Θάνατος του παρελθόντος

07:03 7/8/2013 - Πηγή: Matrix24

Σε μιαν Ιστορία της Αμερικής που πρόσφατα εκδόθηκε στη γλώσσα μας (Χάουαρντ Ζιν, Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών, μετ. Θ. Καλύβας, Αιώρα), η διαφορά του παρελθόντος από τον τρόπο που το περιγράφουν, το αποσιωπούν ή το ιστορούν, τονίζεται εξυπαρχής.

Μπορεί ο Κίσινγκερ να αποφαίνεται ότι «η Ιστορία είναι η μνήμη των κρατών» , ωστόσο η επίσημη Ιστορία των ΗΠΑ δεν έχει σχέση με τον τρόπο που τον βίωσαν οι Ινδιάνοι, οι μαύροι, οι Ιρλανδοί, οι λιποτάκτες, οι εργάτριες,

οι σοσιαλιστές κτλ. Με ανάλογο τρόπο μπορούμε να αμφισβητήσουμε και την οικεία μας Ιστορία, ως συμπίλημα αλλογενών και ψευδεπίγραφων στοιχείων που ως δια μαγείας συγκροτούν εθνική ιδεολογία, όπως κάνουν σήμερα στη Ρωσία που απαλλάσσονται από το μαρξο-σοβιετικό παρελθόν ή στην Κίνα όπου απέσεισαν την καθοδηγητική δομή του παρελθόντος.

Σε όλον τον κόσμο παρατηρείται πια μια εκπεφρασμένη ροπή για απεξάρτηση από το θεσμοποιημένο παρελθόν, για απομύθευση των εθνικών παραδόσεων και αναγκαστική «στροφή» προς την Ιστορία. Με αυτή τη θέση, ο ιστορικός Πλάμπ (Ο θάνατος του παρελθόντος, μετ. Αλ. Κιουπκιολής, Μεταίχμιο) επιχειρεί να ανανεώσει τον προσανατολισμό του σημερινού ιστορικού ο οποίος, θέλοντας και μη, στρέφεται ευθέως εναντίον του παρελθόντος. Τι ίσχυε λοιπόν κατά το αρχέγονο παρελθόν; Ο διαρρεύσας χρόνος ανήκε στους μύθους, στους Θεούς στους ήρωες και τους θρύλους. Οι θρησκευτικές τελετές ενοποιούσαν στην ψυχή του ακροατή την πολύμορφη φυσιογνωμία του παρόντος, τη συνέδεαν με τα βάθη του χρόνου, την εξηγούσαν με νεκρομαντείες και οιωνούς. Ενδέχεται να πιστεύουμε ότι όλα αυτά ίσχυαν μόνο στους Πέρσες, στους Κινέζους, στους Ινδούς, στους Εβραίους και τους Έλληνες. Εντούτοις με τη διάδοση του χριστιανισμού η αναδημιουργία του παρελθόντος απέβη ιερό καθήκον. Το διττό παρελθόν (παγανιστικό και χριστιανικό) όχι μόνο περιέλαβε άπασα την Ιστορία, όχι μόνο ερμήνευσε τα πάντα με αναδρομικές και προδρομικές προφητείες, αλλά ηθικοποίησε κιόλας την άποψη των μεγάλων συμβάντων.

Δεν είχε σημασία το επιμέρους συμβάν, το σημαντικό ήταν π.χ. να υποστηρίξει η Αγγλία ότι είχε ειδική ειδική αποστολή από τη Θεία Πρόνοια, καθότι αποτελούσε το Νέο Ισραήλ όπου συνέρρεαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα τα μυθικά πλούτη της βρετανικής αυτοκρατορίας. Μήπως με την ίδια μυθικο-ιστορική συμβολική δεν θεωρήθηκε η Νέα Αγγλία ως Νέα Ιερουσαλήμ (συντομογραφία της οποίας είναι το Σάλεμ), όπου οι πιστοί πάτησαν το πόδι τους αφού πρώτα διέφυγαν από την αμαρτωλή Ευρώπη.

Γιατί όμως το παρελθόν, η καθαυτή θεραπαινίδα της εξουσίας, κατάντησε ασήμαντο, μάλιστα οιονεί νεκρό στη νεωτερική εποχή; Η κατάρρευση του παρελθόντος επήλθε στη Δύση και ήταν κατόρθωμα των ίδιων των ιστορικών. Εφόσον το παρελθόν της Ευρώπης ήταν διττό, δεν γκρεμίστηκε μόνο η χριστιανική αφήγηση, αλλά και η αφήγηση της προόδου, του έθνους, του κοινωνικού δαρβινισμού και βέβαια του διαλεκτικού υλισμού. Οι απολογητές παρόμοιων απόψεων (Γουέλς, Σπένγκλερ, Τόινμπι, Μάρξ) διαψεύτηκαν και καταδικάστηκαν από τους ίδιους τους ιστορικούς. Τα ερωτήματα που αναφύονται είναι νεοφανή όσο και παλαιάς κοπής. Μπορούν τάχα οι ιστορικοί να ανακαλύψουν ή να αποκαθάρουν ένα παρελθόν απαραίτητο στην ανθρωπότητα ή έχει αποδυναμωθεί ως ζωτική πηγή νοήματος; Για τους νέους επιστήμονες, γράφει ο Πλάμπ, αυτούς που στελεχώνουν τους σταθμούς της πυρηνικής ενέργειας και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες πληροφορικής, το υποτιθέμενο παρελθόν της κοινωνίας τους αποτελεί αντικείμενο νοσταλγικής αναπόλησης και μόνο. Αποκλείεται να δώσει νόημα και σκοπό στη ζωή τους.