Παγκόσμια Ημέρα Βαμβακιού: Πρωτιά της Ελλάδας σε εξαγωγές «λευκού χρυσού» στην ΕΕ

07:44 7/10/2024 - Πηγή: Emea.gr

Η Παγκόσμια Ημέρα Βαμβακιού καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που ελήφθη στις 30 Αυγούστου 2021 και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 7 Οκτωβρίου. Η πρωτοβουλία ανήκε σε τέσσερις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής – Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι και Τσαντ.

Η καθιέρωση της ημέρας αποσκοπεί στην αναγνώριση των πλεονεκτημάτων του βαμβακιού, το οποίο καλλιεργείται σε περισσότερες από 75 χώρες.

Το βαμβάκι είναι γνωστό για τις οικολογικές του ιδιότητες, όπως η δυνατότητα αποικοδόμησης και το αρνητικό

αποτύπωμα άνθρακα που έχει, καθώς δεσμεύει περισσότερο CO₂ από αυτό που εκπέμπει.

Δεν είναι μόνο μια σημαντική πρώτη ύλη για τη βιομηχανία υφασμάτων αλλά και ένα προϊόν που υποστηρίζει περίπου 28,67 εκατομμύρια καλλιεργητές παγκοσμίως και ωφελεί πάνω από 100 εκατομμύρια οικογένειες και στις 5 ηπείρους.

H μεγαλύτερη βαμβακοπαραγωγός χώρα είναι η Κίνα, ακολουθούμενη από την Ινδία και τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα είναι στην 10η θέση του σχετικού καταλόγου, ενώ παράγει το 80% του βαμβακιού στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ιστορία του βαμβακιού

Οι αρχαιότερες ενδείξεις για την καλλιέργεια του βαμβακιού προέρχονται από την Ινδία, όπου ανακαλύφθηκαν υπολείμματα υφασμάτων και σχοινιών από βαμβάκι που χρονολογούνται γύρω στο 3000 π.Χ.

Ο Ηρόδοτος κατά το 445 π.Χ. αναφέρει στην ιστορία του ότι «στην Ινδία φυτρώνουν άγρια δέντρα που παράγουν μαλλί πιο ωραίο και πιο εκλεκτό από το μαλλί των προβάτων. Από τα δέντρα αυτά οι Ινδοί εξασφαλίζουν τα ρούχα τους».

Το βαμβάκι επικράτησε της κάνναβης και του λιναριού, λόγω της κοντής του ίνας, εύκολης στην επεξεργασία από τις πρώτες κλωστοϋφαντουργικές μηχανές του 19ου αιώνα.

Η βιομηχανική επανάσταση στη Βρετανία κατά τον 19ο αιώνα, έδωσε μεγάλη ώθηση στην παραγωγή βαμβακιού, αφού τα υφάσματα της Βρετανίας άρχισαν να εξάγονται.

Το βαμβάκι τον 190 αιώνα «ανάδευε το σύμπαν», καθώς μεταφερόμενο από τη μία πλευρά του κόσμου στην άλλη, άνοιξε το δρόμο του παγκόσμιου εμπορίου που γνωρίζουμε σήμερα.

Η Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή για το Βαμβάκι ICAC εκτιμά ότι ένας τόνος βαμβακιού παρέχει απασχόληση, όλο το χρόνο, σε 5-6 άτομα, συχνά σε μερικά από τα πιο φτωχά μέρη της γης.

Η παγκόσμια παραγωγή βαμβακιού

Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί βαμβακιού παγκοσμίως είναι η Κίνα και η Ινδία, με ετήσια παραγωγή 34 και 27 περίπου εκατομμύρια δεμάτια. Το βαμβάκι καταναλώνεται κυρίως από τις εγχώριες υφαντουργίες των δύο χωρών.

Οι μεγαλύτεροι εξαγωγοί ανεπερξέργαστου βαμβακιού είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με εξαγωγές αξίας 4,9 δισ. δολαρίων, και η Αφρική, με εξαγωγές αξίας 2,1 δισ. δολαρίων.

Σε επίπεδο κρατών, οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδία, η Βραζιλία, η Αυστραλία και το Ουζμπεκιστάν.

Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς βάμβακος είναι η Κίνα, η Τουρκία, το Μπανγκλαντές, η Ινδονησία, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και το Μεξικό.

Το βαμβάκι στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Το βαμβάκι που παράγεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από μη γενετικά τροποποιημένο σπόρο και εγγυάται την ποιότητα, την περιβαλλοντική και την οικονομική βιωσιμότητα των προϊόντων.

