Κωστής Παπαγιώργης: Στα λάθη είμαστ' όλοι αυτοδίδακτοι

07:54 12/4/2014 - Πηγή: Matrix24

«Χορταίνει ο Άδης κόκαλα;» Χορταίνει; Δε χορταίνει. Με την είδηση του θανάτου του Κωστή Παπαγιώργη καταφθάνουν στο νου ατελώνιστα τα λόγια του: «παντού νεκροί και πτώματα. Όλες τις ώρες και όλες τις μέρες.Βρέφη και διαλυμένα γερόντια, έφηβοι και ανέγγιχτες θυγατέρες πέφτουν ξέπνοοι σαν να κατρακυλούν αθόρυβα από τον ουρανό. «Η κάθε αράδα που σκαρώνει ο γραφιάς, μπορεί να χρησιμέψει για την νεκρολογία του.»

«Κάθε παρασκευή θάβει μια Πέμπτη», έγραψε ο Τζόις. Η Παρασκευή της εικοστής πρώτης Μαρτίου έθαψε, στο κατώφλι της εαρινής ισημερίας, όλες τις Πέμπτες ενός συγγραφέα που εκτιμήσαμε τόσο πολύ τα γραπτά του ώστε να τον αγαπήσουμε και ως άνθρωπο.Πώς φτάνεις, άραγε ,ν'αγαπήσεις κάποιον που δεν γνώρισες ποτέ; Απ'τα βιβλία του, ίσως είναι μια απάντηση (έτσι κι αλλιώς, ποίος γνώρισε πραγματικά κανέναν;).

Αγάπητος είν' ένας συγγραφέας που σε ξενύχτησε με τα βιβλία του. Αγαπημένος γίνεται, όταν θαρρείς πως ξενυχτά κι αυτός μαζί σου. Κι ακόμη πιο πολύ, σαν αρχινά η ενδοφλέβια επίδραση να εφημερεύει, μετά που έχεις κλείσει το βιβλίο του. Και τα σκευάσματα βέβαια δε λείπουν. Έτσι κι αλλιώς, όπως είπε κι ο ίδιος: «οι βιογραφίες των μεγάλων ανδρών περιττεύουν. Τα ξέρουμε όλα από τα βιβλία τους.»

Τα βιβλία του Κωστή Παπαγιώργη είναι ομόκεντροι κύκλοι γύρω από-τι άλλο-το μόνιμο πρόβλημα ,τον θαυματουργό άνθρωπο, που ωστόσο «αρκεί ένας κόκκος άμμου στο μάτι ή μια πέτρα στη φακή να τον αναστατώσει.»

Η λίμνη των κύκλων αυτών δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από το πάθος, την υγεία του οποίου, δηλαδή τη «θορυβώδη παθολογία του»,πραγματεύεται ασταμάτητα ο παθός μας.

Ο Παπαγιώργης, βάζοντας το πάθος να μιλήσει, είναι πάντα ο ίδιος που μιλά κι αυτό δε δείχνει να το κρύβει διόλου.Σκοπός δεν είναι να μας μάθει τίποτα, ακριβώς επειδή μας ξαναμαθαίνει τα πάντα. Πως είναι η ανάποδη του υφάσματος που μας λέει περισσότερα για το ρούχο απ'ότι η καλή. Όλοι οι κατάσκοποι γνωρίζουν ότι μαθαίνεις περισσότερα για κάποιον ψάχνοντας τα σκουπίδια του παρά ακούγοντας τα «πιστεύω» του και οι κατάσκοποι, επίσης. Κι «αυτός που είναι κουρασμένος, είναι ειλικρινής» ( Ζ.Μπατάιγ). Κι ακόμα, πως το μίσος δεν κρύβεται παρά τις άπειρες μεταμφιέσεις του.Το μίσος είναι πάντα πιο δυνατό απ'την αγάπη, ακριβώς επειδή την εμπεριέχει κι έχει τη μόνιμη εργολαβία της.

