασανιστήρια αλλά κάποιες φορές και στον θάνατο όσους τόλμησαν να την αμφισβητήσουν. Ωστόσο, οι πιέσεις απλών Τούρκων πολιτών για αναγνώριση των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εις βάρος των Αρμενίων, των Ποντίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων, έχουν προκαλέσει τριγμούς στην επίσημη τουρκική γραμμή.

Ανάμεσα σε αυτούς που διώχθηκαν με την κατηγορία του «αντιτουρκισμού» είναι ο νομπελίστας συγγραφέας Orhan Pamuk: «Το τι απέγιναν οι Αρμένιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1915 είναι μια μεγάλη ιστορία την οποία ο πολύς κόσμος στην Τουρκία δεν γνωρίζει. Στην Τουρκία αποτελεί θέμα ταμπού. Όμως πρέπει να είμαστε σε θέση να μιλάμε για το παρελθόν», έγραψε ο Παμούκ σε ελβετικό περιοδικό. Τέτοιες δηλώσεις ανάγκασαν τον Παμούκ να ζητήσει καταφύγιο στις ΗΠΑ, καθώς βρέθηκε αντιμέτωπος με τον κίνδυνο τριετούς φυλάκισης. Ανάλογα προβλήματα έχουν αντιμετωπίσει η Elif Shakaf (συγγραφέας) και ο Ragip Zarakolu (Τούρκος εκδότης). H Elif Shakaf δικάστηκε το 2006 εξαιτίας ενός φανταστικού Αρμένιου ήρωα στο μυθιστόρημά της The Bastard of Istanbul. O Ragip Zarakolu οδηγήθηκε στο κρατητήριο πολλές φορές για άρθρα και βιβλία που έκαναν αναφορά στην «αρμένικη γενοκτονία». Το αποκορύφωμα ήταν η δολοφονία του Αρμένιου δημοσιογράφου και ακαδημαϊκού, Hrant Dink, ο οποίος πυροβολήθηκε εν ψυχρώ από έναν δεκαεπτάχρονο ακροεθνικιστή, ενώ αργότερα υπήρξαν σαφείς ενδείξεις ότι μυστικές δυνάμεις ασφαλείας είχαν παγιδεύσει το τηλέφωνο και την αλληλογραφία του Dink και πιθανότατα εμπλέκονταν στη δολοφονία. Ο Dink, με άρθρα του, είχε απευθύνει έκκληση συμφιλίωσης, προτρέποντας τους Αρμένιους να ξεχάσουν το «δηλητήριο που μολύνει τις σχέσεις τους» και το μίσος τους για τους Τούρκους. Ο τουρκικός Τύπος στρέβλωσε το νόημα των λεγομένων του αποδίδοντάς του τη φράση: «To τουρκικό αίμα είναι δηλητηριασμένο».

Σήμερα πάντως μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι. Ο Τούρκος Orhan Kemal Cengiz, δικηγόρος για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έγραψε τον Απρίλιο του 2013 ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε στην Al-Monitor (εφημερίδα παναραβικής κυκλοφορίας): Μεταξύ άλλων έλεγε: «H Τουρκία από μια χώρα που απαγόρευε ακόμα και τον όρο “αρμενικό ζήτημα” μετατρέπεται σε μια χώρα που οι πολίτες της διαδηλώνουν για “την αρμένικη γενοκτονία”». Μένει να δούμε αν οι κοινωνικές αλλαγές θα αλλάξουν ριζικά την επίσημη γραμμή του κράτους – αν για παράδειγμα τελικά θα δούμε εκ μέρους της Τουρκίας μια επίσημη απολογία και επανορθώσεις για τους Αρμενίους που χάθηκαν το 1915.

Είμαστε όλοι Αρμένιοι έγραφαν τα πλακάτ των διαδηλωτών που κατέβηκαν στους δρόμους μετά τη δολοφονία του Dink. Και έπειτα, Je suis Charlie, στο Παρίσι, μετά την επίθεση του Ιανουαρίου 2015. Είναι χρέος μας να αναγνωρίσουμε τις βαθιές πληγές και τις απώλειες των προγόνων μας. Να αισθανθούμε σαν να βιώσαμε εμείς τις σφαγές και την κακομεταχείριση. Εάν δεν μπορέσουμε να συγχωρέσουμε –και συγχώρεση δεν σημαίνει απαραιτήτως και λήθη– θα κάνουμε πάντα τους ίδιους κύκλους του φόβου και του μίσους και των κατηγοριών. Και τότε δεν θα υπάρχει καμιά ελπίδα, ούτε να μάθουμε από τα λάθη μας, ούτε να ωριμάσουμε, ούτε να αλλάξουμε.