Η πρωτοβουλία EUCOTTON, που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία Βάμβακος (ECA), είναι τριετούς διάρκειας και ολοκληρώνεται φέτος, ενώ έχει συσταθεί από τη συνεργασία των ενώσεων των παραγωγών και μεταποιητών στις χώρες παραγωγής, Ελλάδα και Ισπανία, αντιπροσωπεύοντας το 100% του κλάδου.

Κύριος σκοπός της σύστασης του φορέα είναι η δημιουργία, κατοχύρωση και προώθηση ενός Εμπορικού Σήματος Ευρωπαϊκού Βάμβακος (EU COTTON) που να προσδίδει ταυτότητα στο προϊόν που παράγεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Απώτερος στόχος του φορέα είναι η αναγνώριση, διαφύλαξη και προώθηση του ευρωπαϊκού βαμβακιού κυρίως εντός της Ε.Ε, αλλά και διεθνώς.

Εξέλιξη της πολιτικής της ΕΕ για το βαμβάκι

Σήμερα, το βαμβάκι παράγεται μόνο σε τρεις χώρες της ΕΕ σε περίπου 320.000 εκτάρια.

Η Ελλάδα είναι η κύρια χώρα βαμβακοκαλλιέργειας, καθώς διαθέτει το 80% των ευρωπαϊκών εκτάσεων βαμβακοκαλλιέργειας, και ακολουθεί η Ισπανία (κυρίως η περιφέρεια της Ανδαλουσίας), με μερίδιο 20%. Η Βουλγαρία παράγει βαμβάκι σε εκτάσεις μικρότερες από 1.000 εκτάρια.

Μολονότι το βαμβάκι αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 0,2% της αξίας της ευρωπαϊκής γεωργικής παραγωγής, έχει μεγάλη σημασία για τις περιφέρειες των δύο κύριων χωρών παραγωγής της ΕΕ.

Το 2018, η παραγωγή βαμβακιού στην ΕΕ εκτιμάται σε 340.000 τόνους, που αντιστοιχούν στο 1% μόνο της παγκόσμιας παραγωγής βαμβακιού.

Η αγορά της ΕΕ είναι εντελώς ανοικτή, καθώς δεν υπάρχουν εισαγωγικοί δασμοί ή εξαγωγικές επιδοτήσεις για το βαμβάκι.

Η καλλιέργεια του βαμβακιού στην Ελλάδα

Η καλλιέργεια του βαμβακιού ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα. Αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Παυσανία κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα, με την ονομασία «βύσσος».

Κατά την εποχή του Ιουστινιανού, γύρω στο 550 μ.Χ. η καλλιέργεια του βαμβακιού ήταν ευρύτατα διαδεδομένη.

Μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο η βαμβακοκαλλιέργεια άρχισε να αποκτά ισχύ στην Ελλάδα, κυρίως λόγω της αυξανόμενης ζήτησης που παρουσιάστηκε σε είδη ένδυσης.

Το 1911, το βαμβάκι καλλιεργείται σε 90.500 στρέμματα, τα οποία μετά από μια εικοσαετία περίπου ανήλθαν στα 200.000 στρέμματα.

Η ανοδική πορεία της βαμβακοκαλλιέργειας στην Ελλάδα χωρίζεται σε δυο φάσεις.

Η πρώτη περιλαμβάνει τα έτη 1931 (έτος ίδρυσης του Ελληνικού Φορέα Βάμβακος) μέχρι το 1980, όπου η παραγωγή αυξήθηκε λόγω της αύξησης της απόδοσης ανά στρέμμα και της επέκτασης της καλλιεργούμενης γης.

Στη δεύτερη περίοδο, από το 1981 και μετά, η στρεμματική εξάπλωση της καλλιέργειας ήταν ο κύριος λόγος της αύξησης αυτής.

Η ανοδική πορεία της βαμβακοκαλλιέργειας στην Ελλάδα σταθεροποιήθηκε τα τελευταία χρόνια γύρω στα 2,5 εκατομμύρια στρέμματα, γεγονός που συνέβαλε να καταστεί το βαμβάκι η σημαντικότερη βιομηχανική καλλιέργεια της χώρας.

Καλλιεργείται κυρίως στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στη Θράκη και σε κάποιες περιφερειακές ενότητες της Στερεάς Ελλάδας.

Το βαμβάκι απασχολεί πάνω από 46.000 καλλιεργητές (το 40% καλλιεργεί μόνο βαμβάκι) και έμμεσα άλλους 100.000 εργαζόμενους στις βιομηχανίες επεξεργασίας και μεταποίησης βαμβακιού. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας αποτελεί τη μοναδική πηγή εισοδήματος για τους αγρότες.

Μετά την συγκομιδή το βαμβάκι οδηγείται στα εκκοκκιστήρια, τα οποία έχουν ως βασική δραστηριότητα να διαχωρίσουν τα συστατικά που βρίσκονται στην «κάψα» του βαμβακιού, δηλαδή τις ίνες από τους σπόρους.