Ακριβώς επειδή ο καθένας θητεύει στα ξένα βάσανα αλλά κανένας δε μαθητεύει, πρώτα «το τρως» το κεφάλι σου και μετά του βάζεις μυαλό. Γι' αυτό «οι λογοτέχνες ξέρουν περισσότερα για τη ζωή από τους φιλόσοφους» και η λογοτεχνία περισσότερα από τη ζωή. Εξάλλου, η ζωή δεν θέλει να ξέρει αλλά να είναι.

Ο Μπόρχες έλεγε πως δεν έχει σημασία τι έχει διαβάσει κανείς αλλά τι έχει ξαναδιαβάσει. Ο Παπαγιώργης κατάφερε έχοντας πρώτα «φάει τα μούτρα του» με το κουταλάκι του καφέ» που θα 'λεγε κι ο 'Ελιοτ, να γράψει βιβλία που να μας κάνουν να τα ξαναδιαβάζουμε.'Αμα δε μείνεις ρέστος και ταπί, η έμπνευση δε δίνει δανεικά, ζητάει και τα ρέστα από πάνω.

Η λογοτεχνία κι η επανάσταση θέλουν τη φαντασία τους. Η καταστροφή τη χρειάζεται. Η αυτοκαταστροφή όμως την προϋποθέτει. Και στην αυτοκαταστροφή ο εκλιπών ήταν μανούλα, όπως κι ένα σωρό άλλες ευφυΐες που δε βρήκανε άλλο τρόπο για να μην πάνε στράφι.

Ο ανοικονόμητος βίος που ψάχνει χωρίς να ξέρει τι γυρεύει, κάποια στιγμή όλο και κάτι βρίσκει, έστω και το μπελά του. «Οι ψυχικές ασθένειες, μπαίνουν στην ψυχή με το τσουβάλι και βγαίνουν, αν βγουν ποτέ, με τη βελόνα.»

Μπορεί όλα να έχουν από καιρό ειπωθεί -ακόμα και αυτό έχει ειπωθεί-αλλά μάλλον «κανείς δεν ακούει» όπως υποψιαζόταν ο Ζίντ.

Κατά τα άλλα αργά ή γρήγορα, κάθε πρόβλημα καταλήγει στον Πλάτωνα.« Τι υπολείπεται; Η μισή αλήθεια που μένει πάντοτε απέξω, σαν πόδι λίγο έξω απ'τα σεντόνια, και που δεν μπορεί παρά να είναι ζήτημα ύφους.»

Τα λόγια έχουν τη δική τους γοητεία και στη γοητεία τους δεν χωράνε ξεματιάσματα.

Ο δρόμος είναι ανοιχτός και φτάνει ως «τη νόσο του Μοντάνο» του Βίλα-Μάτας, να προσλαμβάνεις το συμβάν και το αντικείμενο ως κείμενο.

Δεν είναι ποτέ ατιμωρητί που ξεπερνά κανείς τον άνθρωπο προκειμένου να γίνει δημιουργός, να παράγει δηλαδή έργο για τον δήμο. Υπάρχει το καλάμι που σκέπτεται του Πασκάλ και το διάτρητο καλάμι που γίνεται φλογέρα.

Απ'τις μεγαλύτερες δυσκολίες που πρέπει να αντεπεξέλθει ο δημιουργός για να βρει τη φωνή του, είναι να ξεχάσει ένα σωρό άλλες φωνές. «Σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες» που θα λεγε κι ο Σεφέρης. Πράγμα δύσκολο, «αφού ακόμα κι ο κυνικός μόνο στην αγορά τοποθετεί το πιθάρι του» και «έχει ανάγκη τα μάτια των άλλων». Τα πράγματα ύστερα παίρνουν το δρόμο τους,δηλαδή τα αδιέξοδα τους. Και «οι δρόμοι είναι πολλοί, γκρεμός όμως ένας.»