Εκ φύσεως τάσσομαι πάντοτε με τον πιο αδύναμο. Καθώς έγραφα το μυθιστόρημά μου όμως συνειδητοποίησα πως δεν υπάρχουν αδύναμοι και ισχυροί, δεν υπάρχουν ήρωες και κακοί. Ο καθένας επιλέγει τον ρόλο του και οι συνθήκες παίζουν κι αυτές έναν ρόλο. Δεν έζησα ποτέ σε εμπόλεμη ζώνη και δεν είδα να σκοτώνουν το παιδί μου. Έτσι δεν μπορώ να πω με σιγουριά ότι δεν θα μπορούσα να είμαι σε μια παραστρατιωτική οργάνωση ή να ζωστώ μια βόμβα αυτοκτονίας ή να συμμετάσχω σε μια γενοκτονία, αν ένιωθα ότι δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο να αξίζει να ζήσω ή αν είχα γαλουχηθεί από παιδί με μίσος για τον «άλλον». Ως εκ τούτου δεν είμαι σε θέση να κατηγορήσω κανέναν.

Katerina Cosgrove

Το βιβλίο της Katerina Cosgrove Τεφρός Ουρανός. Από τη γενοκτονία των Αρμενίων στον πόλεμο του Λιβάνου κυκλοφορεί, σε μετάφραση Χριστίνας Φωτιάδου, από τις Εκδόσεις Γκοβόστη (σελ.: 608, τιμή: 19,90 €). Τίτλος πρωτοτύπου: Bone Ash Sky.

Συνέντευξη της συγγραφέα στο BBC μπορείτε να δείτε εδώ.

Σχολίασαν για το βιβλίο:

Η γραφή της Cosgrove είναι γεμάτη όμορφες, ποιητικές εικόνες, χάρη στις οποίες τοποθετείται πλάι στην Αλιέντε και τον Γκαρσία Μάρκες.
The Age

Ο απλός τίτλος Τεφρός Ουρανός κλείνει μέσα του ένα πανόραμα των δραματικών γεγονότων της ιστορίας του 20ού αιώνα, που αρχίζει με τον ξεριζωμό των Αρμενίων από τις προγονικές εστίες τους κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Peter Pierce. Ακαδημαϊκός, Κριτικός Λογοτεχνίας

Μια προκλητική, ηδονική αφήγηση σχέσεων και δεσμών πέρα και πάνω από τις γενιές… Μια αφήγηση γεμάτη από ανεπανάληπτες, μεθυστικές ελληνικές γεύσεις και μυρωδιές… Η Cosgrove πλάθει αδρούς, γνήσιους χαρακτήρες καθώς δεν διστάζει να ψηλαφίσει τα πιο σκοτεινά κι ευάλωτα φύλλα της καρδιάς της.
The Sunday Mail

«Μια προσευχή για έναν καλύτερο κόσμο»
Peter Bishop

«Ένα μεγαλόπνοο, πολιτικά φορτισμένο και ωστόσο εξαιρετικά μετρημένο μυθιστόρημα»
Patrick Allington

Όλα τα πράγματα βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία δημιουργίας και καταστροφής. Δεν υπάρχει εδώ ούτε μετέπειτα, το καθετί είναι μια μοναδική στιγμή.
Σεΐχης ΜΠΕΝΤΡΕΝΤΙΝ–

Η ιστορία αυτή μάς μαθαίνει τον κόσμο μας, μας βάζει να αναρωτηθούμε τι θέλουμε για εμάς και τις μελλοντικές γενιές. Μας λέει ότι είναι επιτέλους ώρα να μάθουμε από την Iστορία για να μην την επαναλάβουμε.
Δρ. ΙΖΛΕΝΤΙΝ ΑΜΠΕΛΑΪΖ

Η Katerina Cosgrove γεννήθηκε στο Σίδνεϋ το 1973. Έκανε την εμφάνισή της στον χώρο της λογοτεχνίας το 2000, με το μυθιστόρημα Καρδιά από γυαλί (Γκοβόστης, 2002).
Η κοσμοθεωρία της συνοψίζεται στη φράση «θα ζω το κάθε δευτερόλεπτο σαν να είναι το τελευταίο μου», στάση ζωής που υιοθέτησε έπειτα από μια σοβαρή δοκιμασία της υγείας της. Πιστεύει στην αξία της Ιστορίας για τις μελλοντικές γενιές, όχι μόνο για όσα μας διδάσκει για τον κόσμο αλλά και για τον εαυτό μας. Το 2012 τιμήθηκε με το Griffith Review/CAL Novella Prize.
Αρθρογραφεί επίσης στην αυστραλιανή έκδοση της Huffington Post όπου υπογράφει ως μυθιστοριογράφος και επιζήσασα του καρκίνου!
Προσωπικές ιστοσελίδες: www.katerinacosgrove.com & www.facebook/AuthorCosgrove

Η στήλη ευχαριστεί θερμά τον Εκδοτικό Οίκο Γκοβόστη για τη συμβολή του στη μετάφραση του κειμένου που μας έστειλε η Katerina Cosgrove.