Η Ελλάδα είναι η κύρια χώρα βαμβακοκαλλιέργειας μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς διαθέτει το 80% των ευρωπαϊκών εκτάσεων βαμβακοκαλλιέργειας, ακολουθούμενη από την Ισπανία και τη Βουλγαρία.

Πάνω από 700 εκατ. ευρώ η αξία των ελληνικών εξαγωγών βάμβακος

Το βαμβάκι συμβάλλει κατά 14% στο Ακαθάριστο Γεωργικό Προϊόν Φυτικής Παραγωγής της χώρας, ενώ οι εξαγωγές του αποτελούν πάνω από το 10% των συνολικών εξαγωγών της Ελλάδας.

Η Ελλάδα είναι μία από τις κύριες χώρες παραγωγής βαμβακιού στην Ευρώπη, με καλλιεργούμενη έκταση που φτάνει τα 4.000.000 στρέμματα, καταλαμβάνοντας το 10% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης. Αυτή η καλλιέργεια εξασφαλίζει εισόδημα σε περίπου 80.000 – 100.000 αγροτικές οικογένειες και παρέχει εργασία σε 150.000 αστικές οικογένειες που δραστηριοποιούνται στη μεταποίηση και το εμπόριο.

Μάλιστα, η Ελλάδα εξάγει περισσότερους από 250.000 τόνους βαμβακιού αξίας άνω των 700 εκατ. ευρώ, κατέχοντας δεσπόζουσα θέση στην ευρωπαϊκή παραγωγή βαμβακιού και αποτελώντας την κύρια χώρα βαμβακοκαλλιέργειας στην Ευρώπη.

Το 80% της παραγωγής προέρχεται από την Ελλάδα η οποία εξάγει παράλληλα σε Τουρκία, Αίγυπτο και στις χώρες της Ασίας, ενώ το υπόλοιπο 20% από την Ισπανία, δύο χώρες που συνεργάζονται στενά για το EUCOTTON.

Το ελληνικό βαμβάκι «πλήττεται» από την κλιματική κρίση

Η βαμβακοκαλλιέργεια όμως έρχεται αντιμέτωπη με την κλιματική κρίση. Το βαμβάκι αποτελεί χρηματιστηριακό προϊόν με την τιμή για τον Έλληνα παραγωγό το 2023 να κυμαίνεται από 55 έως 60 λεπτά το κιλό, μειωμένη αρκετά από το 1 ευρώ, που είχε σκαρφαλώσει το 2022. Το 90% της παραγωγής βαμβακιού εξάγεται με τις εξελίξεις στην Ερυθρά Θάλασσα να επηρεάζουν αρνητικά.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα του περασμένου Σεπτεμβρίου οδήγησαν στην απώλεια περίπου του 30% της παραγωγής βάμβακος της χώρας.

Θεσσαλία: Μεγάλη και διπλή καταστροφή στο βαμβάκι

Από τα 2,5 εκατομμύρια στρέμματα βαμβακιού που καλλιεργούνται στη χώρα μας, τα 810.000 βρίσκονται στη Θεσσαλία. Σχεδόν τα μισά, 400.000 στρ., βρίσκονται στην Καρδίτσα, ακολουθεί η Λάρισα με 270.000 στρ., τα Τρίκαλα με 93.000 στρ. και η Μαγνησία με 35.000 στρέμματα. Μεγάλες καλλιέργειες υπάρχουν και στη Φθιώτιδα.

Η καταστροφή από τις δύο κακοκαιρίες που «χτύπησαν» τη Θεσσαλία πριν από περίπου ένα χρόνο ήταν μεγάλη και διπλή. Με τον «Daniel» οι απώλειες έφτασαν στο 60%-70% στην Καρδίτσα, 50%-60% στη Λάρισα, 40% στα Τρίκαλα, ενώ και στη Φθιώτιδα 20.000 στρέμματα έπαθαν μεγάλη ζημιά.

Η δεύτερη κακοκαιρία «Elias» έκανε τα πράγματα χειρότερα, αυξάνοντας το εύρος των ζημιών, κατά 15%-20.

Προκλήσεις και Ευκαιρίες

Η μεγάλη αύξηση του κόστους ενέργειας έρχεται να εντείνει το πρόβλημα και να καθιστά το κόστος παραγωγής ένα αγκάθι για τη μελλοντική βιωσιμότητα της βαμβακοκαλλιέργειας.

Δεύτερη πρόκληση αποτελούν τόσο η «πράσινη συμφωνία» όσο και οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις που απορρέουν από τη νέα ΚΑΠ, όπως ο περιορισμός της χρήσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων και άλλων σκευασμάτων όπως οι ρυθμιστές ανάπτυξης.

Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή αποτελεί την τρίτη πρόκληση για την ελληνική βαμβακοκαλλιέργεια. Εκτός από αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή και στην ποιότητα, θα επηρεάσει την ανακατανομή της καλλιέργειας καθώς το βαμβάκι φαίνεται να «μετακομίζει» σταδιακά από Στερεά και κεντρική Ελλάδα σε βορειότερες περιοχές, στις οποίες παράγεται προϊόν χαμηλότερης ποιότητας.

Το «στοίχημα» δεν θα πρέπει να είναι η αύξηση του όγκου της παραγωγής, αλλά η διατήρησή της στο σημερινό επίπεδο και η παραγωγή ενός πιο ανταγωνιστικού προϊόντος, περιβαλλοντικό, ποιοτικό, τυποποιημένο και πιστοποιημένο.

Το Μέλλον της Βαμβακοκαλλιέργειας στην Ελλάδα – Προς αναζήτηση νέων εναλλακτικών αγορών

Η βιωσιμότητα της βαμβακοκαλλιέργειας στην Ελλάδα εξαρτάται από την ικανότητα των παραγωγών να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες αγοράς. Η στήριξη από την ΕΕ μέσω ειδικών ενισχύσεων και προγραμμάτων αναδιάρθρωσης είναι κρίσιμη για την επιβίωση του τομέα.

Η παγκόσμια κρίση του βαμβακιού προσφέρει ευκαιρίες για ανανέωση και εξέλιξη στον τομέα. Η στήριξη των παραγωγών και η προώθηση βιώσιμων πρακτικών καλλιέργειας θα είναι καθοριστικές για το μέλλον του βαμβακιού στην Ελλάδα.

Μέχρι το 2022, το 65%-75% της παραγωγής είχε ως κύριο προορισμό την Τουρκία και την Αίγυπτο, κάτι που καθιστά το ελληνικό βαμβάκι «δέσμιο» των συνθηκών που επικρατούν σε αυτές τις δυο χώρες.

Στόχος είναι η παραγωγή ενός προϊόντος με ευρωπαϊκές προδιαγραφές, περιβαλλοντικό, ποιοτικό, τυποποιημένο και πιστοποιημένο, συγχρόνως να αξιοποιηθούν καλύτερα τα πλεονεκτήματα του ελληνικού βαμβακιού.

Ένα πλεονέκτημα του ελληνικού βαμβακιού είναι ότι, ίσως να είμαστε η μοναδική χώρα που ακόμη παράγουμε καθαρά μη γενετικά τροποποιημένο βαμβάκι χωρίς μολύνσεις.

Ικανοποιητική η φετινή ελληνική παραγωγή βάμβακος

Για μια καλή φετινή ελληνική παραγωγή βάμβακος σε σχέση με το 2023, έκανε λόγο σε δηλώσεις του ο πρόεδρος της Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Βάμβακος, Ευθύμιος Φωτεινός.

Στη Κεντρική Μακεδονία θα έχουμε μια «σούπερ» χρονιά, επισήμανε ο ίδιος και προσθέτοντας ότι στον Έβρο η βαμβακοπαραγωγή κινείται σε χαμηλά επίπεδα, τόνισε ότι «στη Θεσσαλία αναμένεται ακόμη πιο ισχνή».

Στη Θεσσαλία, υπάρχουν χωράφια που ακόμη παραμένουν ακαλλιέργητα, επισήμανε ο ίδιος και προσθέτοντας ότι «θέλει ακόμη χρόνο η Θεσσαλία προκειμένου να συνέλθει από τη λαίλαπα Ντάνιελ», υπογράμμισε την ανάγκη η πολιτεία να στηρίξει με όλες της τις δυνάμεις και έντονα τους ανθρώπους του πρωτογενούς τομέα.

«Το βαμβάκι πάντως που ξεκίνησε από τη Θεσσαλία, θα παραμείνει στη Θεσσαλία και εμείς κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας, όχι μόνο για να μην χαθεί ούτε ένα στρέμμα, αλλά να έχουμε και αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων», σημείωσε.

Για την σημερινή τιμή βάμβακος, που αποτελεί ένα χρηματιστηριακό προϊόν, ο κ. Φωτεινός είπε ότι σήμερα εμφανίζει χαμηλές πτήσεις και εξέφρασε την ελπίδα του στο μέλλον να πάει καλύτερα και να ανταμειφθεί ο παραγωγός όσο καλύτερα γίνεται.

Μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι οι εκκοκκιστικές επιχειρήσεις έχουν κάποια μικρά αποθέματα από την περσινή παραγωγή και εκτίμησε ότι ακόμη και αυτά θα απορροφηθούν πλήρως από τις αγορές.