«Η λογοτεχνία υπάρχει γιατί η ζωή δεν επαρκεί», έγραψε ο Πεσσόα. Τι είναι λοιπόν λογοτεχνία χωρίς ζωή; Κάτι λιγότερο απ'τη ζωή δίχως λογοτεχνία. Όπως κι αν πάρεις τη στροφή, κλειστή ή ανοιχτή, η ζωή διατηρεί τα πρωτεία. Κι αν κάποτε μιμείται την τέχνη», όπως άρεσε στον Ουάιλντ να πιστεύει είναι γιατί δεν τη φοβάται.

Για παράδειγμα, ίσως κανείς συγγραφέας δεν είναι πιο εξομολογητικός και εξομολόγος από το Ντοστογιέφσκι, το διδακτορικό της εξομολόγησης όμως το κάνει καθένας γύρω στις πρώτες πρωινές ώρες με άγνωστους μεθυσμένους πάνω σε φθαρμένα στασίδια μέσα σε ύποπτα καταγώγια. Η μόνη σωστή οδός για την αγιότητα είναι η άσωτη.

Κι αφού έχει κι η αμαρτία την αγιοσύνη της (π.χ. Παπαδιαμάντης) θα πρέπει το πάθος νά 'χει κι αυτό τα συναξάρια του.

Φυσικά,κάθε αποσυνάγωγος νιώθει λιγότερο απόκληρος ανάμεσα σε όμοιους και παρόμοιους του, δίπλα σε άλλους δηλαδή που διάλεξαν να κάψουν τα χαρτιά τους πριν τα ρίξουν. Αυτή η ρημάδα η «αθωότητα» ή που δεν θα υπάρχει ή που θα 'ναι πιο λίγο ενδιαφέρουσα κι απ' τη «γεροντοκόρη λογική» (Καζαντζάκης).

Η μόνη αθωότητα που αξίζει, είναι αυτή που χάσαμε.

Σύμφωνα με την παρατήρηση του πρόσφυγα Σεφέρη, οι πιο μεγάλοι ποιητές μας δεν ήξεραν καλά ελληνικά. Ο εθνικός Σολωμός, ο οικουμενικός Καβάφης και ο κυκλοδίωκτος Κάλβος μπόρεσαν ν'απογειώσουν την ελληνική γλώσσα, γιατί δεν βρέθηκαν αρκετοί λόγιοι και καθηγητές για να τους προσγειώσουν σ'αυτήν.

Όταν ξεσπάει η έλλειψη γίνεται πλησμονή.

Αντιστοίχως, ίσως χρωστάμε στο πρόβλημα άρθρωσης και εκφοράς του προφορικού λόγου που είχε ο Παπαγιώργης, μερικά απ'τα καλύτερα λογοτεχνικά δοκίμια της ελληνικής γλώσσας.

Και πάντως, σίγουρα το κέρδος ότι κρατήθηκε δια βίου μακριά από τις τηλεοπτικές κάμερες εκεί όπου όταν θέμα δεν είναι το θέαμα, γίνεται. Συνέχισε έτσι να «ψωμίζεται», χωρίς να ψωνίζεται απ'το δημόσιο λόγο.

Τι επιτύμβιο θα ταίριαζε στον Παπαγιώργη; Αν διάλεγα μια φράση του θα ήταν μάλλον: «τα τυφλά πουλιά τραγουδούν καλύτερα.» Αν διάλεγα μια φράση άλλου συγγραφέα θα ήταν απ'τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι : «Αφού δεν τον αγαπάς, γιατί να του κάνεις κακό;» Ή ίσως εκείνη του Μαλρώ: «Έχει γίνει πολύ έξυπνο το παιδί από τότε που αρρώστησε.»

Όλη η περιπέτεια της σκέψης ξεκινά από το τέλος μιας φράσης του Βιτγενστάιν και επιστρέφει στην αρχή της. «Για όσα δεν μπορεί κανείς να μιλά, θα πρέπει να σωπαίνει.» Αυτή τη σιωπή σπάμε καταχρηστικά κάθε τόσο, ακριβώς επειδή είναι εύθραυστη. «Δαπανηρή ιδέα ο βίος.Νοικιάζουμε έναν κόσμο για να κάνουμε το γύρο μιας βάρκας» είπε η Δημουλά. Η πληγή, βλέπεις, δεν είναι τίποτα. Το αίμα όμως είναι το παν.

Θυμάμαι την εντύπωση που μου 'χε κάνει ένα κείμενο του Παπαγιώργη όπου περιέγραφε την εμπειρία του να τον «φουρνίζουν» στον αξονικό τομογράφο. Και τις διαταγές απ'τα μικρόφωνα : «Αναπνέετε. Μην αναπνέετε. Μην αναπνέετε.» Ο λεπτοδείκτης κόλλησε όπως βελόνα παλιού φωνογράφου στο «μην αναπνέετε», πια.

Αν ζούσε σε άλλες εποχές, θα ήταν σίγουρα δεινός περιπατητικός (και συμποσιακός) φιλόσοφος. Ο καρκίνος του όμως ήταν καλπάζων κι ανυπόμονος να κατασπαράξει ό,τι άφησαν πίσω τους κάθε λογής σαράκια.

«Τώρα στη βάρκα, όπου κι αν μπεις, άδεια θα φτάσει» λέει ο Ελύτης. Πώς αλλιώς, αφού «ο χρόνος είναι πάντα με το μέρος του» (Ν.Χουλιάρας).

Τώρα λοιπόν που «ο καπετάνιος έχει κόψει αλυσίδα» (Μπουκόφσκι) το -σίγουρα- «μεθυσμένο» καράβι του Παπαγιώργη το βλέπω να πλέει πλησίστιο γι'αλλού.

Παρόλ'αυτά θα προτιμούσα να μιλώ γι'άλλα μπάρκα, πιο ευεπίφορα. Χάρτινα ίσως, όπως θα ταίριαζε καλύτερα,σε όποιον έκανε το αίμα του μελάνι. Για παράδειγμα, για κείνη τη βάρκα,του Καββαδία: «Μια βάρκα θέλω ποταμέ να ρίξω από χαρτόνι, όπως αυτές που παίζουνε στις όχθες μαθητές, σκοτώνει πες μου ο χωρισμός;- Ματώνει δε σκοτώνει. Ποιος είπε φούντο; Ψέματα δε φτάσαμε ποτές.»

Χρόνια τώρα, όποτε σκέφτομαι τον Παπαγιώργη, μου 'ρχεται στο μυαλό ένα ωραίο ραγισμένο βάζο. Τώρα το βάζο αυτό, έχει πια γίνει ανθοστήλη πάνω σε έναν τάφο στο Χαλάνδρι.

«Ο θάνατος, παλιό μπροστογεμές, μ'όλες του τις αφλογιστίες, πιάνει κάποτε» (Μιχάλης Γκανάς).

Θυμάμαι τους στίχους του Καρυωτάκη: «Κουράστηκα. Θολώσανε τα μάτια μου κι ο νους κι όμως ακόμα γράφω. Στο βάζο ξέρω δίπλα μου δύο κρίνους φωτεινούς, σα να 'χουν βγει σε τάφο.» Αυτούς τους ταπεινούς λοιπόν φωτεινούς κρίνους του Καρυωτάκη στέλνω στη ραγισμένη ανθοστήλη του μνήματος σου, Κωστή μου, βιβλιοπαλιόφιλε.

Κάνεις επικήδειος επίδεσμος λόγος, καίτοι επιτήδειος , δεν μπορεί να παραμυθιάσει, να δώσει παρήγορη θεραπεία, σε όποιον δεν έχει ήδη, εν μέρει, θεραπευτεί.

Οι άνθρωποι συνηθίζουν σ'αυτές τις περιστάσεις να λεν «καλό ταξίδι.» Ίσως γιατί ο χρόνος είναι ωκεανός που πνίγονται οι πνιγμένοι. Ο Ευριπίδης έθεσε ένα καίριο ερώτημα: «Ποιος ξέρει αν η ζωή δεν είναι θάνατος κι ο θάνατος ζωή;» Καλό ταξίδι δάσκαλε.Καλό ταξίδι φίλε.

Θανάσης Πασπαλάκης Στιχουργός-Επιχειρηματίας